Phạm Công - Cúc Hoa là một tác phẩm thơ chữ Nôm nổi tiếng trong văn học Việt Nam. Tác phẩm này bao gồm 4.610 câu thơ lục bát, xuất hiện từ khoảng giữa thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 19. Đây là một trong những tác phẩm thơ chữ Nôm có số câu thơ nhiều nhất. Tác giả của Phạm Công - Cúc Hoa vẫn chưa được xác định rõ ràng cho đến cuối năm 2009, khi thông qua một bản in khắc gỗ, được xác định là Dương Minh Đức Thị.
Nội dung
Phạm Công là một chàng trai con nhà nghèo, phải đi làm công để nuôi cha mẹ. Sau khi cha mất, Phạm Công phải làm công ăn mày để nuôi mẹ. Với lòng hiếu thảo và sự ham học hỏi, Phạm Công đã xin học ở nhà thầy Quỷ cốc tiên sinh. Tại đây, Phạm Công đã gặp và yêu Cúc Hoa, con gái của một quan phủ, người đã yêu thương và chia sẻ với Phạm Công.
Khi Cúc Hoa mang thai, Phạm Công đã lên kinh thành để thi cử. Phạm Công đã trải qua nhiều gian khổ và khó khăn, bị các vương quốc khác ép cưới công chúa nhưng Phạm Công luôn từ chối. Nhờ sự nhân hậu của công chúa nước Triệu, Phạm Công được trở về quê hương làm nguyên soái, đoàn tụ với Cúc Hoa và có hai con là Nghi Xuân (con gái) và Tấn Lực (con trai).
Cúc Hoa mất sớm vào tuổi 30. Phạm Công tái hôn với Tào Thị và phải đi Cao Bằng làm trấn thủ. Tào Thị lại ở nhà ngoại tình, hành hạ, ngược đãi Nghi Xuân và Tấn Lực. Đến một lúc nào đó, Thị cùng người tình bàn mưu giết hai đứa con chồng, khiến hai đứa phải chạy trốn khỏi nhà.
Vào một đêm, Cúc Hoa từ cõi âm trở về gặp hai con và gửi tin cho Phạm Công. Sau ba năm trấn thủ, Phạm Công quay lại để đuổi Tào Thị đi. Sau đó, Tào Thị bị sét đánh chết. Sau đó, Phạm Công được công chúa Xuân Dung của Trịnh, Tề Thiên Đại Thánh và Diêm Vương giúp đỡ, Phạm Công bị xuống âm ti và tìm thấy vợ. Cúc Hoa được tái sinh, quay lại thế giới sống, tái hôn với Phạm Công. Phạm Công cũng được vua Trịnh gả cho công chúa Xuân Dung và nhường ngôi vua cho.
Dàn dựng

Truyện Phạm Công - Cúc Hoa đã được dàn dựng thành nhiều vở cải lương (do Tống Phước Phổ soạn), với sự tham gia của các nghệ sĩ như Ái Liên, Hoa Tâm, Thanh Nga,...), kịch và phim truyền hình, nhưng có lẽ nổi tiếng nhất là bộ phim 'Phạm Công - Cúc Hoa' của đạo diễn Lưu Bạch Đàn, sản xuất vào những năm 1989-1990, với sự tham gia của các diễn viên nổi tiếng như Lý Hùng (vai Phạm Công), Diễm Hương (vai Cúc Hoa), Phương Dung (vai Tào Thị), Công Hậu (vai Lê Báo), Trinh Trinh (vai Nghi Xuân nhỏ), Thoại Mỹ (vai công chúa Băng Châu), Lê Công Tuấn Anh (vai Vương Chí Nhân).
- Sầm Hưng
- Phạm Tải - Ngọc Hoa
- Tống Trân - Cúc Hoa
- Lưu Bình - Dương Lễ