Phân tích bài Bàn luận về phép học của Nguyễn Thiếp

Đề bài: Phân tích bài Bàn luận về phép học của Nguyễn Thiếp

3 bài văn Phân tích bài Bàn luận về phép học của Nguyễn Thiếp

1. Phân tích bài Bàn luận về phép học của Nguyễn Thiếp, mẫu số 1:

'Bàn luận về phép học' là đoạn văn trích từ bài tập của Nguyễn Thiếp gửi vua Quang Trung vào tháng 8-1791. Khi đó, Nguyễn Thiếp đang giữ chức Viện trưởng tại Viện Sùng Chính, chịu trách nhiệm biên soạn sách và xây dựng Trung đô Phượng Hoàng (Nghệ An) - một công việc to lớn và nặng nề.

Bài tập này thể hiện lòng tận tụy của Nguyễn Thiếp đối với việc phát triển nền giáo dục quốc gia, mục tiêu mở rộng tri thức và đào tạo nhân tài cho đất nước.

Nguyễn Thiếp đã trình bày một cách súc tích về các vấn đề như mục đích của việc học, nội dung học tập và phương pháp học tập.

Khai mạc, ông nhắc lại câu tục ngữ: ''Ngọc không mài, không thành đồ trang sức; người không học, không biết đạo'. Mục đích học là để hiểu rõ ''cách xử sự hàng ngày với mọi người''. Nói cách khác, học để mở rộng tri thức và làm giàu đạo đức. Nguyễn Thiếp nói về đạo là đạo làm người. Ông phê phán ''nền chính học đã bị đánh mất''. Nhiều tệ nạn đáng lên án như ''đua nhau học hình thức với mong muốn danh lợi'', coi thường đạo đức ''không quan tâm đến tam cương, ngũ thường''. Ông phê phán về việc ''Chúa trọng nịnh thần''. Ví dụ, cuối thời Lê - Trịnh, tệ nạn buôn bán chức quan trở nên tồi tệ, sử sách ghi nhận: vào năm 1750, thời vua Lê Hiển Tông, vì Nhà nước còn thiếu tiền, đã đưa ra quy định thu tiền thông kinh: ai nộp ba quan là được đi thi hương, không cần phải thi đánh giá. Do đó, mọi người từ nông dân đến thương nhân đều nộp quyển sách để tham gia thi, sau đó một số người sử dụng sách, trong khi người khác thuê người viết. Một số người thuê việc học mười người nhưng không có ai đỗ (theo Dương Quáng Hàm). Sống trong thời kì u ám, rối loạn đó, Nguyễn Thiếp cảm thấy đau đớn và thở than: ''Quốc gia tan nát, mỗi người chịu phận do những điều tồi tệ đó''. Nguyễn Thiếp sử dụng cách diễn đạt trầm tĩnh, nhẹ nhàng nhưng sâu sắc.

Những bài Phân tích bài Bàn luận về phép học xuất sắc nhất

Bước vào phần thứ hai, tiên sinh bàn về nội dung và phương pháp học tập. Học ở đâu?

- Trong các trường học thuộc phủ, huyện và các trường tư, con cháu các nhà văn võ, việc học được xác định 'tùy thuộc vào nơi mà tiện lợi nhất'. Về nội dung học, Nguyễn Thiếp giới thiệu theo cách thú vị: 'Theo lời của Chu Tử' (1130-1200), một học giả đời Nam Tống. Học bắt đầu từ tiểu học để củng cố kiến thức cơ bản, tiến lên từ Tứ thư, Ngũ kinh đến Chư sử. Thấy rõ, nội dung học tập theo ông không có gì mới, vẫn giữ những giới hạn của lịch sử và thời đại. Sách văn học Trung Quốc cổ đã được coi trọng suốt hàng nghìn năm! Vẫn đánh giá cao thơ văn, chưa hướng tới lĩnh vực khoa học.

Về phương pháp học, quan điểm của Nguyễn Thiếp rất đáng chú ý và tiến bộ. Ông đặt mức cao vấn đề quan trọng: 'Học rộng rồi tóm gọn lại'. Học phải kết hợp với hành động 'theo chiều học mà làm'. Niềm hy vọng của ông là tuyệt vời và chân thành: 'Những người tài năng mới có thể đạt được thành công, Nhà nước sẽ vững mạnh nhờ vào họ. Đó mới là đạo đức ngày nay có ảnh hưởng đến lòng người. Xin đừng bỏ qua'.

