Phân tích bài Lời tiễn dặn

Đề bài: Anh/chị hãy phân tích bài Lời tiễn dặn trích Tiễn dặn người yêu, tác phẩm thơ của dân tộc Thái

Bài văn Phân tích truyện thơ Lời tiễn dặn

I. Cấu trúc Phân tích bài Lời tiễn dặn

1. Bắt đầu

- Giới thiệu một cách tổng quan về tác giả và bài thơ 'Lời tiễn dặn'.
- Thể hiện tình cảm chân thành, sâu sắc của chàng trai dành cho người yêu, và ước mong về một tình yêu vượt lên trên mọi rào cản phong kiến, thậm chí là những quy định không hợp lý.

2. Phần Chính

a. Tâm trạng của cô gái khi về nhà chồng:
- Đau đớn, khó khăn khi bước vào cuộc hôn nhân không có tình yêu.
- Nỗi buồn, sự chấp nhận sự tan vỡ của mối tình đẹp.

b. Trạng thái tâm lý và lời chia tay của chàng trai:
* Tâm trạng chàng trai khi tiễn người yêu về nhà chồng:
- Hối tiếc, không muốn chia xa tình yêu.
- Tuyệt vọng, lúc nào cũng lo lắng khi thấy người yêu càng xa càng nhanh.

* Đoạn tiễn dặn ở phần 1(Từ đoạn 'Quảy gánh...' đến '...lão thành già'):
- Tình yêu của chàng trai dành cho cô gái là vĩnh cửu, được biểu hiện qua khoảng thời gian từ đầu mùa (mùa xuân) đến cuối mùa (mùa đông).
- Khẳng định lòng chờ đợi vĩnh viễn để có ngày hai người sẽ ở bên nhau.
=> Tình yêu vĩnh hằng, sâu sắc vượt qua thời gian.

c. Phần Tiếp Theo của Lời Tiễn Dặn:
- Sau những lời dặn, quyết tâm chờ đợi mãi một ngày sẽ vượt qua mọi thử thách để đoàn tụ.
- Lời an ủi, động viên, kèm theo những hành động ân cần và quan tâm (đầu bù anh chải, tóc rối anh búi, làm ống thuốc em uống khỏi đau..) → Tình cảm đậm sâu, bất lực khi chứng kiến người yêu bị đau đớn và hành hạ.
=> Tình yêu sâu sắc, trung thành, kiên trì, quyết tâm vượt qua mọi thách thức để ở bên nhau.

3. Phần Kết

- Khẳng định tình yêu chân thành, sâu sắc và bền bỉ của chàng trai dành cho cô gái, ngay cả trong bất kỳ tình huống nào.
- Lời tiễn dặn cũng là sự phản kháng mạnh mẽ của hai nhân vật trong câu chuyện, và của những cặp đôi dân tộc Thái ngày xưa, luôn khao khát tự do trong tình yêu và mong muốn sống hạnh phúc bên người mình yêu thương.

II. Mẫu Văn Phân Tích Bài Lời Tiễn Dặn

1. Mẫu Văn số 1: 

'Tôi và em, mối tình hai đường rẽ
Như ngôi sao chiếu sáng đêm tối'.

Tình yêu, đẹp đẽ và thượng thừa, là kho tặng vô giá mà tạo hóa ban cho cuộc sống. Vì nó quý giá, không phải ai cũng có cơ hội trải nghiệm. Trong xã hội truyền thống, nhiều người ao ước sở hữu tình yêu, mong muốn đơn giản chỉ là được ở bên người yêu, nhưng thực tế lại là không thể. Những người ấy lặng lẽ quan sát, theo dõi bước chân của người yêu và cố gắng vượt qua mọi trở ngại để giành lại hạnh phúc. Đó chính là chủ đề của truyện thơ 'Lời tiễn dặn' của dân tộc Thái, nơi tâm huyết đau khổ, tuyệt vọng và hy sinh của chàng trai khi tiễn biệt người yêu về nhà chồng được tả nét rõ ràng, thấu hiểu, và khao khát vượt qua khó khăn để đoàn tụ.

