Những ngày thơ ấu

Những ngày thơ ấu là một cuốn hồi ký viết về tuổi thơ đầy khổ đau và gay go của chính tác giả, nhà văn Nguyên Hồng. Cuốn sách được đăng trên báo vào năm 1938 và xuất bản thành sách vào năm 1940.

Tác phẩm bao gồm 9 chương với các tên gọi: Tiếng kèn, Chúa thương xót tôi, Trụy lạc, Trong lòng mẹ, Đêm Noel, Trong đêm đông, Đồng xu cái, Sa ngã, Một bước ngắn. Chương thứ 4 (Trong lòng mẹ) đã được lựa chọn vào sách giáo khoa Ngữ văn 6 (Cánh Diều), tập 1; Ngữ văn 7 (Kết nối Tri Thức với Cuộc sống), tập 1 và sách giáo khoa Ngữ văn 8, tập 1 hiện tại.

Cốt truyện

Tác phẩm mở đầu bằng hình ảnh một gia đình giả dối. Cha mẹ của cậu bé Hồng kết hôn với nhau vì “bài tính” của hai gia đình. Giữa họ, trước và sau khi kết hôn miễn cưỡng, không có tình yêu. Một gia đình như vậy là một ngôi mộ sống chôn vùi hai con người, với tội lỗi nghiêm trọng nhất là của người phụ nữ. Đứa con (Hồng) chỉ là kết quả của một đêm ngủ chung miễn cưỡng nhằm thực hiện mục đích “nối dõi tông đường” mà dòng họ yêu cầu. Không có hạnh phúc và không có lối thoát, người đàn ông mau chóng trở thành một kẻ nghiện rượu, cuối cùng là “bán linh hồn cho nàng tiên nâu”, sống như một cái xác không hồn. Nỗi đau khổ tột cùng dồn lên người phụ nữ khát khao được yêu thương. Mặc dù mong muốn hạnh phúc như vậy, nét đặc trưng của người phụ nữ (nàng tên Lộc) vẫn là đức hạnh cao quý. Dù không yêu chồng, chị vẫn rơi nước mắt khi nhìn thấy chồng “ôm ngực hộ và rầu rĩ nhổ”. Chị cắn răng chịu đựng mọi cay đắng, không oán trách khi phải chôn vùi thanh xuân bên người chồng nghiện ngập. Nhưng trong lòng chị vẫn có hình bóng người khác. Khi chồng qua đời, chị phải rời quê đi kiếm sống ở Thanh Hóa để trả nợ, sau đó lại mang thai với một người đàn ông và bị người thân gán cho cái tội “chưa đoạn tang chồng đã sinh con với người khác”.

Hồng là một đứa trẻ thông minh, lanh lợi, tâm hồn trong sáng và nhạy cảm nhưng lớn lên trong một gia đình bất hạnh và đang bị cuộc sống đè nén và sỉ nhục, khao khát mẹ và van xin mẹ giúp đỡ: “Cho con một xu nhé? Chỉ một xu thôi! Để con mua xôi hoặc bánh khúc. Cầm mà ăn, ngon lắm! Nhưng không, không ai cho con vì người ta không phải là mẹ của con!”. Để tồn tại, cậu phải tự rèn luyện mình thành một “chuyên gia kiếm tiền bằng cách đánh nhau”. Cậu bị họ hàng bỏ rơi, đói khổ, bị đánh đập và cay đắng nhất là bị sỉ nhục: “Hồng ơi, bố mày chết rồi nhưng còn mẹ mày, nó dạy mày. Cầm bằng mẹ mày đánh đỉ hay theo gái bỏ mày rong chơi thì đã có chúng tôi!”. Cậu bé cũng bị đối xử tàn nhẫn ở trường học. Ông thầy, người luôn khinh thường đứa trẻ “ở dưới cống chợ”, một lần thấy cậu Hồng nói “thôi mày đi” với thằng bạn ngồi bên cạnh, lại nghĩ là nói với ông. Thế là ông ta cầm gậy đánh và đập cực kỳ tàn nhẫn. Sau đó ông buộc cậu phải quỳ góc lớp cả ngày, đến nỗi cậu bé đau đầu gối không chịu nổi.

Tiếp nhận và đánh giá

Thạch Lam đánh giá phong cách viết của Những ngày thơ ấu như “là cơn chấn động mạnh mẽ của một linh hồn trẻ dại lạc loài trong những hoàn cảnh khắc nghiệt của một gia đình sắp sụp đổ”.