Tiên sinh đã thể hiện tầm quan trọng của đạo học, ý nghĩa lớn lao của việc học đạo: 'Đạo học thành công sẽ có nhiều người tốt; nhiều người tốt sẽ giữ vững triều đình và làm cho thiên hạ thịnh trị'. Học không chỉ đóng góp vào việc đào tạo nhân tài, mở mang tầm hiểu biết mà còn đóng vai trò quan trọng trong xây dựng đất nước mạnh mẽ. Chiến lược 'trồng người' mà tiên sinh đề cập là rất rõ ràng.

Phần cuối, Nguyễn Thiếp chia sẻ lòng của mình. Bài tấu thể hiện những lời nói 'chân thành', không phải là 'lời nói lạc quan', ông khiêm tốn và tôn trọng 'kính mong Hoàng thượng đánh giá'.

Trong lịch sử nước ta, giới học thuật có đủ cơ sở để xếp bốn danh nhân vào dòng La Sơn phu tử, gồm Chu Văn An (1292-1370), Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585), Võ Trường Toản (1720-1792) và Nguyễn Thiếp (1723-1804). Trong số họ, La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp, sống trong thời kỳ bất khuất của Quang Trung - Nguyễn Huệ. Sinh ngày 24-9-1723, mất ngày 6-2-1804, quê làng Nguyệt Ao, huyện La Sơn (nay là huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh). Ông đỗ Hương giải (1743), sau đó làm quan huấn đạo và tri phủ, nhưng ông chỉ ở lại ít lâu rồi cáo về, sống ẩn dật trên núi Thiên Nhẫn, đọc sách và nghiên cứu lý học. Ông được biết đến là người có đạo hạnh thanh cao, trình độ uyên bác, được mọi người tôn trọng như một bậc thầy. Ông từ chối lời mời làm quan của chúa Trịnh nhiều lần, chỉ đến khi vua Quang Trung kiên nhẫn mời ba bốn lần, ông mới chấp nhận giúp đỡ.

Bàn luận về nghệ thuật học là đoạn trích từ bài tấu của Nguyễn Thiếp gửi vua Quang Trung vào tháng 8 - 1791. Mặc dù vua Quang Trung từng mời Nguyễn Thiếp hợp tác với triệu Tây Sơn, nhưng ông từ chối với nhiều lý do. Ngày 10/7/1791, vua lại viết chiếu thư mời ông đến Phú Xuân hội kiến vì có nhiều vấn đề cần thảo luận. Lần này, ông đến Phú Xuân và tham gia cuộc họp quốc sự. Trong thời điểm này, ông viết bài tấu nói về 3 điều mà người lãnh đạo cần biết. Một là về đạo đức quân vương: Mong rằng lãnh đạo sẽ tận tâm tu dưỡng đạo đức, lấy sự học vấn để gia tăng tri thức và tài năng, vì thông qua học vấn mà có đạo đức. Hai là về lòng dân: Ông nhấn mạnh 'Dân là gốc nước, gốc vững nước mới vững mạnh'. Ba là bàn về phép học: Nội dung Bàn luận về nghệ thuật học chính là phần thứ ba của bài tấu.

Phân tích bài Bàn luận về nghệ thuật học, văn mẫu chọn lọc

Đoạn trích Bàn luận về nghệ thuật học có cấu trúc ba phần rõ ràng: Bàn về mục đích học, bàn về cách học và tác dụng của phép học.

Mở đầu, Nguyễn Thiếp rõ ràng mục tiêu học tập là chân chính. Tác giả sử dụng ngôn từ thuyết phục: 'Ngọc không mài, không thành vật dụng; người không học, không hiểu rõ đạo'. Điều quan trọng là định nghĩa 'đạo', là lẽ xử sự hàng ngày giữa con người. 'Đạo' hướng dẫn mối quan hệ từ cá nhân đến gia đình, mở rộng ra xã hội theo khái niệm 'tam cương', 'ngũ thường'. Tóm lại, học là vì đạo, vì việc trở thành con người đạo hạnh, để đóng góp tài năng cho cộng đồng. Đó là nền tảng của 'chính học', là cơ sở của một quốc gia mạnh mẽ, xã hội thịnh vượng.

