Nữ thần Năm Phương

Bà Chúa Ngũ Phương được coi là một vị Thánh Mẫu có quyền năng trong tín ngưỡng thờ mẫu ở Việt Nam nói chung và ở Thành phố Hải Phòng nói riêng. Bà được giao quyền cai quản năm phương trời đất, ngũ phương bản cảnh bản xứ ngũ phương, vì thế được tôn xưng là Bà Chúa Quận Năm Phương (hay là Vũ Quận Quyến Hoa Công Chúa)..

Tiểu sử

Bà sinh ra tại nhà họ Vũ trong làng cổ Gia Viên (trước đây là làng Cấm), thuộc tổng Đông Khê, huyện An Dương, phủ Kinh Môn, tỉnh Hải Dương, hiện nay thuộc Phường Gia Viên, quận Ngô Quyền, Hải Phòng.

Trong cuộc chiến chống lại quân Nam Hán, Đức Ngô Vương Quyền đã phong bà làm nữ tướng chịu trách nhiệm về quân lương trong trận thủy chiến chống lại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng vào năm 938. Sau khi chiến tranh kết thúc, Đức Ngô Vương phong cho bà tước hiệu Ngô Vương Vũ Quận Chúa; người dân gọi bà là Quyến Hoa Công chúa.

Năm 1924, Vua Khải Định đã phong bà là 'Ngũ Phương Vũ Quận Quyến Hoa Công Chúa Hộ Quốc Trang Huy Thượng Đẳng Thần' và công nhận làng Gia Viên được phụng thờ.

Thờ phụng

Ở nhiều nơi, đặc biệt là Hải Phòng, có nhiều đền, miếu thờ Bà. Ví dụ như: Đền Tiên Nga (địa chỉ 53 Lê Lợi, phường Máy Tơ, Quận Ngô Quyền) ; Chùa Cấm thuộc Phố Cấm, Hải Phòng (tên tự: Cấm Giang Bản Cảnh Linh Từ hay Linh Quang Tự) chùa được xây dựng trên nền nhà của Chúa bà; Miếu Chúa Bà Vườn Hoa Chéo, trên đường Trần Hưng Đạo, Hải Phòng (nơi trước đây người me Tây kia lập đền tạ ơn chúa); miếu Chúa Bà tại Cây đa Mười ba gốc, xóm Trại, phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền; Miếu Chúa Bà trong Khách Sạn Harbour View nằm trên đường Trần Phú có ngôi đền Tên chữ là 'Bảo Phúc Linh Từ'. Đây là năm ngôi miếu cổ, được sắc phong của các triều đại vua cho Thánh Chúa Bản Cảnh Hải Phòng. Vì thế, trong văn chương có câu hát:

'Năm Phương Năm Miếu rõ ràng'

'Ngũ Phương Bản Cảnh Thánh Bà Đại Vương'

Bà được người dân xã Chính Mỹ, huyện Thủy Nguyên thờ phụng tại miếu Đông Bến như một vị thành hoàng của làng.

Một số ngôi điện nhỏ trước đây cũng thờ phụng chân nhang Chúa Bà như Đền Cây Cậy (Ngõ Đặng Kim Nở), Đền Thái Hòa (Hạ Lý), Đền Đồng Lùn (Lê Lợi),... Ngoài ra ở các ngôi đình, đền thờ thời Đức vương Ngô Quyền đều có phối hợp thờ bà Chúa Vũ Quận.

Ở đất Hải Dương, có vị Chúa bà Bản cảnh, còn được gọi là Chúa bà Thành Đông. Chúa Năm Phương có nhiều điểm giống nhau với Chúa bà Thành Đông khi biến hiện ra người, khi lên khăn áo hầu đồng nhưng đây là hai vị thần khác nhau, có sự tích riêng. Nhiều người cho rằng hai bà là một là không đúng.

Trong các đàn lễ mở phủ thở thường dâng một tòa đàn gọi là Đàn Chúa Bà, gồm có: hình Chúa Vũ Quận Năm Phương, hai cô hầu cận, hoặc 12 cô nàng đều màu trắng, nón chúa hài cườm, một cỗ xe ngựa hoặc xe có phu kéo (xe Chúa Bà); và thỉnh mời Chúa Bà về ngự để chứng đàn đó.

Những câu chuyện linh thiêng

Qua thời gian, với nhiều biến cố của lịch sử, trong tiềm thức của người dân, ngôi đền thờ Bà trở thành nơi linh thiêng với nhiều sự linh ứng:

Trước khi đánh trận trên sông Bạch Đằng, Đức Thánh Trần Hưng Đạo đã thắp hương khấn nguyện và đã được Bà phù trợ đánh thắng giặc Mông-Nguyên trên sông Bạch Đằng. Chúa bà vốn là một vị tiên nữ trên Thiên Đình, được lệnh giáng trần để phù dân hộ quốc. Khi hồi thiên, Chúa bà được giao cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương, do vậy nên được tôn hiệu xưng là Chúa Bà Ngũ Phương Vũ Quận.

Chúa bà hiển linh, ngự khắp nơi khắp cảnh trong năm phương trời đất, dạo chơi khắp chốn. Vào lúc canh ba giờ Tí, bà hiện hình ra người mỹ nữ cung nga, gọi xe kéo rong chơi, rồi lại đi về đến 'Cây Đa mười ba gốc' là nơi chúa bà hiển linh.

Chúa bà thẳng tay trừng trị kẻ ngang ngược, nhạo báng, điêu ngoa. Chuyện kể rằng, vào thời Pháp thuộc có một me Tây (vợ của ông chủ Nhà máy cơ khí Robert) bị Chúa hành cho chí rận, khắp người ngứa ngáy không yên, phải đến kêu van, sám hối cửa Chúa mới được Chúa tha cho khỏi.