Ở Sa Pa, nhìn người Mông thay đổi cuộc sống nhờ cây Atiso: ''Chúng tôi xây nhà, mua xe, mỗi bữa đều có thịt''

Cây dược liệu Atiso đã thay thế cây ngô, cây lúa,… giúp cộng đồng người Mông ở các xã vùng sâu của Sa Pa có cuộc sống tốt hơn.

Những ngày này, khi đến Sa Pa, bạn sẽ thấy các vườn atiso mênh mông trên triền núi, quanh co quanh nhà... màu xanh ngát, của bà con người Mông.

Vùng đất Tây Bắc nói chung và Sa Pa nói riêng được thiên nhiên ưu ái ban cho điều kiện tốt để phát triển các loại cây dược liệu như đương quy, đảng sâm, đan sâm, chè dây,… và đặc biệt là atiso. Atiso Sa Pa có hàm lượng hoạt chất cao, mang lại hiệu quả kinh tế, giúp dân ở Sa Pa phát triển kinh tế và giàu có.

Ở đây, cây atiso đã chứng tỏ hiệu quả kinh tế khi giúp nhiều hộ nông dân ở Sa Pa, Lào Cai thoát nghèo, trở nên giàu có. Sản phẩm atiso luôn có thị trường ổn định nhờ sự hợp tác giữa nông dân, Nhà nước, nhà khoa học và doanh nghiệp.

Bên trong các ngôi nhà gỗ sang trọng của dân tộc

Vào đầu tháng 10, khi ghé thăm các bản làng cao của Sa Pa, chúng tôi không khỏi ngỡ ngàng trước sự thay đổi của cảnh quan ở đây. Trên những dốc đồi, cây atiso mênh mông màu xanh xen kẽ với sắc vàng của lúa đã chín, người dân đang hái lá atiso để chuẩn bị giao cho nhà máy thu mua, tạo ra một không khí làm việc sôi nổi.

Trong chuyến đi, chúng tôi có ông Trần Mạnh Hùng (Trưởng phòng kinh tế thị xã Sa Pa) và ông Đỗ Tiến Sỹ (Giám đốc Công ty TNHH MTV Traphaco Sapa). Trong khi đi, ông Hùng đã chia sẻ rằng, hiện nay, việc chuyển sang trồng cây atiso đã giúp cải thiện đáng kể cuộc sống của cộng đồng ở đây.

Hiện nay, diện tích trồng atiso ở thị xã Sa Pa đã đạt khoảng 50ha, việc thu mua của Công ty Traphaco Sapa đã giúp cải thiện đời sống của người dân địa phương. Bên cạnh đó, việc bán hoa, củ, … cũng mang lại thêm thu nhập cho người dân, khiến họ rất hào hứng với loại cây này. Hiệu quả kinh tế cao, giá trị trên một đơn vị ha có thể lên đến khoảng 200 triệu đồng/năm.

''Trước đây, người dân chỉ biết trồng lúa, thu nhập từ 1ha lúa chỉ khoảng 5 tấn với hơn 30 triệu đồng, và phải đầu tư cho giống, phân bón; vì vậy người dân chỉ nghĩ về việc đủ ăn, đến việc có một ngôi nhà cũng là điều xa xỉ. Từ khi tham gia phát triển kinh tế nông nghiệp, trồng cây dược liệu atiso theo hướng dẫn của chính quyền địa phương và của công ty Traphaco Sapa, cuộc sống đã được cải thiện rõ rệt,'' như vị Trưởng phòng kinh tế thị xã Sa Pa chia sẻ.

Chúng tôi đến thăm một ngôi nhà gỗ tuyệt đẹp ở Tổ 3 (phường Hàm Rồng, Thị xã Sa Pa, tỉnh Lào Cai), đây là nhà của anh Má A Thảo (35 tuổi) và chị Lồ Thị Sớ (30 tuổi), hai vợ chồng người Mông.

Khi thấy cán bộ đến, hai vợ chồng cùng nhiều người dân xung quanh đã đến hỏi han, dường như họ đã quen với sự xuất hiện hàng ngày của các lãnh đạo địa phương.

Chúng tôi tới một vườn atiso rộng lớn khoảng 1 hecta của gia đình ông Giàng A Sình (63 tuổi) - một người Mông ở xã Sa Pả, huyện Sa Pa. Ông Sình tự hào chia sẻ rằng, trước kia, mảnh vườn này chỉ trồng rau và nuôi gia súc, thu nhập hàng năm chỉ đủ sống qua ngày, khoảng 20 - 30 triệu đồng. Từ khi bắt đầu trồng atiso, gia đình ông đã có thu nhập trung bình hơn 100 triệu đồng mỗi năm.

Nói chuyện với chúng tôi, ông Sình cho biết: ''Từ khi có cây atiso, gia đình tôi đã mua được các thiết bị nông nghiệp phục vụ sản xuất và các đồ dùng cần thiết như tivi, tủ lạnh... Đặc biệt, sau vụ mùa vừa qua, tôi đã mua cho gia đình 2 chiếc xe máy trị giá 60 triệu đồng''.

