Niềm hạnh phúc tràn ngập trong lòng bà con vùng lũ khi được sống trong các căn nhà an toàn: 'Con hỏi mẹ sao suốt 3, 4 đêm mẹ không ngủ, mẹ nói vì quá mừng phấn khích con ạ!'

Dự án 'Nhà An Toàn' thực sự đã đem lại một cuộc sống mới cho cư dân tại những nơi chịu ảnh hưởng của lũ, giúp họ cảm thấy an lòng và chào đón sự về của lũ mỗi khi nước lên.

Nhóm người nghèo thường là những người dễ bị tổn thương nhất khi gặp phải thiên tai, bởi vì họ thiếu các nguồn lực để tự phục hồi. Qua việc chứng kiến những tổn thất của bà con, Dự án Nhà An Toàn đã đứng về phía họ, cung cấp giải pháp giúp họ thích ứng với tình trạng lũ lụt hàng năm và mục tiêu hướng đến một cuộc sống bền vững hơn.

'Con nhớ đốt nhang nhé, cầu nguyện cho ông bà để nhà mình không sập'

Trước sức mạnh tự nhiên khó lường, con người trở thành những sinh vật bé nhỏ đến kinh ngạc. Đặc biệt, họ trở nên yếu đuối hơn khi phải sống tại những nơi bị lũ cuốn trôi, mỗi năm đối mặt với nhiều trận bão dữ. Những căn nhà của họ luôn dễ dàng bị phá hủy, mang theo tài sản tích góp một cách tàn phá.

Theo số liệu thống kê, trong vòng 20 năm qua, Việt Nam đã phải đối mặt với hàng trăm trận bão. Những trận bão kèm theo mưa lớn, gây ngập lụt diện rộng, gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho con người và tài sản. Hàng trăm nghìn căn nhà đã bị phá hủy, hàng nghìn người đã mất tích hoặc bị thương.

Những trận bão dường như đã trở thành nỗi kinh hoàng trong từng bữa ăn, giấc ngủ của cư dân địa phương. Trước sự tàn nhẫn của tự nhiên, họ chỉ còn biết trông chờ vào sự che chở của ông bà tổ tiên - những thế lực tâm linh giúp họ vượt qua những thách thức khó khăn.

“Cứ mưa lớn là bị tạt, mà gió ở đây là trên ruộng á, gió mà giông dữ lắm, sợ lắm nha. Tôi hay nói với con: “Miễn mẹ đi đâu, con ở nhà con nhớ đốt nhang nha, cầu nguyện ông bà cho nhà đừng có sập” - Một người dân chia sẻ về cuộc sống trong vùng lũ.

Giấc ngủ của họ trở nên đầy lo lắng và sợ hãi. Dưới đây là những chia sẻ thường ngày mà chúng tôi thường nghe được:

“Ban đêm tôi luôn sợ, sợ khiến tôi không thể ngủ, sợ nhà sập, sợ nước ngập lên rồi con rắn xuất hiện.”

“Sàn nhà rách hết, bể hết, chẳng còn gì nữa”

“Buổi tối gió thổi tung tóe, không thể ở nhà được, rất sợ” 

“Khi mưa bắt đầu, tôi chỉ chuẩn bị cho việc chạy trốn, tôi sẵn sàng vài thứ, chỉ cần lũ đến, tôi sẽ chạy theo, mọi thứ có thể bay đi”

Nỗi lo sợ và những cuộc chạy trốn khỏi cơn bão đã đi kèm với người dân trong suốt một thời gian dài. May mắn thay, nhiều gia đình đã nhận được sự giúp đỡ từ dự án Nhà An Toàn thuộc Chương trình Nhà chống lũ của Quỹ Sống Foundation. 

“Chúng tôi sẽ xây dựng lại những ngôi nhà đã sập cho họ, những ngôi nhà có khả năng chống chọi với lũ lụt và cơn bão”

Vào năm 2013, ý tưởng về những ngôi nhà an toàn trong mùa lũ đã được hình thành khi đội ngũ của Dự án nhận thấy một căn nhà gỗ trên khung bê tông đã tồn tại được gần 100 năm ở huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh, vẫn đứng vững qua mỗi đợt lũ.'

