Osechi

Osechi-ryōri (kanji: 御節料理 hay お節料理; âm Hán Việt: Ngự tiết liệu lý) là bữa cỗ mừng Tết Nhật Bản. Truyền thống này bắt nguồn từ thời kỳ Heian (794-1185). Osechi là món đặc biệt của người Nhật, không chỉ về hình thức mà còn về nội dung, được sắp xếp trong một chiếc hộp tráp để dùng dần trong những ngày đầu năm mới. Hộp tráp jūbako (重箱: trọng sương) là một phần không thể thiếu của bữa osechi. Bên trong hộp có nhiều ngăn, mỗi ngăn chứa một món ăn với nguyên liệu và màu sắc bắt mắt. Mỗi món đều mang ý nghĩa cầu chúc mọi điều tốt lành trong năm mới. Hộp jūbako tương tự như hộp bento nhưng thường có ba hoặc bốn tầng, xếp chồng lên nhau và được sử dụng chỉ trong bữa ăn osechi. Sau khi sử dụng xong, người Nhật thường giữ lại để dùng trong tết năm sau.

Các món ăn trong bữa osechi

Mỗi món ăn trong bữa osechi đều mang ý nghĩa đặc biệt, đón chào năm mới. Ví dụ:

• Daidai (橙- Hán Việt: tranh- nghĩa là 'trái cam' và cũng có nghĩa là 'đắng'): món cam đắng Nhật Bản. Từ 'Daidai' có thể hiểu là 'đời đời', biểu tượng cho sự tồn tại lâu dài của một gia đình.
• Datemaki (伊達巻 hoặc 伊達巻き- y đạt quyển, 'quyển' có nghĩa là 'cuộn'): trứng tráng cuộn với tương cá hoặc tôm nghiền. Từ 'date/y' 伊 và 'y' 衣 cũng có nghĩa là 'trang phục', mong muốn một năm mới rực rỡ như trang phục lộng lẫy.
• Kamaboko (蒲鉾: bồ mâu): chả cá luộc. Đây là cá quết nhuyễn, luộc và cắt thành từng lát mỏng. Chả cá này thường có màu hồng ở ngoài và màu trắng ở trong, tạo nên sự hài hòa về màu sắc. Trên khay osechi, kamaboko được bày trí một cách tinh tế.
• Kazunoko (数の子; Âm Hán-Việt: số - tử): món trứng cá trích. Từ 'kazu' có nghĩa là 'số' và 'ko' có nghĩa là 'con trẻ'. Món này tượng trưng cho lời chúc con cái đông đầy.
• Konbu (昆布; côn bố): tảo bẹ. Âm này cũng gợi nhớ đến từ yorokobu (喜ぶ: hỷ -), có nghĩa là 'vui vẻ'.
• Kuro-mame (黒豆: hắc đậu), đậu nành đen. Từ 'mame' cũng có nghĩa là 'khỏe mạnh', biểu tượng cho lời chúc sức khỏe trong năm mới.
• Kohaku-namasu (紅白なます: hồng bạch - -), có nghĩa là 'rau dưa đỏ trắng'. Món này là sợi cà rốt và củ cải ngâm chua với nước chanh yuzu. Hai màu sắc trắng và đỏ truyền thống của người Nhật, biểu thị sự hòa hợp giữa âm dương.
• Tai (鯛: điêu), cá điêu. Từ âm tai liên quan đến medetai (めでたい) có nghĩa là vui mừng, tượng trưng cho điều tốt lành. Cá tai thường được chọn vào những dịp quan trọng.
• Tazukuri (田作り: điền tác -): cá mòi khô rang với nước tương. Khi viết bằng kanji, món này có nghĩa là 'làm ruộng', đại diện cho sự may mắn và mùa màng bội thu đối với người nông dân.
• Zōni (雑煮: tạp chử): canh bánh dày, giống với món tteokguk của Hàn Quốc hay bánh chưng của người Việt, nhưng có vị mặn vì được nấu với nước dùng hoặc nước miso.
• Ebi (エビ), tôm rim với rượu sake và nước tương.
• Nishiki tamago (錦卵: cẩm noãn): trứng tráng cuộn lại, lòng trắng và lòng đỏ riêng biệt, cuộn lại. Màu vàng và trắng biểu thị tiền tài dồi dào.

Lịch sử

Nguyên thủy, osechi được gọi là o-sechi với o là một tiền tố kính ngữ và sechi (節: tiết) là một mùa; tiếng Việt có âm nôm tương đương là 'tết'. Theo lịch cổ thì một năm có năm (5) sekku (節句: tiết câu) và tết nguyên đán vốn du nhập từ Trung Hoa là một. Trong ba ngày tết, người Nhật cho rằng phải ăn những món bổ dưỡng mang lại điềm lành. Trừ zoni phải đun nước canh thì các món khác ăn nguội để giảm việc bếp núc.

Xa xưa hơn nữa, osechi chỉ có món nimono, tức rau luộc trong nước tương pha đường hoặc rượu mirin. Thời gian trôi qua, số lượng món ăn trong bữa osechi cứ tăng dần. Ngày nay, osechi bao gồm nhiều món đặc biệt, được phân chia thành seiyō-osechi (西洋お節: Tây Dương ngự tiết) tức các món Âu Mỹ và chōsen no osechi (朝鮮のお節: Triều Tiên ngự tiết) tức các món Triều Tiên. Thực ra, osechi là một bàn ăn được sửa soạn ở nhà để dành cho ngày tết, nhưng ngày nay nhiều cửa hàng bán lẻ, kể cả 7-Eleven cũng bày bán sẵn trong hộp đẹp mắt, tiện lợi để khách hàng mua về và thưởng thức.

Thường thì gia đình Nhật nấu món mì toshi-koshi soba (年越し蕎麦: niên việt - kiều mạch, nghĩa đen là 'sang năm mới') vào đêm Giao thừa. Sợi mì dài biểu thị cho sự trường thọ, sung túc. Họ cố gắng không để lại sợi mì thừa, dù chỉ là một sợi vì họ tin rằng đó là điềm xấu cho năm mới. Thực tế, món mì này dễ nấu để các bà nội trợ có thể thư giãn. Vào ngày đầu năm mới, cả nhà mới mở hộp osechi để thưởng thức bữa ăn đặc biệt trong ba ngày tết truyền thống.