'Tiễn dặn người yêu' (gốc tiếng Thái: Xống chụ xon xao) là một đoạn thơ đặc sắc, đặc trưng của dân tộc Thái trong kho tàng văn hóa dân tộc. Đây là một câu chuyện thơ dài, vừa tự kể vừa thể hiện tình cảm trữ tình. Một trong những chủ đề chính của thể loại thơ này là khao khát tự do trong tình yêu và hạnh phúc đôi lứa. Cốt truyện thường đi qua ba giai đoạn: Tình yêu đắm say giữa nam và nữ - Tình yêu bị cấm đoán và tan vỡ, mang theo đau khổ - Cố gắng vượt qua mọi khó khăn để đoàn tụ (thậm chí là qua cả cái chết). 'Lời tiễn dặn' chọn cách kết thúc theo hình thức thứ hai.

Một trong những nỗi đau khó nói là không thể chia sẻ hạnh phúc bên người mình yêu. Điều này là nỗi đau lòng, nỗi tủi thân mà cô gái trong câu chuyện phải trải qua, được chàng trai cảm nhận và chia sẻ bằng tấm lòng. Cô gái bịn rịn, đắm chìm trong tình yêu, không muốn chia xa người yêu, thể hiện qua những hành động cụ thể như:

'Bước chân về phía xa, đôi mắt quay lại,
Bước chân về phía xa, trái tim nhớ mãi,
Đi xa lòng càng đau nhức.
Em tới rừng cắt lá ớt ngắt lá, chờ đợi,
Tới rừng cắt lá cà ngắt lá, đợi chờ,
Tới rừng ngắt lá ngón ngóng trông'.

Những hành động 'quay lại, đôi mắt nhìn lại' liệu có phản ánh rõ ràng rằng chúng ta đang chờ đợi ai đó? Đúng, đó là cách nàng đang mong chờ gặp chàng trước khi trở thành vợ của người khác. Cùng với đó là loạt hành động tiếp theo (cắt lá ớt, cắt lá cà) với mục đích chính là mong đợi người yêu. Mỗi đợt rừng đều là một dừng chân để cắt lá, người con gái muốn kéo dài thời gian, mong muốn gặp lại người yêu thêm chút nữa. Tất cả thể hiện qua ánh nhìn, qua những hành động thể hiện rõ tâm trạng đau đớn, nỗi buồn xót xa, lòng quyến luyến không muốn xa cách, kết thúc một tình yêu tuyệt vời.

Thường thì những người yêu nhau có thể tương thông với nhau qua thần giao cách cảm. Có lẽ, chàng trai cảm nhận được rằng người yêu đang gọi mình, như một cuộc hẹn đã định từ trước, chàng đã đến những nơi người yêu đã trải qua:

'Anh đến, em gập lá xanh ngồi;
Nhận lời nhủ, anh lòng quay lại,
Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu bước đi'.

Lời tiễn dặn nghe thật ngọt ngào, thấm đẫm tình cảm. Anh cũng như chị, mong muốn giữ lấy những khoảnh khắc bên nhau nên đã ý thức thêm vài câu để được gần chị hơn. Ngôn ngữ xưng hô của người Thái ngọt ngào quá. Anh gọi chị là 'người đẹp anh yêu' ngay từ câu thứ hai của bài thơ, thể hiện tình yêu anh dành cho chị vẫn còn mãnh liệt, đầy cảm xúc dù giờ đây chị đã bước đi theo chồng.

Khi yêu ai đó, ngoài mong muốn được ở bên nhau, ta luôn khao khát cảm nhận sự hiện diện của người yêu để giảm bớt nỗi nhớ nhung. Và người Thái cũng thể hiện điều này qua một truyền thống đẹp như sau:

'Xin anh đưa bóng gần thêm,
Quấn vai em, hương tỏa quanh người,
Cho đến sau này, lửa tình vẫn rực cháy
Một lát bên em thay lời tiễn biệt!'

Theo nghi lễ hỏa táng của người Thái xưa, khi linh hồn rời khỏi, muốn siêu thoát phải có hương thơm của người yêu thương nhất. Chàng trai nghĩ rằng nếu không giữ được hương của người yêu, ông sẽ trải qua cả cuộc đời mà không có ai để yêu thương. Do đó, khi còn gần người yêu, anh muốn quấn lấy và gần sát để lưu giữ hương thơm, để sau khi chết không trở thành kẻ cô đơn, lạc lõng.

