Paradox định mệnh

Paradox định mệnh hay vòng lặp nhân quả là một dạng nghịch lý du hành thời gian thường thấy trong các tác phẩm khoa học viễn tưởng. Vòng lặp nhân quả bao gồm sự kiện 1 xảy ra trước, đóng vai trò là nguyên nhân (hoặc ít nhất là một trong các nguyên nhân) của sự kiện 2 xảy ra sau, và bằng cách du hành thời gian, sự kiện 2 lại trở thành nguyên nhân của sự kiện 1. Nghịch lý xuất hiện khi nhà du hành thời gian rơi vào vòng lặp các sự kiện định mệnh mà anh ta hoặc cô ta đã du hành về quá khứ. Khi đó, sự kiện 2 sẽ là hành động của nhà du hành thời gian quay về quá khứ, và sự kiện 1 là điều mà nhà du hành đã làm trong quá khứ khiến họ muốn trở về. Nghịch lý này gợi ý rằng các nhà du hành thời gian không thể thay đổi sự việc. Ví dụ, nếu một người quay về quá khứ để cứu ai đó khỏi tai nạn và tình cờ gây ra cái chết của chính người họ muốn cứu, cái chết đó lại là lý do khiến họ quay về quá khứ.

Lý thuyết này liên quan chặt chẽ đến nghịch lý bản thể, nơi không thể xác định được nguồn gốc độc lập, cụ thể là lý do của việc du hành thời gian. Nghịch lý không ám chỉ có một kế hoạch lớn hơn từ nguồn gốc cao hơn, mà khẳng định rằng thời gian là bất biến. Chuỗi sự kiện có thể diễn ra nhờ quan hệ nhân quả thay vì một nguồn gốc siêu nhiên, ví dụ: Sự kiện A. Một nhà bác học điên gặp một kẻ hoang tưởng, người lảm nhảm về phương pháp du hành thời gian; Sự kiện B. Nhà bác học điên dành cả đời để chứng minh sự tồn tại của du hành thời gian, bỏ rơi gia đình mình; Sự kiện C. Nhà bác học điên trở về quá khứ để ngăn chặn điều này; Sự kiện D. Du hành thời gian khiến nhà bác học điên trở thành kẻ hoang tưởng. Tính định mệnh của sự việc nằm ở chỗ nhân quả là bất biến, không phải vì một kế hoạch hay kịch bản nào.

Vì du hành thời gian có thể ảnh hưởng đến quá khứ, một cách giải thích để bảo vệ sự ổn định của quá khứ là cho rằng những gì đã xảy ra đều phải xảy ra. Điều này có nghĩa là mọi nỗ lực của nhà du hành thời gian để thay đổi quá khứ, dù vô tình hay cố ý, đều chỉ góp phần tạo ra và hoàn thiện quá khứ mà chúng ta đã biết, mà không thể thay đổi nó, và kiến thức về lịch sử của nhà du hành đã bao gồm những chuyến du hành trong tương lai trong trải nghiệm quá khứ của chính họ (theo Nguyên tắc tự nhất quán của Novikov).

Nói cách khác: việc nhà du hành thời gian trở về quá khứ có nghĩa là họ đã từng ở đó trước đây. Sự hiện diện của họ trong quá khứ là rất quan trọng đối với tương lai, và hành động của họ đảm bảo rằng tương lai xảy ra đúng như những gì họ đã nhớ. Nghịch lý này có mối liên hệ chặt chẽ với nghịch lý bản thể và thường xuất hiện đồng thời.

Vòng lặp nhân quả trong thời gian

Vòng lặp nhân quả trong thời gian mô tả một tình huống giả định trong đó một khoảnh khắc lặp đi lặp lại liên tục trong một khoảng thời gian riêng biệt. Đây là sự rối loạn của sự liên tục không-thời gian khi một khoảng thời gian cụ thể bị lặp lại vô hạn. Nói cách khác, vòng lặp này là một hiện tượng lý thuyết trong đó một chuỗi sự kiện nguyên nhân-kết quả tạo thành vòng tròn. Ví dụ, nếu sự kiện A dẫn đến sự kiện B, sự kiện B dẫn đến sự kiện C, và sự kiện C lại dẫn đến sự kiện A, thì các sự kiện này tạo thành vòng lặp nhân quả trong thời gian. Vì vòng lặp này tách biệt khỏi không-thời gian thông thường, thời gian vẫn trôi chảy bình thường đối với vật chất bên ngoài sự kiện kỳ dị, trong khi vật chất bên trong sự kiện kỳ dị cứ lặp đi lặp lại. Vòng lặp nhân quả không chỉ đơn thuần là sự lặp lại của các sự kiện mà còn có thể có những thay đổi nhỏ và sự tiến triển khi vòng lặp tiếp tục.

Các ví dụ và biến thể

Giống như hiện tượng lời tiên tri tự hoàn thành, một biến thể của nghịch lý tiền định là việc truyền tải thông tin qua du hành thời gian thay vì vật thể. Ví dụ, nếu một người biết rằng mình sẽ chết vì đau tim trong tương lai, anh ta có thể tập thể dục để tránh điều đó, nhưng việc tập thể dục lại dẫn đến cái chết vì đau tim của anh ta. Trong ví dụ này, nghịch lý xuất hiện khi các sự kiện vừa là nguyên nhân vừa là kết quả của nhau.

Một ví dụ về nghịch lý tiền định không đồng thời với nghịch lý bản thể là câu chuyện sau. Năm 1850, con ngựa của Bob bỗng nhiên hoảng sợ và suýt nữa làm Bob rơi xuống vách núi, nếu không có một người đàn ông lạ giúp đỡ. Người đàn ông này sau đó được ca ngợi. Hai trăm năm sau, John trở về quá khứ để dạo chơi và tình cờ thấy con ngựa của ai đó sắp rơi khỏi vách núi. Anh đã chạy đến để cứu con ngựa và người đó.

Trong hầu hết các trường hợp về nghịch lý tiền định, một người quay ngược thời gian và thực hiện vai trò của mình trong một sự kiện đã xảy ra. Trong trường hợp lời tiên tri tự hoàn thành, người đó thực hiện vai trò trong một sự kiện chưa xảy ra, thường là thông tin sẽ được du hành thời gian (như một lời tiên tri) thay vì chính người đó. Trong cả hai tình huống, mọi nỗ lực để ngăn chặn sự kiện xảy ra trong quá khứ hay tương lai đều không thành công.