Con dâu của ông Sình, chị Má Thị Rủ cũng chia sẻ: Atiso không phí một chút nào, từ lá bán cho công ty Traphaco Sapa, đến thân, hoa, rễ đều có thể bán cho các tiểu thương hoặc du khách về làm trà, ngâm rượu.

''Cây này lợi nhuận cao lắm, chỉ cần trồng một vụ là đủ để mua lúa trong cả năm. Tính ra mỗi tháng, thu nhập từ cây ít nhất cũng là 6 triệu, nhiều khi lên tới vài chục triệu. Từ khi trồng cây, bữa cơm nhà mình ngày nào cũng có thịt, mình còn đang nghĩ xem nên mua chiếc xe tay ga khoảng 40 triệu nhưng chưa quyết định mua loại nào'', Chị Rủ hạnh phúc chia sẻ.

Đây chỉ là một ví dụ trong số những hộ dân thành công trồng atiso ở Sa Pa. Cộng đồng ở đây đang rất vui mừng với sự thay đổi này, khi họ tham gia trồng và thu hái dược liệu để bán cho Công ty Traphaco. Từ những thành công ban đầu, họ hoàn toàn tin tưởng vào tiềm năng phát triển của sản phẩm này.

''Thay đổi từng ngày''

Rời xa cánh đồng, triền đồi trồng atiso, chúng tôi đến nhà máy của Công ty TNHH một thành viên Traphaco Sapa. Ở đây, các công nhân đang chăm chỉ chế biến lá atiso thành cao khô để vận chuyển về công ty trụ sở tại Hà Nội.

Tiếp xúc với các công nhân, chúng tôi nhận thấy sự phấn khởi với công việc ổn định và môi trường làm việc chuyên nghiệp tại nhà máy. Họ cho biết, đây không chỉ là công việc mà còn là cơ hội học hỏi và mở ra tương lai tốt đẹp cho họ và gia đình.

Chị Mã Thị Huyền, một người Tày sống tại Cam Đường, Lào Cai, đã làm việc tại nhà máy này trong 2 năm qua. Với không khí làm việc tích cực, chị Huyền rất hạnh phúc và xúc động khi nhắc đến công việc của mình.

''Trước khi làm việc ở nhà máy, tôi phải tự lo lắng với công việc tự do, cuộc sống rất khó khăn, phải lo 'cơm áo, gạo tiền' mỗi ngày. Khi được nhận vào công ty, thu nhập ổn định giúp tôi tự tin hơn. Công ty giống như một gia đình, mọi người thân thiện, luôn sẵn lòng giúp đỡ, chia sẻ về công việc cũng như vấn đề trong cuộc sống'', Chị Huyền chia sẻ.

Anh Nguyễn Thành Công (31 tuổi) đã làm việc tại đây được hơn 7 năm, anh Công chia sẻ đã chứng kiến nhiều thay đổi trong cuộc sống của đồng nghiệp. ''Tôi đã thấy rất nhiều sự 'thay đổi từng ngày' của đồng nghiệp khi làm việc tại đây. Từ những người mới bước vào công ty làm việc, cuộc sống đã được cải thiện hơn qua việc có các phương tiện tiện ích hiện đại hơn. Mọi người rất biết ơn công ty đã giúp họ có thu nhập ổn định, tương lai sáng hơn và có thể định hướng cho con cái sau này''.

Hành trình đưa cây Atiso đến với Sa Pa

Ông Đỗ Tiến Sỹ - Giám đốc Công ty Traphaco Sapa, người đã dành hơn 10 năm để phát triển vùng trồng atiso tại Sa Pa, chia sẻ rằng, hơn 10 năm trước, người dân ở Sa Pa đã nhận ra rằng trồng cây atiso mang lại thu nhập cao hơn so với trồng lúa, ngô, sắn. Tuy nhiên, bà con dân tộc rất khó thuyết phục, họ chỉ quen với cách canh tác truyền thống từ lâu.

Nhớ lại những ngày đầu đi từng hộ dân để thúc đẩy phát triển kinh tế với cây trồng mới, ông Đỗ Tiến Sỹ kể câu chuyện thú vị: ''Phong tục uống rượu của người đồng bào đã trở thành phương tiện để phát triển vùng trồng atiso. Mỗi lần đến một hộ dân, trên xe của tôi luôn có những can rượu. Chúng tôi cùng nhau ăn uống, trò chuyện, và uống rượu. Khi đó, chúng tôi hô to khẩu lệnh: Một, hai, ba, atiso! Dần dần, chữ atiso đã trở nên quen thuộc với người dân ở đó''.