Ai cũng mong muốn sau khi có được người yêu, có thể xây dựng một tổ ấm hạnh phúc. Tuy nhiên, ít người đàn ông nào có tấm lòng vị tha, bao dung như anh, vượt qua giới hạn thông thường vì tình yêu của anh đối với chị:

'Em nhỏ hãy đưa anh ẵm,
Bé xinh hãy đưa anh bồng,
Cho anh bế con dòng, đừng ngần ngại,
Nựng con rồng, con phượng, đừng buồn'.

Mất đi người yêu nhưng tình yêu của chàng trai vẫn không giảm đi. Hành động ôm bồng đứa con không phải của mình của anh là sự nâng niu, âu yếm, đầy tình thương. Tất cả liên quan đến chị đều được anh trân trọng và yêu thương một cách tận tâm. Sự vị tha và bao dung là minh chứng cho tình yêu bền vững, kiên định, kể cả khi chị đã có con với người khác.

Kết thúc phần đầu, là lời thề nguyền vững chắc của anh dành cho người con gái anh yêu:

'Chúng ta sẽ yêu nhau, đến khi tháng Năm lau nở,
Khi mùa nước đỏ cá về,
Khi chim tăng ló hót gọi hè.
Không thể ở bên nhau mùa hạ, chúng ta sẽ ở cùng nhau mùa đông,
Không thể ở bên nhau khi trẻ, chúng ta sẽ ở bên nhau khi goá bụa về già'.

Lời thề nguyền chặt chẽ thể hiện qua thời gian cụ thể và những hình ảnh tình cảm, minh chứng cho tình yêu sắt đá của anh dành cho chị. Việc xác định thời gian từ đầu năm đến cuối năm là quãng đời của anh ngoài chị chứng minh rằng anh sẽ không yêu ai khác. Cột mốc từ 'thời trẻ đến khi 'góa bụa về già' là sự cam kết đến cùng, tìm mọi cách để đoàn tụ. Nghệ thuật điệp cấu trúc 'Không lấy được nhau...chúng ta sẽ lấy nhau' là khẳng định quyết tâm cuối cùng.

Khi yêu, người ta mong muốn mang lại hạnh phúc cho người yêu. Nhưng chàng trai này không thể làm điều đó. Đó là nỗi đau khổ, một sự chấp nhận đau lòng khi chứng kiến cô gái bị đánh đập trước mắt. Bây giờ, anh chỉ có thể làm một điều: chăm sóc và an ủi cô trong thời kỳ khó khăn này.

Em ơi, hãy tỉnh giấc,
Đứng dậy và làm đẹp bản thân,
Hãy lau chùi mọi bụi bẩn,
Chải tóc, buộc tóc gọn gàng.
Anh sẽ cắt tre để làm đầu gióng,
Chặt tre đầy, giữa gióng anh mài bén,
Lam ống thuốc này em uống khỏi đau'.

Với lòng chung thủy sắt đá dành cho người yêu, có lẽ cô gái đã đối đầu với đạo lý, làm điều trái với tư cách con dâu, chỉ để bị đuổi, trở về nhà và đoàn tụ với người yêu. Cô chịu trận, bị đánh đập và hành hạ, nhưng trong lòng chàng trai chỉ còn lại nỗi xót xa và sự bất lực. Anh chỉ có thể đứng đằng sau, vỗ về, an ủi, và chăm sóc cô sau những đòn roi từ gia đình chồng.

Không chỉ có cô gái đang chiến đấu một mình, anh muốn nói rằng dù có chuyện gì xảy ra, cô sẽ không đơn độc, vì anh luôn sẵn sàng ở bên, cùng cô vượt qua mọi khó khăn:

'Chiếc rối này chúng ta cùng gỡ bỏ,
Chúng ta sẽ đan lại nó trở nên chặt chẽ;
Quay lại guồng gỗ vững chãi,
Về với người ta yêu thương từ trước'.

Những hình ảnh về việc 'gỡ bỏ tơ rối, vuốt vuốt lại' là minh chứng cho lời hứa của chàng trai sẽ cùng đối mặt với mọi khó khăn, luôn là nơi tựa đắc cho cô gái mỗi khi gặp thách thức.