Sau khi xác định mục tiêu học, tác giả phê phán thực tế học tập hiện nay, lên án lối học chỉ tìm kiếm danh vọng mà quên 'tam cương', 'ngũ thường'. Lối học hình thức, mục đích là để đạt danh lợi, thuận theo kiểu hữu danh vô thực, chỉ để thi cử, để địa vị, và không có sự hiểu biết về nội dung.

Hậu quả của lối học sai trái đó là tạo ra một xã hội chỉ chú trọng đến hình thức, không có ý nghĩa thực tế. 'Chúa trọng nịnh thần', tạo ra sự mặc cảm, không có giá trị thực tế, dẫn đến tình trạng 'nước mất, nhà tan'.

Ngày nay, lối học được gọi là 'học vẹt', chỉ học để đối phó, thiếu hiểu biết sâu sắc. Thuộc bài là quan trọng nhưng hiểu biết vấn đề, cảm nhận và sáng tạo mới là quan trọng hơn.

Sau khi chỉ trích những dấu hiệu tiêu cực trong cách nhìn nhận về học tập, Nguyễn Thiếp bày tỏ quan điểm và phương pháp học đúng đắn.

Học tập cần được phổ biến mở rộng: mở rộng cơ sở giáo dục, tăng cường đối tượng học sinh, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh: 'Từ bây giờ, tất cả thầy trò trường học của chính phủ, huyện, các trường tư, con cháu của những gia đình nổi tiếng, ở bất cứ đâu thuận tiện, đều được mời đi học'. Nguyễn Thiếp, một bậc hiền tài có tầm nhìn lớn. Quan điểm tiên tiến của ông, dù được đề cập từ hai thế kỷ trước, vẫn thấu hiểu với chính sách xã hội hóa giáo dục của Đảng và Nhà nước hiện nay. Chúng ta đang thực hiện ý tưởng sáng tạo của ông trong thực tế giáo dục.

Theo Nguyễn Thiếp, việc học phải bắt đầu từ những kiến thức cơ bản. Ông cũng đề xuất các phương pháp học cụ thể.

Phương pháp đầu tiên, học theo trình tự tiến bộ, từ thấp đến cao: 'Phương pháp giảng dạy theo cách của Chu Tử. Ban đầu học tiểu học để củng cố kiến thức cơ bản. Tiếp tục tiến lên học đến tứ thư, ngũ kinh, và chư sử'.

Phương pháp thứ hai, học rộng, suy nghĩ sâu để tóm lược điều cơ bản, cốt yếu. Nguyễn Thiếp hướng dẫn cách học hiệu quả, nhớ lâu bằng cách suy nghĩ sâu, tóm gọn. Tránh tình trạng học nhiều mà không ghi nhớ được vì thiếu sự sâu sắc và tóm tắt. Phương pháp này giúp học viên giữ kiến thức lâu dài và có cơ sở khoa học.

Phương pháp thứ ba, học phải kết hợp với hành động. Theo quan điểm của Phu Tử, 'học mà không làm' không có ý nghĩa. Học không chỉ để hiểu mà còn để thực hành. Học và hành phải đồng điệu để đạt hiệu quả cao, tránh học hình thức, học lý thuyết suông. Bác Hồ cũng khẳng định ý này trong 'Thư trung thu' - 1952.

'Mong các em nỗ lực
Thi đua học và làm
Ở tuổi trẻ làm công việc nhỏ
Phù hợp với sức khỏe
Để tham gia vào kháng chiến
Để bảo vệ hoà bình'...

Cuối cùng, tiên sinh nhấn mạnh tầm quan trọng của đạo học, với ý nghĩa to lớn: 'Đạo học thành, người tốt nhiều; người tốt nhiều, triều đình kiến thiết và thiên hạ thịnh trị'. Học tập đóng góp vào việc đào tạo nhân tài, nâng cao dân trí, xây dựng đất nước thịnh vượng. Chiến lược 'trồng người' được tiên sinh nhấn mạnh là quan trọng.