Bà Phạm Thị Hương Giang (Jang Kều) - Chủ tịch Hội đồng Sáng lập Quỹ Sống, người sáng lập Nhà An Toàn chia sẻ: “Mọi người trong làng đều muốn ở lại với quê hương của mình, họ không muốn rời đi. Vì vậy, chúng tôi sẽ xây dựng lại những ngôi nhà đã sụp đổ cho họ. Nhưng những ngôi nhà này sẽ có khả năng chống chọi với lũ lụt, cơn bão.”

Sau khi thăm dò, Dự án nhận ra rằng mức chi phí tối thiểu mà cộng đồng có thể đóng góp để xây dựng một ngôi nhà an toàn là khoảng 25 triệu đồng, phần còn lại sẽ phụ thuộc vào khả năng tự giúp đỡ của gia đình thụ hưởng vì chất lượng cuộc sống của họ. 

Từ năm 2013 đến nay, Nhà An Toàn không chỉ cung cấp hơn 1.000 ngôi nhà vững chắc và an toàn hơn cho cư dân khi lũ về, mà còn để lại những giá trị khoa học, kinh nghiệm quý báu, hứa hẹn sẽ giúp nhân rộng giải pháp được tổng hợp trong cuốn Cẩm nang đặc biệt. 

“Nhà chống lũ sẽ cung cấp một cơ sở để bảo vệ cuộc sống và các nhu cầu cơ bản của con người, bao gồm cả nghỉ ngơi. Phần còn lại, cư dân có thể tự điều chỉnh dựa trên cơ sở đó để phù hợp với nhu cầu mở rộng của gia đình.” - Kiến trúc sư Trần Hữu Khoa của dự án chia sẻ.

Dự án đã phát triển 9 mô hình nhà an toàn trong 3 nhóm giải pháp: Nhà kê nền, Nhà có gác và Nhà phao. 

Nhóm 1 bao gồm Nhà kê nền thấp, Nhà kê nền cao và Nhà kê nền linh hoạt. 

Nhóm 2 là nhóm Nhà có gác, với 2 mô hình chính là Nhà hai gác và Nhà có gác xếp tránh lũ. Mỗi mô hình chính có các mô hình nhỏ đi kèm.

Cuối cùng, nhóm Nhà phao bao gồm Nhà phao độc lập và Nhà phao gắn với nhà xây. Đặc biệt, Nhà phao độc lập thường được áp dụng cho các khu vực có lũ cao, biên độ lớn từ 4-14m, ngập lâu từ 3-10 ngày và không có dòng chảy xiết. 

Những mô hình Nhà An toàn tại đây không chỉ là kết quả trên giấy hoặc sản phẩm từ 'phòng thí nghiệm'. Đây là sự ghi chép, tái hiện, mô tả... từ thực tế của những người của Quỹ Sống Foundation cùng các đối tác, nhà tài trợ đã đưa đến 11 tỉnh thành trên cả nước trong 10 năm qua.

Ngoài ra, thông qua hoạt động thực tiễn, dự án cũng đã phát triển bộ 7 tiêu chí chọn hộ gia đình tham gia bao gồm:

- Hộ dân nằm trong khu vực chịu ảnh hưởng của thiên tai và biến đổi khí hậu

- Hộ dân có nhu cầu và động lực xây dựng nhà an toàn

- Hộ dân thuộc đối tượng nghèo, cận nghèo hoặc có hoàn cảnh khó khăn

- Hộ dân có đông thành viên và có người ở tuổi trẻ (Không hỗ trợ cho các hộ gia đình có một người hoặc chỉ có người già sinh sống)

- Phần đất xây dựng là đất ở, có giấy tờ chứng minh sở hữu hợp pháp, không có tranh chấp, không thuộc diện quy hoạch hoặc phải di dời.