Khả năng chịu đựng của con người không phải là vô hạn, nước đến đâu là bờ đến đó. Mặc cho thực tế đau lòng, chàng trai quyết định phá vỡ mọi quy tắc, chiến đấu để giành lại tình yêu của mình, được thể hiện qua hình ảnh về cái chết:

'Chết ba năm, hình vẫn treo lơ lửng;
Chết thành sông, nước uống mát lòng,
Chết thành đất, mọc dây trầu xanh thắm,
Chết thành bèo, ta trôi nổi đồng hồi sinh,
Chết thành muối, ta làm bát nước mắt'.

Chết là khi con người đối diện với bước đường cùng, không còn giải pháp, phản ánh sự bức xúc trước hiện thực cuộc sống. Tuy nhiên, cặp đôi này không chọn lựa con đường đó mà thay vào đó là quyết tâm sống hạnh phúc, mạnh mẽ, và cùng nhau phá vỡ rào cản xã hội để hướng đến tình yêu của họ. Hình ảnh về cái chết chỉ được sử dụng để càng nhấn mạnh sức sống mãnh liệt và ý chí đoàn tụ của đôi tình nhân.

'Có công mài sắt, có ngày nên kim'. Sự kiên trì mài giũa tình yêu cùng niềm tin tưởng tuyệt đối sẽ mang lại niềm tin vào một cái kết ngọt ngào như một câu chuyện cổ tích:

'Ta yêu nhau, tình Lú - Ủa mặn nồng,
Lời thương trao không rời mất;
Như bán trâu chợ dựa cửa,
Như lúa thu muôn bông.
Lòng ta thương nhau nghìn lớp trăm kề,
Bền chắc như vàng, như đá.
Yêu nhau, gỗ cứng trọn đời,
Yêu nhau, kiếp già đến tận,
Ta yêu nhau tận đời gió, không lay không chuyển,
Người xiêm xui, không ngóc không nghe'.

Bằng cách so sánh tế nhị, tác giả tạo nên bức tranh phong phú về phong tục, tập quán độc đáo của người Thái và những câu chuyện tình yêu ngọt ngào của họ. Bất kể gian nan, họ đã đoàn tụ, sống hạnh phúc bên nhau. Sức mạnh của tình yêu chân chính sẽ hướng họ đến một cái kết hạnh phúc.

Cái kết của họ là niềm tin vào một tình yêu chân chính, có thể biến những điều không thể thành có thể. Họ vượt qua mọi khó khăn, biến cố để nhận lại những gì xứng đáng nhất. Chàng trai giữ lời hứa bằng lòng yêu thương, sự tin tưởng, và ý chí kiên định. Câu chuyện của họ là minh chứng sống cho niềm tin vào tình yêu chân chính giữa những thách thức của xã hội cổ đại. Nó cũng là tiếng nói, khao khát được tự do yêu đương, lựa chọn người bạn đời, và quyết định cuộc sống hôn nhân trong xã hội người Thái xưa.

2. Mẫu văn số 2: 

Thơ dân gian Việt Nam là thể loại độc đáo, phản ánh đẹp tâm hồn và ước mơ cao cả của nhân dân. Trong kho truyện thơ, 'Tiễn dặn người yêu' nổi bật với đoạn 'Lời tiễn dặn', thể hiện mong muốn về tình yêu tự do, hạnh phúc của con người. 

'Tiễn dặn người yêu' là tác phẩm thơ nổi tiếng của người dân tộc Thái, có tên gốc là 'Xống chụ xon xao'. Chuyện kể về đôi trẻ yêu nhau từ bé, nhưng vì nguyên nhân nghèo đói, chàng không thể cưới nàng. Nàng buộc phải lấy người khác. Đoạn 'Lời tiễn dặn' ghi lại chàng tiễn nàng về nhà chồng và những ngày sau.

Đọc những dòng thơ như:

'Dòng chân vẫn bước, ánh mắt quay lại

Đường đi xa, hồn vẫn chúc nhớ,

Bước chân rời xa, tâm trạng càng thêm buồn nhớ.

Gặp em ở rừng cay ngắt lá, ngồi đợi

Tới rừng cay ngắt lá cây cà, chờ ngóng,

Tới rừng, lá ngón đợi trông.”