Tóm lại, bằng lời thẳng thắn và chân thành, La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp đã nêu rõ mục đích chân chính của việc học và chỉ ra tình trạng tiêu cực đang tồn tại trong hệ thống giáo dục cùng những phương pháp học tập đúng đắn. Những bài học của Nguyễn Thiếp không chỉ quan trọng đối với xã hội phong kiến mà còn có ý nghĩa với chúng ta ở mọi thời đại.

3. Phân tích bài Bàn luận về phép học của Nguyễn Thiếp, mẫu số 3:

Nguyễn Thiếp (1723 - 1804), hiệu Lạp Phong Cư Sĩ, được kính trọng là La Sơn Phu Tử. Quê ở làng Mật Thôn, xã Nguyệt Ao, huyện La Sơn, tỉnh Hà Tĩnh. Nổi tiếng với tư duy sáng tạo, kiến thức rộng lớn. Đã từng làm quan dưới triều Lê, nhưng vì bất bình cáo quan về và dạy học.

Nguyễn Huệ mời Nguyễn Thiếp hợp tác với triều Tây Sơn nhưng ông từ chối. Sau đó, vua Quang Trung mời lại và ông đồng ý. Trong bài tấu gửi vua, Nguyễn Thiếp bày tỏ quan điểm về quân đức, lòng dân và học pháp. Ông quan tâm đến việc cải thiện hệ thống giáo dục quốc gia.

Tấu là một thể loại văn bản của quan lại hoặc thần dân trình bày ý kiến, đề nghị về chính sách cai trị hoặc các vấn đề quan trọng của triều đình, quốc gia. Cùng dạng với loại văn bản này còn có nghị, biểu, khải, sớ... Tấu có thể viết bằng chữ Hán hoặc chữ Nôm, theo hình thức văn xuôi hay văn biền ngẫu.

Phân tích bài Bàn luận về phép học để thấy vai trò to lớn của việc học

Nguyễn Thiếp trình bày quan điểm về phép học qua hai luận cứ: Bàn về mục đích của việc học và tác dụng của phép học.

Trong bài tấu này, La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp so sánh việc dạy người như việc mài đá thành ngọc để nêu mục đích quan trọng của việc học. Ông khẳng định chỉ có học tập mới làm cho con người trở nên hoàn thiện, tốt đẹp. Kẻ đi học là học luân thường đạo lí để làm người.

Nguyễn Thiếp nhấn mạnh rằng cuộc sống đòi hỏi học tập. Con người chưa được giáo dục như ngọc chưa mài sáng: Ngọc bất trắc, bất thành khí. Mục đích tối thượng của việc học là để làm người. Việc học không chỉ rèn luyện đạo đức mà còn rèn luyện trí tuệ xây dựng xã hội.

Nguyễn Thiếp soi chiếu thực tế, phê phán lối học lệch lạc ngày nay. Nước Việt ta, nền chính học thất truyền. Lối học hình thức cầu danh lợi, không biết đến tam cương, ngũ thường. Những kẻ học hành như vậy, nếu có ra làm quan cũng chỉ là viên quan dốt nát. Lối học này gây tác hại lâu dài, làm đất nước mất và nhà tan.

Ngày nay, lối học vẹt, học để đối phó, chẳng tiếp thu được bao nhiêu kiến thức. Thuộc bài là quan trọng nhưng hiểu nội dung, bản chất mới là quan trọng. Nguyễn Thiếp nêu quan điểm và phương pháp học đúng đắn: học phải phổ biến rộng rãi, khuyến khích mọi người học tập.

Cúi xin từ nay ban chiếu thư cho thầy trò trường học ở mọi nơi, tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người học tập.

Nguyễn Thiếp, một hiền tài với tầm nhìn sâu rộng, quan điểm tiến bộ gần gũi với xã hội hóa giáo dục. Việc học nên bắt đầu từ kiến thức cơ bản, học từ dễ đến khó. Tóm tắt bài học, làm dàn bài, củng cố kiến thức theo phương pháp Chu Tử. Mục đích học là trở thành người có đức, có tài, góp phần vào hưng thịnh đất nước.

Học cần nâng cao, mở rộng liên tục, biết cách học hiệu quả. Học phải đi đôi với hành, tuần tự học từ thấp đến cao. Học rộng, nghĩ sâu, tóm lược cơ bản, ghi nhớ và theo điều học mà làm. Học không chỉ để biết mà chủ yếu để làm theo cho tốt.

Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, học để hành, học với hành phải đi đôi: Học mà không hành là vô ích, hành mà không học là hành không trôi chảy.

Học là gì? Hành là gì?

Học là việc tiếp thu tri thức nhân loại qua hàng nghìn năm lịch sử. Chúng ta học từ trường, bạn bè, và tự học qua sách vở để làm chủ bản thân, nâng cao trình độ hiểu biết, góp phần xây dựng sự nghiệp cá nhân và chung.

Hành là áp dụng kiến thức vào thực tế. Thầy thuốc chữa bệnh, kiến trúc sư xây dựng công trình, công nhân cải tiến kĩ thuật. Học để hành, nhưng hành mà không học thì công việc sẽ chậm và chất lượng giảm.

Nguyễn Thiếp nhấn mạnh học để hành, không chỉ học vì học. Bất học, bất tri lí. Học mọi công việc sẽ đạt hiệu quả cao hơn. Ngược lại, hành mà không học là hành không trôi chảy, đặc biệt trong công việc phức tạp đòi hỏi kiến thức khoa học và kĩ thuật.

Để đạt hiệu quả cao, chúng ta phải liên tục học tập và đào tạo chính quy theo chuyên ngành. Hành đúng cách là kết hợp kiến thức và thực tế, không ngừng nâng cao bản thân để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao.

Trong khi trình bày ý kiến với nhà vua, Nguyễn Thiếp luôn thể hiện sự khiêm tốn và chân thành, sử dụng những từ ngữ như cúi xin, xin chớ bỏ qua... Đồng thời, ông toát lên niềm tin vào sự đúng đắn của những đề xuất và sự chấp thuận của nhà vua.

Cuối cùng, Nguyễn Thiếp khẳng định tác dụng quan trọng và lâu dài của việc học:

Những con người tài năng mới đem lại công danh, và nhà nước nhờ đó mà ổn định. Điều này liên quan đến lẽ đạo ngày nay. Xin chớ bỏ qua. Việc học đạo tốt sẽ giúp đào tạo ra những người tài năng và đạo đức. Những người tài năng và đạo đức sẽ đóng góp vào sự phồn thịnh của đất nước.

Học theo phép chân chính sẽ chấm dứt học hình thức vì lợi ích cá nhân và loại bỏ sự tầm thường, thần nịnh. Người học giỏi với đạo đức tốt sẽ làm cho triều đình mạnh mẽ, xã hội trở nên trong sạch. Nhà vua dễ dàng cai trị quốc gia, đất nước sẽ vững bền và bình ổn.

Theo quan điểm đạo học hiện đại, sức mạnh của tri thức có thể thay đổi con người, biến đổi xã hội và thúc đẩy sự phát triển tích cực. Nguyễn Thiếp, với lập luận về tác động tích cực của học, đã đề cập đến sức mạnh của phương pháp học đúng đắn, tin tưởng vào sự phục hưng trong giáo dục chân chính và hy vọng vào tương lai tươi sáng của quốc gia.

Ý kiến của Nguyễn Thiếp phản ánh tư duy của nhà học giả Lê Quý Đôn: Nhân tài là nguồn năng lượng quốc gia. Quốc gia có nhiều nhân tài sẽ mạnh mẽ, thịnh vượng. Nguyễn Thiếp rõ ràng về mục tiêu và tác dụng của việc học là để trở thành con người, học để nâng cao hiểu biết và làm việc tốt hơn; đóng góp nhiều hơn cho đất nước. Nếu mọi người nhận thức được điều đó, họ sẽ nhận ra hậu quả đáng sợ của lối học chỉ vì danh lợi.

Nội dung bài thảo luận về phép học không tránh khỏi tác động của quan điểm giáo dục Nho giáo, nhưng điều quan trọng mà tác giả muốn nhấn mạnh là mục đích và tác dụng của việc học tập chân chính cũng như phương pháp học tập khoa học. Các ý kiến mà Nguyễn Thiếp đưa ra mang tính tiến bộ và xứng đáng là nguồn cảm hứng cho thế hệ sau.

"""""HẾT""""---

Trước khi bắt đầu bài học tiếp theo, mời các em tham khảo nội dung: Chuẩn bị cho bài học về Thuế máu trong môn Ngữ văn lớp 8.