Bắt đầu với số tiền 200 triệu đồng thu được sau buổi gây quỹ đầu tiên, Dự án Nhà An Toàn đã hỗ trợ xây dựng 05 căn nhà ở xã Sơn Thịnh, huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh. Đó cũng là bước đầu cho việc mở rộng và phát triển của Dự án trong 10 năm qua.

Trải qua 10 năm, con số này đã tăng lên đến 1153 ngôi nhà trên khắp 3 miền đất nước, tại 11 tỉnh thành như Quảng Ninh, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Sóc Trăng, Hậu Giang...

Con tôi hỏi sao 3,4 đêm má không ngủ, tôi nói 'Mừng quá con ơi'

Với nỗ lực của mình, các thành viên của dự án “Nhà chống lũ” đã giúp giảm thiểu thiệt hại về tài sản cho đến 80% số hộ dân trên các tỉnh thành bị ảnh hưởng bởi cơn bão và lũ, khiến 90% hộ dân không còn lo lắng khi mùa bão đến. Gần 100% số hộ dân trở nên tự tin hơn trong tương lai, và 85% hộ dân bày tỏ sự hài lòng hơn về cuộc sống. 

Có lẽ những con số chỉ là con số khô khan nếu không trực tiếp nhìn thấy những nụ cười hạnh phúc, tiếng hỏi han niềm nở bao giờ nhà xây xong hay câu tự hào đầy giản dị mà quá đỗi đáng yêu 'Nhà của tui là đẹp nhất đây!' của những bà con nơi đây.

Mùa bão năm 2021, ông Sinh, một hộ dân có nhà an toàn, ngồi tựa vào cột bê tông của chiếc cầu thang đi lên gác chống lũ, mỉm cười vung tay nói: 'Giờ có nhà mới rồi, lũ đến thì đứng trên gác vẫy tay chào lũ thôi'. 

“Nhà mới thì ngủ được thoải mái hơn. Giấc ngủ ngon lành.”

“Chị thích cái nhà lắm, khi đi làm, con cái ở nhà mình thấy an tâm hơn một chút, cảm thấy vui vẻ vui vẻ”

Hoặc cũng có những người không thể ngủ vì:

“Ba bốn đêm tôi không thể ngủ. Con tôi hỏi sao má không ngủ, tôi nói “Mừng quá con ơi”.”

Đây có lẽ cũng chính là động lực để những thành viên trong dự án Nhà An Toàn duy trì niềm tin, nhiệt huyết suốt 10 năm qua.

Với những bà con ở đây, một căn nhà an toàn vững chãi không chỉ mang lại sự an tâm mà còn là ước mơ lớn nhất trong cuộc đời họ. Đặc biệt hơn khi những căn nhà này được xây dựng từ sự đóng góp của chính bà con. Họ tự hào khẳng định: “Ngôi nhà của tôi là đẹp nhất đây!”

Anh Nguyễn Văn Tuấn - Phụ trách địa bàn Miền Tây cho biết: “Quan trọng của dự án nhà chống lũ là mỗi hộ gia đình phải đóng góp tiền và công sức vào việc xây dựng nhà của mình. Từ đó họ sẽ biết trân trọng và giữ gìn ngôi nhà hơn.”

Cụ thể, với Nhà An toàn, các hộ dân phải tự đóng góp ít nhất 50% kinh phí xây dựng. Dự án sẽ hỗ trợ kinh phí từ 20 - 35 triệu đồng đối với nhà cải tạo và từ 35 - 50 triệu đồng đối với nhà xây mới. Hộ dân cần tự đóng góp phần còn lại để hoàn thiện căn nhà. Dự án sẽ hỗ trợ thiết kế xây dựng và hộ dân cần tham gia trong quá trình này để phù hợp với hoàn cảnh và nhu cầu của mình.

Sau khi chủ hộ và dự án đạt được thỏa thuận, họ sẽ ký bản cam kết hỗ trợ giữa 3 bên với Đại diện Chính quyền địa phương. Quá trình thi công nhà sẽ được tiến hành càng sớm càng tốt dưới sự giám sát và theo dõi chặt chẽ. Sau khoảng 2-4 tháng, ngôi nhà hoàn thành, được nghiệm thu và kinh phí được giải ngân thành 2 lần trong quá trình thi công. Cuối cùng là bàn giao và để người dân sử dụng ngôi nhà. 

