Ốc khô

Ốc khô (Danh pháp khoa học: Sesarma mederi) là một loài cua nhỏ trong họ Sesarmidae. Nó là nguyên liệu cho món mắm ốc khô trứ danh ở miền Tây Nam Bộ, Việt Nam; vùng đồng bằng châu thổ sông Mê Kông, Thái Lan và Campuchia.

Phân bố

Chúng là loài có nhiều ở vùng Nam bộ ở Việt Nam, là loài đặc trưng ở vùng Nam bộ, sống tập trung ở vùng nước lợ, mặn, trải từ Cần Thơ đến Sóc Trăng, Cà Mau, nhiều nhất ở U Minh. Ốc khô là loài sống trong bãi bồi nước lợ, mặn, dưới những tán đước, mắm rậm rạp, có mặt nhiều ở các vùng Cần Giờ (TP.HCM), Gò Công (Tiền Giang), nhưng nhiều người thích ốc khô Rạch Gốc (Cà Mau) vì cho rằng ngon hơn các nơi kia. Ốc khô sinh sống nhiều nhất ở vùng bãi bùn nước lợ miệt Cà Mau, Bạc Liêu.

Đặc điểm

Phần mô tả

Ốc ba khía là một loài cua biển có càng to, được biết đến với ba vệt trên lưng (gọi là ba khía) và có kích thước nhỏ. Thịt của chúng rất chắc, không bị dính vào vỏ khi nấu. Ốc ba khía ngon nhất khi chúng đang mang trứng. Tránh chọn các con to vì chúng thường già và ít ngon.

Thói quen sinh hoạt

Mỗi năm vào mùa nước lên (từ tháng 8 đến 10 âm lịch), khi các hang ổ của ốc ba khía dưới gốc cây mắm, cây đước bị ngập nước, chúng phải bò lên thân cây để tránh nước và giao phối. Trời mưa khiến cho thức ăn của chúng phong phú, giúp chúng tăng cân và thịt chắc. Đây cũng là thời điểm 'hội' của ốc ba khía (diễn ra từ ngày 30 âm lịch).

Quan hệ với con người

Đào bới

Để bắt ốc ba khía, người dân miền Nam phải chịu đựng nhiều khó khăn, từ việc ngủ ngoài rừng, ăn cơm bụi, đến chịu đựng sự cắn của đỉa và vắt. Nghề bắt ba khía được xem là 'nghề hạ bạc của người nghèo'. Trước đây vào ngày rằm tháng 10 âm lịch, người dân ven biển miền Tây mang theo thau, thùng và đèn đi soi bắt ốc ba khía từng cụm trên cây bần, cây mắm. Để thu hoạch nhiều hơn, họ sử dụng tay để lấy và bỏ vào túi da hoặc rổ.

Bây giờ, ốc ba khía trở nên hiếm hơn. Để bắt chúng, khi đêm xuống và thủy triều lên, người ta đi dọc bãi bùn với tay bảo vệ dày, đèn chiếu sáng trước mặt, tìm kiếm ốc ba khía ở các gốc đước khi chúng rời hang để kiếm thức ăn hoặc dùng bẫy để bắt chúng. Bắt chúng phải nhanh và chính xác, tránh bị kẹp, vì chúng có thể cắn người bắt và chạy trốn nếu không cẩn thận.

Nấu ăn

Giá trị kinh tế của ốc ba khía trước đây không cao, và chúng thường được sử dụng để làm mắm ba khía, trong đó phần thịt của chúng không nhiều. Mắm ba khía là món ăn đặc trưng của vùng Tây Nam Bộ và không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày. Ngày nay, do nhu cầu về ẩm thực tăng cao, ốc ba khía được sử dụng rộng rãi trong các món ăn ngon. Dân miền Tây thường thưởng thức ốc ba khía với nhiều món khác nhau từ nhiều năm trước. Tuy nhiên, trước đây, người ta chỉ biết dùng ốc ba khía để làm mắm. Để nấu ốc ba khía, chỉ cần tách ngoe, lấy bỏ phần phổi, rửa sạch với nước nóng rồi tách từng ngoe ra và trộn với tỏi, ớt, giấm hoặc chanh và đường. Để chọn ốc ba khía ngon, chỉ cần bẻ ngoe và xem có đầy thịt không. Nếu ngoe trống rỗng, có thể ốc đã bị 'bủng' và không còn thịt nữa.

Văn hóa và truyền thống

Con ba khía là một biểu tượng quen thuộc trong văn hóa dân gian của vùng sông nước miền Tây. Chúng được ca tụng trong những dòng dân ca: 'Tháng bảy nước chảy Cà Mau/Tháng mười ba khía, hội kéo nhau đi làm/U Minh, Rạch Gốc, rừng tràm/Muỗi kêu kệ muỗi tao ham ba khía rồi'. Ngoài ra, chúng còn xuất hiện trong bài hát 'Anh ba khía' của ca sĩ Đan Trường.