Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi

Phân tích chi tiết bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi

5 bài văn mẫu Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi

I. Bài Phân tích về thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi

1. Giới thiệu

Khám phá những đặc điểm quan trọng về nhà thơ Nguyễn Trãi và tác phẩm Cảnh ngày hè trong phần mở bài.

2. Phần chính

* Phân tích sáu câu thơ đầu: 'Rồi hóng mát... tịch dương'
- 'Rồi hóng mát thuở ngày trường': Trải nghiệm cuộc sống ẩn dật của Nguyễn Trãi sau những ngày làm việc hối hả, tập trung vào những hoạt động nhẹ nhàng, thư thái và thảnh thơi.

* Phân tích hai câu thơ cuối: 'Dẽ có Ngu cầm... đòi phương'
- Huyền thoại về 'Ngu cầm': Chuyện về những vị vua tốt lành Nghiêu - Thuấn, đảm bảo sự thịnh vượng và hạnh phúc cho dân chúng. Mỗi ngày, vua thường hát bài Nam Phong để ca ngợi tình trạng thịnh vượng và bình yên.

3. Kết luận

Khẳng định lại giá trị nội dung và tính độc đáo nghệ thuật của tác phẩm Cảnh ngày hè.

II. Mẫu văn Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi
 

1. Mẫu văn Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi (Chuẩn):

Vào thế kỷ XV, thời kỳ Phục Hưng Châu Âu, xuất hiện những người tài năng như Leonardo da Vinci - họa sĩ, điêu khắc gia, và nhà triết học. Trong cùng kỷ, Việt Nam có thiên tài Nguyễn Trãi - nhà ngoại giao, quân sự xuất sắc, và nhà văn hóa đa năng. Nguyễn Trãi để lại nhiều tác phẩm nổi tiếng, trong đó có bài thơ 'Cảnh ngày hè'. Bài thơ này, mặc dù được sáng tác trong bối cảnh ông bị thất sủng, vẫn thể hiện tư tưởng nhân nghĩa và yêu nước thương dân. Tác phẩm phản ánh sự tinh tế và độc đáo trong nghệ thuật của Nguyễn Trãi.

Cảnh ngày hè được viết dưới thể thơ thất ngôn Đường luật, tuy nhiên, Nguyễn Trãi đã biến đổi thể thơ để bài thơ trở nên uyển chuyển hơn. Bố cục không cứng nhắc với 4 phần đề thực luận kết, mà có sự tách biệt rõ ràng. 6 câu thơ đầu tạo nên bức tranh thiên nhiên cảnh ngày hè dưới tầm mắt của một trí thức đã lui về ẩn cư, rời xa thế sự.

“Rồi hóng mát thuở ngày trường
Hòe lục đùn đùn tán rợp giương
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương
Lao xao chợ cá làng Ngư phủ
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương'

Bên cạnh ngày hè, thời điểm cuối ngày được thể hiện qua “lầu tịch dương”, dấu hiệu thời gian đặc biệt. Cảnh cuối ngày của Nguyễn Trãi không đơn giản là trạng thái tĩnh lặng, buồn bã, mà ngược lại, vẫn rực rỡ, tràn ngập sức sống. Bức tranh cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi sôi động, náo nhiệt, đầy hương sắc âm thanh trong buổi chiều tàn.

Phân tích chi tiết Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi

Bài thơ đặc sắc với việc tác giả mở rộng tất cả giác quan để cảm nhận và tái hiện vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống. Nguyễn Trãi tạo ấn tượng về sự mát mẻ, thoải mái của buổi chiều hè, sự nhàn hạ của thi nhân khi đắm chìm trong gió mát. Thị giác được kích thích bởi màu xanh của cây hòe, màu đỏ rực rỡ của thạch lựu, và màu hồng dịu dàng của hoa sen, tất cả tô điểm dưới ánh hoàng hôn ấm áp. Khứu giác nhận biết mùi hương của hoa sen, tạo nên bức tranh mùa hè tươi tắn, sôi động, thể hiện tình yêu thiên nhiên của Nguyễn Trãi.