Từ các thành viên trong Quỹ, các chuyên gia, kiến trúc sư, tất cả mọi người đã cùng nhau nỗ lực, dành hết thời gian và năng lượng để đến từng nơi, khảo sát các khu vực, theo dõi mỗi ngôi nhà khi chúng được xây dựng. Hoặc những người dân tình nguyện và các cán bộ địa phương khắp nơi, luôn sẵn sàng hỗ trợ cùng Quỹ, đầu tư tài chính và vật chất cho cộng đồng... 

Theo anh Đinh Bá Vinh - một kiến trúc sư của dự án Nhà an toàn, những ngôi nhà này, mặc dù không phải là những ngôi nhà xa hoa nhất, không phải là dự án với số tiền lớn nhất, nhưng lại gợi lại trong anh những cảm xúc sâu sắc nhất:

“Là một kiến trúc sư, sau khi hoàn thành một căn nhà, thường tình cảm với chủ nhà và căn nhà sẽ dần phai nhạt. Nhưng với những căn nhà chống lũ, tình cảm đó ngày càng trở nên sâu đậm hơn”

Sự gắn bó không chỉ bởi vì đó là những ngôi nhà mà anh đã thiết kế mà còn bởi dưới mỗi mái nhà vững chãi, sau mỗi bức tường mới được xây dựng, là tấm lòng biết ơn, tình cảm của những người dân ở nơi “rốn lũ”.

“Khi trở về các vùng lũ và gặp lại những người dân, tôi như người thân trong gia đình, đến nhà này mà không đến nhà kia cũng là một việc khó khăn.” - Anh Lương Hùng - Trưởng ban xây dựng và Kỹ thuật - chia sẻ.

Với mục tiêu chuyển đổi từ 'Quỹ hành động vì cộng đồng' sang 'Quỹ của cộng đồng hành động', Dự án Nhà An toàn đã bắt đầu tìm kiếm cơ hội hợp tác với các nhóm Đối tác địa phương (với nhân sự có kinh nghiệm và chuyên môn trong lĩnh vực kiến trúc và công tác xã hội) để chuyển giao phương pháp và triển khai Dự án tại các địa phương. Trong quá trình triển khai, Dự án Nhà An toàn luôn hỗ trợ kinh nghiệm, bài học khi làm việc với các hộ dân và chính quyền địa phương, hỗ trợ kỹ thuật trong thiết kế nhà. Cán bộ Dự án thường xuyên tham gia giám sát thực địa cùng với các nhóm Đối tác để có hỗ trợ thực tế và kịp thời.

Những ngôi nhà vững chắc trước cơn bão không chỉ là biểu tượng của sức mạnh đoàn kết, mà còn đẩy mạnh tinh thần lạc quan và sự tin tưởng vào khả năng vượt qua khó khăn trong tương lai, trở thành niềm hy vọng sống mạnh mẽ, chiếm trọn trong lòng cộng đồng, mang đến niềm tin rằng mỗi thách thức đều có thể vượt qua khi tất cả cùng đoàn kết.

Sau 10 năm, Dự án Nhà An toàn vẫn tiếp tục hoạt động với mục tiêu mang đến nhiều hơn nữa ngôi nhà chống lũ. Nhờ sứ mệnh thiết thực và những kết quả ấn tượng, Dự án Nhà An toàn đã được đề cử cho Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng - Human Act Prize, trong hạng mục Dự án - Vinh danh những dự án cộng đồng, CSR hoặc Phát triển bền vững có những ý tưởng sáng tạo, tạo ra tác động sâu rộng, bền vững hoặc giải quyết các vấn đề xã hội cấp thiết.

Sự xuất hiện của Dự án Nhà An toàn trong danh sách Giải thưởng Hành động vì Cộng đồng có thể coi là một bước tiến mới, giúp dự án lan tỏa nhiều câu chuyện nhân văn, giá trị hơn đến với cộng đồng.