Ốc đắng

Ốc đắng là loại ốc nước ngọt nhỏ, thường gặp ở Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam. Đây là món đặc sản quen thuộc của người dân miền Tây Nam Bộ. Câu nói nổi tiếng: “Đã là dân miền Tây, không ai không biết đến Ốc Đắng” phản ánh sự phổ biến của loại ốc này trong cuộc sống hằng ngày của người dân nơi đây. Mặc dù không ngon bằng ốc gạo, ốc đắng lại có nhiều thịt hơn và giá cả phải chăng hơn, có mặt quanh năm.

Đặc điểm

Ốc đắng là loài nhuyễn thể có hình dạng tròn, kích thước khoảng đầu ngón tay (thỉnh thoảng lớn hơn), với màu nâu sẫm, đuôi nhọn và vỏ xoắn ốc (tương tự như ốc gạo). Loài ốc này thường xuất hiện quanh năm ở các ao, hồ, sông, rạch của đồng bằng miền Tây. Mặc dù không to bằng ốc bươu hay ốc lác, ốc đắng vẫn là món ăn đặc trưng của ẩm thực miền quê, gắn bó với cuộc sống nơi đây.

Ốc đắng phân bố rộng rãi ở các kênh rạch, ao hồ, và đồng ruộng. Chúng thường bám trên thân cây mục dưới nước, dạ cầu, và xuất hiện ở các mương dẫn nước vào ruộng. Dù nhỏ bé, ốc đắng có sức sống rất bền bỉ. Vào mùa chính vụ, ốc đắng rất nhiều và mập mạp, nhưng mùa mưa, do ốc đẻ trứng nên thịt ít và teo nhỏ, làm cho ốc không ngon. Cuối mùa nắng, ốc đắng vẫn ngon, nhưng nếu ăn trứng luộc thì có thể không được ưa chuộng. Tháng ba là thời điểm lý tưởng nhất để bắt ốc đắng, khi chúng vừa to và đầy đặn.

Ốc đắng có vẻ ngoài tương tự như ốc gạo hay ốc bắt ở vùng Hải Dương và Quảng Ninh, nhưng kích thước nhỏ hơn một chút. Mặc dù vậy, thịt ốc rất đầy và có vị hơi ngăm ngăm, nhưng khi nhai sẽ cảm nhận được vị ngọt và thơm của ốc. Sau khi bắt về, ốc đắng thường dính nhiều bùn đất, nên cần phải rửa sạch và ngâm vài giờ để nhả hết bùn và chất nhớt. Dân gian thường dùng nước vo gạo để ngâm, nếu không có thì có thể dùng lát ớt sừng trâu để giúp ốc nhả sình nhanh hơn.

Khai thác

Ốc đắng rất phổ biến ở miền Tây, người dân chỉ cần xuống sông, dùng rổ thưa xúc dưới các giề lục bình hoặc mò dưới mương vườn, nơi ốc thường bám vào gốc dừa, chà tre mục, hay những trái dừa bị sóc ăn rụng lâu ngày là có thể thu hoạch được. Vào những ngày thời tiết mát mẻ, chỉ cần bỏ ra khoảng một giờ để bắt ốc là có thể thu được một ký ốc đắng.

Để bắt ốc đắng, người dân thường dùng bao dựng lúa hoặc bao thức ăn chăn nuôi cột vào sợi dây gân và thả xuống các tuyến kênh. Ngày hôm sau, người dân có thể thu hoạch ốc đắng. Phương pháp này giúp nhiều hộ dân ở huyện Tháp Mười cải thiện thu nhập và nâng cao hiệu quả kinh tế gia đình. Chi phí đầu tư cho phương pháp này rất thấp, chỉ khoảng 2.000m dây gân và 1.000 bao với tổng chi phí khoảng 2,5 triệu đồng. Mỗi ngày có thể thu hoạch trên 200.000đ, công việc này được thực hiện quanh năm, chỉ nghỉ trong 3 tháng mùa lũ. Nhiều hộ dân trong huyện đã gắn bó với nghề này vì thu nhập ổn định.

Ngoài việc sử dụng bao để bắt ốc đắng, người dân còn dùng tàu dừa, vì tàu dừa dính ốc tốt hơn do ốc bám vào lá dừa. Tuy nhiên, tàu dừa dễ bị mục nát nếu ngâm lâu trong nước, vì vậy hầu hết người dân vẫn ưu tiên dùng bao đựng lúa hoặc bao thức ăn chăn nuôi. Nghề bắt ốc đắng không chỉ là công việc của những hộ làm thuê, mà cả các gia đình có ruộng đất và kinh tế ổn định cũng tham gia để kiếm thêm thu nhập. Để bảo vệ nguồn lợi ốc đắng, người dân nên thu hoạch ốc lớn và thả ốc nhỏ để không gây nguy cơ cạn kiệt loài ốc này.

Trong ẩm thực

Ốc đắng là phần không thể thiếu trong ẩm thực miền Tây, gắn bó với các món ăn dân dã như Gỏi ốc đắng trộn bắp chuối, chả ốc đắng, và ốc đắng chiên trứng. Người miền Tây rất quen thuộc với ốc đắng và thường chế biến chúng thành các món ăn đơn giản nhưng ngon miệng như: ốc đắng luộc chấm nước mắm chanh sả ớt, ốc đắng kho sả ớt, ốc đắng kho dừa, gỏi ốc đắng trộn bắp chuối và chả ốc đắng. Ốc đắng luộc là món ăn dân dã, vừa ngon lại dễ chế biến và không tốn kém.

Chế biến ốc đắng rất đơn giản. Sau khi ngâm ốc từ 5-6 tiếng, cần rửa sạch lại trước khi luộc. Đặt ốc vào nồi và cho nước xâm xấp (không nên cho nhiều nước vì sẽ lâu chín và lãng phí). Thêm vào nồi một ít lá ổi hoặc cọng sả đập dập để khử mùi tanh. Khi nước sôi, vớt bọt ra và nấu ốc từ 5-10 phút hoặc cho đến khi ốc tróc mài thì tắt bếp. Món ốc đắng luộc không chỉ gợi nhớ về tuổi thơ mà còn để lại dư vị khó quên trong ẩm thực miền Nam, với các món ốc đắng mộc mạc và chân quê.

Gỏi là món ăn đa dạng được chế biến từ cá, tôm, thịt kết hợp với các loại rau, củ như chuối cây, bắp chuối, bắp cải, đu đủ thái nhỏ, cùng với gia vị chua cay. Gần đây, nhiều nhà hàng và quán ăn đã sáng tạo ra các món gỏi mới lạ, trong đó gỏi ốc đắng trộn với bưởi và cơm dừa nạo là một ví dụ độc đáo và hấp dẫn.