Để thuyết phục bà con tin vào giá trị của cây atiso là một hành trình không dễ dàng. Giám đốc Traphaco Sapa cho biết, để tạo niềm tin cho bà con, cán bộ kỹ thuật của công ty đã cung cấp miễn phí giống cây, hướng dẫn kỹ thuật trồng, hỗ trợ vốn mua phân bón, hệ thống tưới nước... và ký hợp đồng bảo đảm tiêu thụ sản phẩm.

Ban đầu, để bà con yên tâm trồng atiso, công ty đã tạm ứng 20 triệu đồng cho mỗi 1.000m2, ngoài 12 triệu đồng được huyện Sa Pa hỗ trợ.

Ông Sỹ cho biết, đó là một quyết định liều lĩnh với một công ty mới như Traphaco Sapa, khi đó công ty chỉ có 1,3 tỷ đồng vốn và phải tạm ứng trước 500 triệu đồng cho bà con, và vấn đề thu hồi vốn vẫn còn là một thách thức.

Tuy nhiên, với lòng quyết tâm và niềm tin vào cây atiso, ông Sỹ và nhân viên của nhà máy luôn đồng hành cùng những cánh đồng trồng, hầu như mỗi ngày ông đều đi kiểm tra, nhắc nhở mọi người về công việc và cách chăm sóc cây.

Ông Sỹ chia sẻ rằng, ban đầu nhiều hộ dân không tin tưởng vào cây trồng này, nên có những ruộng ươm mầm bị bỏ quên. Ông đã phải tự tay tưới nước, làm sạch cỏ, sau đó thuyết phục người dân chăm sóc cây cẩn thận. Nhờ vào nỗ lực đó, các hộ đều thành công và công ty cũng thu được vốn đã cho vay.

Sau này, cây atiso trở thành biểu tượng của người nông dân ở đây. Nếu trước đây cây atiso được coi là cây giúp giảm nghèo, thì bây giờ nó được xem là nguồn thu nhập.

Đưa cây dược liệu lên bàn ăn, phát triển du lịch thảo dược

Với địa hình đặc biệt và khí hậu thuận lợi, Sa Pa được thiên nhiên ưu ái, ông Sỹ đang triển khai nhiều mô hình trồng cây dược liệu kết hợp với du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng.

Theo ông Sỹ, du lịch thảo dược và chăm sóc sức khỏe đang trở thành xu hướng toàn cầu. Đây là mô hình du lịch trải nghiệm dựa trên vùng trồng thảo dược, giới thiệu cho du khách các món ăn và bài thuốc từ cây dược liệu; du khách có thể tự thu hái và chế biến thành các món ăn.

Ngoài atiso, ông Sỹ đang kêu gọi nhiều hộ dân, chủ nhà hàng, homestay,... trồng thêm các loại cây như chè dây, giảo cổ lam, đảng sâm, sâm Ngọc Linh,... để tạo ra một vườn dược liệu gia đình đa dạng. Điều này sẽ giúp du khách khi đến các nhà hàng, homestay thảo dược không chỉ được thưởng thức, nghỉ ngơi, trải nghiệm cách thu hái, chế biến... mà còn được giới thiệu về đặc điểm, công dụng của từng loại dược liệu...

Theo ông Sỹ, việc đưa thảo dược lên bàn ăn ở Sa Pa là một bước phát triển của dịch vụ ẩm thực du lịch. Sa Pa có tiềm năng du lịch lớn, và cũng là nơi sản sinh ra nhiều loại thảo dược quý giá. Kết hợp hai điểm mạnh này sẽ tạo ra sức hút lớn hơn cho du lịch.

'Chỉ sử dụng thảo dược để làm thuốc không thể khai thác hết tiềm năng. Khi du khách trải nghiệm mô hình này, họ sẽ nhận ra đây là một mô hình thú vị và phát hiện ra những điều mới mẻ trong ẩm thực thảo dược. Điều này mang lại lợi ích không chỉ trong kinh doanh mà còn trong việc chăm sóc sức khỏe cho du khách', ông Sỹ nói.

Tại một nhà hàng ở xã Tả Pìn (thị xã Sa Pa, Lào Cai), cũng là một trong những nhà hàng mà ông Sỹ giới thiệu về mô hình trồng cây dược liệu kết hợp du lịch và ẩm thực.

Ông Trần Chí Thành (chủ nhà hàng) chia sẻ: 'Du khách khi đến Sa Pa sẽ được thưởng thức các món ăn từ thảo dược như canh atiso hoặc hầm atiso với chân giò, là một món ăn ngon nhưng vẫn còn khá đơn giản. Tuy nhiên, sau cuộc trò chuyện với ông Sỹ, chúng tôi được khuyên định hướng đưa thảo dược lên bàn ăn để khách hàng biết về các loại dược liệu và ưa thích hơn. Cách chế biến từ thảo dược được khách hàng đánh giá cao và yêu thích. Điều này làm cho du lịch ở Sa Pa trở nên hấp dẫn hơn'.