Đọc giả cảm nhận nổi đau chia lìa của đôi trai gái. Dù yêu nhau, họ phải xa cách vì số phận. Câu thơ thể hiện sự chần chừ, muốn kéo dài thời gian, để cô gái có thể chờ đợi chàng trai. Những chi tiết như ớt, cà, và lá ngón nhấn mạnh mỗi bước chân của cô đều ghi chứa nỗi đau, xót xa. Trong khi đợi chàng trai, cô gái còn nghĩ đến thuốc độc, khao khát được rời bỏ khỏi cuộc sống khổ cực. Cuối cùng, khi chàng trai đến, cô gái thỏa lòng với sự chăm sóc và lời hứa thật chung thủy: 'Anh tới nơi, em bẻ lá xanh em ngồi'. Bằng tất cả những lời động viên, họ hứa hẹn với nhau, bất chấp khó khăn, chàng trai cam kết trung thành, luôn ở bên cô gái. 'Được nhủ đôi câu, anh mới đành lòng quay lại/ Được dặn đôi lời, anh yêu em mới chịu quay đi'. 

'Xin hãy để anh sát vai mảnh

Quấn quanh vai, hương người ủ đọng, 

Cho lửa xác đỏ bừng cháy đầy.

Bên em, lời tiễn dặn nặng trĩu!”

Chờ đợi qua, cùng ngồi nói lời tiễn dặn. Bên nhau, họ không cần nhiều lời. Ngôn ngữ trở nên thừa thãi. Hương thơm của người con gái vẫn mãi quấn quýt, hòa quyện vào người con trai. Dù anh sẽ chết và bị hỏa táng, hương thơm ấy sẽ mãi bên anh. Tình yêu của anh dành cho cô gái trở thành bất tử, ngay cả khi anh không còn trên thế gian này, hương thơm kia vẫn ở lại. Họ phải xa cách vì hoàn cảnh, cha mẹ cô gái phê phán anh nghèo. Bất công khiến tình yêu tan vỡ. Để đối kháng, họ thề nguyền, hẹn ước với nhau. Tình yêu của đôi trẻ gắn liền với thiên nhiên, kéo dài xuyên suốt từng năm tháng. Thời gian từ hạ đến đông, một chu kỳ vĩnh cửu, tình yêu của họ cũng đi theo đó. Dù không ở bên nhau, họ vẫn trung thành, đợi đến khi về già. 

“Yêu nhau, đến tháng Năm lau tận cùng,

Chờ đến mùa nước đỏ, cá về đầy.

Chờ đến chim tăng ló hót, gọi về hè.

Không gặp nhau mùa hạ, ta hẹn gặp đông,

Không giữ được nhau khi trẻ, hứa sẽ có nhau khi tuổi già”.

Dù không thể ở bên nhau, tình yêu của chàng trai dành cho cô gái vẫn mãi ngọt ngào, sâu đậm. Anh nói:

“Bé nhỏ ơi, anh sẽ ôm em

Bé xinh ơi, anh sẽ bồng em

Để anh ôm con dòng, tỏa sáng

Nâng niu con rồng, con phượng đừng khóc.”

Anh gọi con cô và chồng là “con dòng”, “con rồng, con phượng”. Trong tình yêu cao thượng, anh quan trọng mọi con, yêu thương chúng như vật báu quý giá. Mặc dù cô gái đã chuyển về nhà chồng, anh vẫn dành tình cảm, bảo vệ chăm sóc:

“- “Em ơi dậy đi, em ơi!
…

Lam ống này, em uống chẳng đau”. 

Khi cô gái bị nhà chồng ngược đãi, chàng trai xuất hiện như một người hùng, che chở và chăm sóc. Mọi hành động của anh toát lên tình cảm sâu sắc, khiến người đọc cảm thấy xúc động vì tình yêu chân thành của họ. Chàng trai nhẹ nhàng đỡ cô, sửa lại tấm áo, chải lược mái tóc rối bời, rồi châm thuốc dịu cho cô. Tất cả đều là biểu hiện của tình yêu chung thủy, lòng dung túng và lòng khoan dung cao cả.

“Duyên nợ đôi ta cùng gỡ

…

Lời chia tay là một tác phẩm thơ nổi tiếng trong văn hóa của đồng bào dân tộc Thái. Để hiểu rõ về tác phẩm này, ngoài việc đọc Phân tích Lời chia tay, bạn cũng có thể tham khảo các bài như Soạn Lời chia tay, Tổng quan về nội dung và nghệ thuật của bài thơ Lời chia tay, Sơ đồ tư duy Lời chia tay, và Phân tích đoạn trích Câu chuyện với Mtao Mxây.