Ô môi (thực vật)

Ô môi là loài thực vật có tên khoa học: Cassia grandis L.f., thuộc phân họ Vang.

Đặc điểm

Cây gỗ có chiều cao từ 10 đến 20 mét, phát triển vừa phải với các cành lớn mọc ngang. Thân cây nhẵn, cành non có lông màu gỉ sắt, còn cành trưởng thành thì màu nâu đen. Lá kép lông chim gồm 8 - 20 đôi lá phụ, có dạng thuôn dài với hai đầu tròn, dài từ 7 đến 12 cm, rộng từ 4 đến 8 cm, phủ lông mịn, màu xanh bóng và có gân rõ ràng. Hoa nở rộ trên cụm dài khi lá đã rụng, mang màu hồng đậm và treo xuống. Hoa màu hồng tươi mọc thành chùm ở các kẽ lá đã rụng. Quả hình trụ dẹt, dài từ 40 đến 60 cm, cong như lưỡi liềm, đường kính từ 3 đến 4 cm, có 50-60 ô, mỗi ô chứa một hạt dẹt màu vàng cứng, xung quanh hạt có cơm màu nâu đen với vị ngọt và mùi hắc.

Vùng phân bố

Cây này có nguồn gốc từ Nam Mỹ, được trồng rộng rãi như cây bóng mát và cây cảnh với hoa đẹp ở nhiều quốc gia. Tại Việt Nam, ô môi chủ yếu được trồng ở các tỉnh miền Nam.

Ứng dụng

Cây được sử dụng làm cảnh nhờ vào vẻ đẹp của hoa.

Cơm quả có thể dùng để ăn chơi hoặc ngâm rượu làm thuốc, giúp kích thích ngon miệng, cải thiện tiêu hóa, và chữa các chứng đau lưng, đau xương, nhức mỏi.

Hạt ô môi sau khi ngâm nước nóng cho lớp vỏ cứng mềm ra, lấy phần nhân bên trong, nấu với nước đường cho đến khi mềm, thường dùng trong các món chè giải khát, tương tự như các loại hạt trong sâm bổ lượng.

Cao từ quả ô môi có tác dụng kích thích tiêu hóa và nhuận tràng.

Lá ô môi khi còn tươi có thể giã nát và xát vào vết hắc lào, lở ngứa, giúp chữa trị hiệu quả. Nước sắc từ lá ô môi cũng có tác dụng làm thuốc chữa đau lưng và nhức mỏi tương tự như cơm quả.

Cây ô môi với nhiều công dụng làm thuốc còn được so sánh với Canh ki na của Việt Nam, khiến nhiều người nhầm tưởng rằng cây ô môi chính là cây Canh ki na.

Biểu tượng trong văn hóa và nghệ thuật

Hoa ô môi không chỉ đẹp mà còn mang vẻ đẹp của thơ ca, vì thế nhiều nhạc sĩ và họa sĩ đã đưa hình ảnh của loại hoa giản dị này vào tác phẩm của mình. Trong tác phẩm 'Mùa hoa ô môi' của Nguyễn Thành Luân, một đoạn vọng cổ được soạn giả Viễn Châu đã lồng ghép hình ảnh hoa ô môi vào văn hóa Nam Bộ, với câu thơ: 'Ô môi rụng cánh ngoài sân. Mấy mùa hoa nở mấy năm đợi chờ… Ô môi rụng cánh tơi bời. Chuông tắt lâu rồi, tôi còn đứng mong ai.'

Khi một nhạc sĩ nổi tiếng đến vùng Đồng Tháp Mười, ông không khỏi ngạc nhiên về loài hoa đặc biệt của miền Tây: Có một bài hát mà tôi luôn nhớ mãi với câu: 'Ai về miền Nam, qua Đồng Tháp Mười, gặp hoa ô môi, biết mùa xuân đã tới…'

Chú thích

• Thông tin về Cassia grandis L.f. trên vncreatures.net (tiếng Việt)
• Thông tin về Cassia grandis L.f. trên catalogueoflife.org (tiếng Anh)
• Thông tin về thuốc bổ từ cây ô môi Lưu trữ 2008-02-27 tại Wayback Machine(tiếng Việt)