Tác giả qua hai câu thơ kết bài thể hiện tình cảm yêu dân ái quốc. Mong muốn sự giàu có, phồn thịnh của nhân dân được thể hiện qua hình ảnh chợ cá làng Ngư phủ, tạo nên niềm vui, hạnh phúc và lòng hài lòng của tác giả khi chứng kiến cảnh thái dân an. Mong muốn về sự giàu có, thịnh vượng của nhân dân giống như hai triều đại trong lịch sử. Đồng thời thể hiện niềm mong ước mãn nguyện và hài lòng của tác giả khi mong ước cả cuộc đời, với tư tưởng nhân nghĩa và hướng về nhân dân nay đã trở thành hiện thực.

Từ những quan sát tinh tế về cuộc sống, Nguyễn Trãi thể hiện tấm lòng yêu dân ái quốc của mình.

Bài phân tích Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi mới nhất

Bên lề cuộc sống hè rực rỡ, Nguyễn Trãi tô điểm cho bức tranh thiên nhiên bằng những dòng thơ tươi sáng. Nơi đó không chỉ là thế giới náo nhiệt của mùa hè, mà còn là tâm hồn của người nghệ sĩ tràn đầy yêu thương đất nước và nhân dân. Hy vọng bức tranh này mang đến hạnh phúc cho cuộc sống, là biểu tượng của chính nghĩa và tình yêu thương nhân loại.

""""---KẾT THÚC PHẦN 1"""--

Cảnh ngày hè mở ra cửa sổ tâm hồn của Nguyễn Trãi, nơi anh ta không chỉ là người yêu thiên nhiên mà còn là nhà báo tâm huyết dành trọn đời mình cho đất nước. Hãy chiêm nghiệm bức tranh hè và tâm hồn đẹp của nhà thơ qua các tình khúc như: Đánh giá tác phẩm thiên nhiên và tâm hồn Nguyễn Trãi trong Khung cảnh hè, Tình yêu tâm hồn Nguyễn Trãi qua bài Hè, Nỗi lòng Nguyễn Trãi qua đoạn thơ Cảnh ngày hè, Cảm nhận về bức tranh thiên nhiên trong bài thơ Hè.

2.  Phân tích bài thơ Hè của Nguyễn Trãi tuyệt vời, mẫu số 2:

Trong những ngày lưu vong tại Côn Sơn, Nguyễn Trãi đã sáng tác nhiều bài thơ tuyệt vời, trong đó có tác phẩm thứ 43 trong tuyển tập thơ Bảo Kính Cảnh Giới. Bức tranh mùa hè độc đáo hiện lên nhưng cũng chứa đựng tâm tư tâm sự của tác giả.
Câu đầu tiên mang đến ấn tượng của sự bình yên, dịu dàng và thanh thoát:
'Rồi hóng mát thuở ngày trường'
Câu thơ này hình dung Nguyễn Trãi thư giãn dưới bóng cây, thưởng thức hương vị của sự mát mẻ thực sự. Công việc quốc gia và cá nhân đã được giải quyết, ông quay trở lại cuộc sống giản dị, hòa mình vào tự nhiên. Tên gọi 'Rỗi hóng mát thuở ngày trường' có thể dịch là 'Thong thả tận hưởng sự mát mẻ sau những ngày làm việc'. Cả câu thơ không chỉ là hình ảnh của Nguyễn Trãi thư giãn, mà còn là tiết lộ về suy nghĩ, tâm trạng của ông: 'Nhàn rỗi, tôi thư giãn cả một ngày dài'. Trong một xã hội suy tàn, ý chí và khát vọng của tác giả đã bị chôn vùi. Không còn lựa chọn, ông quyết định từ bỏ danh vọng để quay về cuộc sống bình dị, hòa mình vào thiên nhiên và dành cả ngày để thư giãn, để giải tỏa nỗi buồn, gánh nặng trên đời. Cả câu thơ là một lời thú nhận thầm lặng, không còn là biểu hiện của sự nhẹ nhàng, thanh thản nữa.
Việc ông trở lại gần thiên nhiên là cơ hội để tận hưởng tình gần gũi hơn. Ông hạnh phúc, say mê trước vẻ đẹp của tự nhiên.

'Cỏ lục độp đều, mát rợp giữa
Cành lựu hiên còn phun sương hồng
Liên hồng dịu dàng đã đưa hương'.

Mô phỏng bài Phân tích Cảnh hè của Nguyễn Trãi lớp 10, ngắn

Cảnh mùa hè phản ánh tâm hồn và tình cảm phong phú của Nguyễn Trãi. Cỏ lục mọc đều, cành cây tạo bóng mát rộng lớn, che phủ đất như chiếc màn đỏ rực giữa không gian với lá xanh tươi. Những cây lựu phun sương hồng, ao sen toả hương thơm ngát, màu hồng của hoa nổi bật tô điểm cho bức tranh sắc màu. Qua góc nhìn của Nguyễn Trãi, cuộc sống tiếp tục rực rỡ, tràn ngập sức sống, như một khu vườn hoa, một thế giới thiên nhiên đa dạng và phong phú. Cảnh hình như được mô tả như một chuyện cổ tích, có lẽ bởi nó được nhìn nhận qua con mắt của một nhà thơ tài năng, người giàu tình cảm và niềm say mê với cuộc sống...
Qua cảnh mùa hè, tình cảm của Nguyễn Trãi cũng được thể hiện một cách sâu sắc:

'Chợ cá sôi động, làng ngư bao trùm
Ve kêu rộn lầu tịch dương'.

'Chợ' là biểu tượng của sự bình yên trong tâm hồn người Việt. Chợ đông vui là dấu hiệu của đất nước thịnh vượng, dân giàu có đủ để sống an lành: chợ vắng tan, là dấu hiệu của biến động, lo lắng, chiến tranh, nguy cơ bất ổn. Tiếng ve chiều tà kêu lên làm nổi bật cuộc sống thôn dã. Màu sắc đặc trưng của thôn dã làm tăng sâu sắc tình cảm của tác giả và hồi sinh ý tưởng mà ông theo đuổi.

'Dẽ hòa nhạc, tiếng đàn vang lên
Dân giàu khắp nơi hưởng phúc'.

'Dân giàu đủ', cuộc sống ấm no là điều Nguyễn Trãi mong ước. Ông nhắc đến Ngu cầm, biểu tượng của thời kỳ thịnh trị dưới triều vua Nghiêu, vua Thuấn. Khúc nhạc 'Nam Phong' của vua Thuấn ca ngợi cuộc sống dân dụ, sản xuất mưu sinh. Tác giả muốn hòa âm đàn của vua Thuấn vào cuộc sống hàng ngày, tôn vinh cuộc sống hạnh phúc, ấm no của nhân dân. Điều này cho thấy Nguyễn Trãi là nhà thơ với tâm hồn nhân đạo cao, luôn quan tâm đến cuộc sống của nhân dân. Bài thơ thể hiện lòng yêu nước và quê hương trong những thời điểm khó khăn. Nguyễn Trãi trân trọng thiên nhiên và biểu tượng của cuộc sống bình dị, là nơi anh ta tìm thấy niềm vui và lạc quan trong những khoảnh khắc khó khăn của cuộc đời mình.

3. Mẫu Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi, số 3:

1. Đặt cho bài thơ số 43 trong tập Bảo kính cảnh giới của Nguyễn Trãi một tựa là Cảnh ngày hè, một lựa chọn hết sức hợp lý. Trong chùm thơ này, nhiều bài xoay quanh việc tự răn mình, đúng với chủ đề chung của cả tập thơ. Tuy nhiên, bài thơ số 43 nổi bật với sự ưu ái tới cảnh vật. Toàn bộ bài thơ là tâm sự ấm áp của Nguyễn Trãi trước hình ảnh thịnh trị của ngày hè. Mặc dù đã viết cách đây hơn sáu thế kỷ, và nhiều ngôn từ có vẻ lạc hậu đối với độc giả hiện đại, thậm chí cần một bản chú thích chi tiết với gần 20 mục, Cảnh ngày hè vẫn vượt lên trên thách thức của thời gian và ngôn ngữ, để chạm đến trái tim của người đọc ngày nay. Điều gì đã tạo nên sức sống đặc biệt cho bài thơ? Có lẽ không chỉ là tài năng văn chương, sự tinh tế của tâm hồn, mà còn là sự kết hợp tất cả thành một tác phẩm thi ca sống động, một kiệt tác ngôn ngữ rực rỡ.

2. Cảnh ngày hè trước hết là một bức tranh sôi động và phong phú. Nếu áp dụng nguyên lý 'thi trung hữu họa', người đọc có thể cảm nhận bài thơ như một bức tranh. Một bức tranh được tạo ra bằng ngôn từ. Một bức tranh với gam màu nóng, theo kiểu phân loại của hội họa. Đây thật sự là gam màu đặc trưng của mùa hè.2.1. Hai câu đầu tiên đã đưa người đọc đến với không khí của mùa hè:

'Rồi hóng mát thuở ngày trường
Cỏ xanh mọc dày che phủ đất'

Ngày hè hiện ra với một tâm trạng, một khoảng thời gian, một không gian hoàn toàn hòa mình vào nhau. Ba từ 'Rồi hóng mát' mang đến hình ảnh ấm áp của Nguyễn Trãi thư giãn trong những khoảnh khắc hiếm hoi của cuộc sống ngày hè. Nhưng ba từ 'ngày trường' mới làm cho bức tranh trở nên sống động hơn. Ngày dài, thật sự đã nắm bắt sự chênh lệch giữa đêm ngắn và ngày dài, điều đặc trưng của mùa hè. Nhưng có lẽ không chỉ là về thời lượng đơn thuần phải không? Còn về tâm trạng nữa. Khi nào mà có thể khiến cho một con người đầy trách nhiệm với công việc lớn lao trong triều đình cảm nhận như 'ngày trường'? Không thể. Trong những khoảnh khắc đó, người ngay thường bận rộn với công việc cung đình khó có thể cảm nhận được 'ngày trường'. Vì vậy, từ 'ngày trường' gợi lên những ngày thư giãn hiếm hoi, không chút xao lạc ngoài cuộc sống bình dị của ức Trai. Không chỉ ẩn trong nghĩa của từ, tâm trạng còn được thể hiện qua âm vang của lời. Có lẽ thế mới đặc biệt, đúng không? Câu khai mở đã tạo nên một cảm giác đặc biệt với người đọc thơ thất ngôn. Có một cái gì đó như là sự kết hợp giữa những cảm giác đối lập: ngắn mà lại dài, nhanh mà lại chậm. Tại sao vậy nhỉ? Có thể do đó là một câu mở đầu độc đáo: chỉ sáu từ (lục ngôn), nhưng nhịp điệu chỉ có hai (3/3). Chuỗi từ ngắn gọn, mỗi nhịp lại dài ra. Sự co giãn này có hiệu ứng gì đây? Hãy lắng nghe âm vang của nó:

'Ngồi hóng se lạnh/ trong bóng dáng ngày hè'

Bài viết mẫu Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè lựa chọn

Có lẽ đó là một cảm giác vô thức, tạo ra một ngữ điệu độc đáo, kết hợp giữa sự thúc đẩy và sự nhẹ nhàng? Sự nhẹ nhàng mà vẫn tràn đầy năng lượng, thong thả nhưng vẫn bận rộn? Có lẽ đó là tâm trạng vốn có của ức Trai! Có thể gọi đó là sự sáng tạo tự nhiên của tiềm thức chăng?

2.2. Ghép nối câu đề thứ hai với câu thực tế, chúng ta sẽ thấy thiên nhiên hiện ra với một sức sống dồi dào qua sắc độ tươi tắn của thảo mộc và lá cây:

'Dưới bóng cây, lá xanh tận hưởng/ Hoa lựu phô diễn sắc đỏ tươi/ Hương sen tràn ngập, liên tri hòa mình'

Nguyễn Trãi kỳ công sắp xếp không gian từ cao xuống thấp, và tâm hồn thi sĩ điều dịch qua mỗi tầng của thiên nhiên, từ hiên nhà đến ao sen. Sự sống động của tự nhiên không dừng lại. Nó đang hồi sinh, với lá cây xanh rậm như cuộn lên từng khối biếc, cành cây rợp giữa trời như một chiếc ô rộng mở. Hoa lựu đỏ tươi như những đám lửa phun trào, tô điểm sắc đẹp của hiên nhà. Mỗi bông sen hòa quyện với hương thơm, tạo nên một không khí phong phú và thăng hoa. Nguyễn Trãi tinh tế đưa ra một nhận định khôn ngoan về nhịp điệu ẩn sau từng động thái của thảo mộc và hoa lá:

Không chỉ vậy, Nguyễn Trãi còn tận dụng một nhịp nhẹ nhàng và tinh tế để thúc đẩy, đẩy lùi từng sinh linh trong tự nhiên. Qua cách viết, chúng ta nhận thấy rằng thảo mộc liên tục xuất hiện từ trên xuống dưới, động thái diễn ra liên tục từ bên trong ra ngoài, và lá - hoa - hương giao hòa một cách hài hòa, đặc biệt là trong nhịp điệu khẩn trương: Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ, Hồng liên trì đã tiễn mùi hương. Cảnh này là một cuộc đua sôi động, mỗi tạo vật đều đang cạnh tranh để làm nổi bật sự sống động và thăng hoa của tự nhiên.

Điều cuối cùng, chúng ta cần chú ý đến cấu trúc câu chữ. Câu thơ 'Hồng liên trì đã tiễn mùi hương' đã tạo ra hai ý nghĩa khác nhau dựa vào cách hiểu về từ 'tiễn'. Một cách đọc là 'tiễn' như 'tin', tức là hết mùi hương, thể hiện sự suy giảm. Cách đọc còn lại là 'tiễn' như 'đưa', tức là mùi hương đang được đưa tỏa. Qua đó, ta thấy rằng từ ngữ và cấu trúc câu chữ rất quan trọng để truyền đạt ý nghĩa chính xác. Trong bối cảnh tổng thể của tác phẩm, quan hệ giữa 'còn' và 'đã' không chỉ là giảm sút, mà còn là một quan hệ tăng tiến: 'còn' đang tiếp tục, 'đã' thêm vào. Điều này giúp làm nổi bật vẻ thịnh hành trong tự nhiên. Do đó, câu thơ nên được hiểu là: Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ/ Hồng liên trì đã tiễn (đưa/tỏa) mùi hương. Hương sen và sắc lựu đang tương hợp, cùng nhau tạo nên vẻ toàn thịnh của ngày hè.

'Kết hợp hài hòa với thiên nhiên rực rỡ, cuộc sống hiện đại náo nhiệt hơn bao giờ hết. Bức tranh ngày hè toàn thịnh với mọi màu sắc giờ tràn ngập cả bản âm thanh:

'Chợ cá huyên náo, âm ve đua nhau hòa mình
Ve hòa nhạc vang vọng, lầu tịch dương'

Khám phá chợ là một hành trình thú vị vào cuộc sống đặc sắc. Trong khi chợ đông đúc là biểu tượng của sự sôi động và phồn thịnh, hình ảnh chợ tan tác là biểu tượng của sự trầm lặng và suy giảm. Chỉ cần nhìn vào bức tranh chợ, chúng ta có thể đọc được nhịp điệu của cuộc sống. Tiếng 'lao xao' từ chợ cá huyên náo thể hiện sự hối hả trong cuộc sống xung quanh. Cảnh tượng bóng tối dâng lên sau tịch dương không chỉ là kết thúc một ngày bận rộn mà còn mang đến hơi thở yên bình, cô đơn.

Nhưng không khí dường như tan biến dưới âm nhạc của ve. Tiếng ve râm ran như một bản nhạc làm cho hoàng hôn trở nên sống động. Để nghe thấy âm ve chuyển thành nốt nhạc, đòi hỏi một tâm hồn sẵn sàng lắng nghe, một tâm hồn tràn đầy năng lượng để cảm nhận âm thanh của ve như âm nhạc. Từ làng ngư phủ xa xôi của những người lao động, đến lầu son gác tía của giới thượng lưu, mọi nơi đều hân hoan và tươi vui. Góc nhìn tổng thể đã thu lại toàn bộ cuộc sống trong vài nét bút tài hoa. Ngược với việc vẽ thiên nhiên từ trên xuống dưới, người viết giờ vẽ đời sống từ thấp lên cao, từ xa đến gần. Cách diễn đạt này, đảo ngược cú pháp, đặt những âm thanh lao xao và dắng dỏi lên đầu mỗi câu như tạo nên những điểm nhấn. Có vẻ như người viết muốn truyền đạt cảm nhận của mình về âm thanh rộn ràng của một không gian đầy đủ âm thanh. Thế là cảnh hưng thịnh của ngày hè trở nên phong phú và sôi động hơn bao giờ hết.

2.4. Nếu chỉ dừng lại ở cảnh vẻ đẹp, chúng ta cũng cảm nhận được sự tinh tế của tâm hồn. Đó không chỉ là việc mô tả cảnh, mà còn là niềm hứng khởi từ trái tim, một tâm hồn chấp nhận đắm chìm trong cuộc sống. Bí mật tâm hồn này được tiết lộ qua những lời ước ao ngọt ngào của thi sĩ:

'Khiến cho Ngu cầm đàn vang lên một giai điệu
Dân chúng phồn thịnh khắp nơi'

Khát vọng của Nguyễn Trãi không chỉ là có cây đàn của vua Thuấn, mà còn là muốn hòa nhạc Nam Phong để mang lại sự phồn thịnh cho mọi người. Cặp câu này mở ra về chí tình của ông. Ai có thể mang trong lòng ước ao ấy? Một thi sĩ bình dân không sao? Một quan lại cao quý không sao? Họ dám ước mơ cầm cây đàn của quân vương sao? Không, trong thực tế xã hội, Nguyễn Trãi chỉ là một vị quan lệ. Nhưng trong thơ, trong thế giới của những ước mơ riêng tư nhất, ông đã tiết lộ khát khao lớn như những vị quân vương, những người được coi là anh hùng trong lịch sử. Điều này hoàn toàn chính đáng. Đó là khát vọng vĩ đại như của Nghiêu Thuấn.

Hơn nữa, Nguyễn Trãi không chỉ muốn cầm cây đàn để khen ngợi cuộc sống thịnh vượng. Bức tranh rực rỡ ấy chỉ là một phần nhỏ. Mặc dù cảnh đẹp nổi bật ấy là biểu tượng của sự phồn thịnh, nhưng chưa đủ để làm hài lòng ông. Ông muốn sử dụng cây đàn vua Thuấn để chơi giai điệu Nam Phong, để cầu nguyện cho cuộc sống của nhân dân thêm phồn thịnh. Ông mong muốn một cuộc sống thực sự thanh bình. Đây là khao khát sâu sắc và nồng cháy suốt cuộc đời Nguyễn Trãi. Để thể hiện điều này, ông đã phải trả giá bằng cả sinh mạng và danh dự. Chẳng thế mà ông đã đặt nó vào một câu lục ngôn, một câu thoáng qua như để châm biếm vào những khúc mắc trong tâm hồn. Điều đó là khao khát lớn lao của một con người suốt cuộc đời dành cho 'việc nước'.

Và, không phải là một biểu cảm hoàn hảo của sự giao thoa giữa tâm hồn và nét bút của một nghệ sĩ tài năng với trái tim của một vị vua hiền tướng ư?

4. Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi, mẫu số 4:

Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã từng tôn trọng nhất: 'Nguyễn Trãi là con người của bầu trời Việt Nam, chân đạp đất Việt Nam, tâm hồn phồn thực thời đại...' Vẻ đẹp đó của tâm hồn thơ Nguyễn Trãi hiện lên qua những đoạn thơ của 'Cảnh ngày hè', một trong 61 bài thơ của bộ sưu tập 'Bảo kính cảnh giới'. Ở đó, ta không chỉ bắt gặp một tâm hồn tinh tế nhạy cảm đối diện với thiên nhiên của một nghệ sĩ mà còn thấy được tấm lòng luôn sáng tỏ vì đất nước và nhân dân của một anh hùng dân tộc.
Thiên nhiên, nơi mà biết bao nhà thơ trung đại đã cày xới, cũng là nguồn cảm hứng vô tận không bao giờ cạn kiệt đối với Nguyễn Trãi. Nhà thơ sống gần gũi với thiên nhiên, tận hưởng cuộc sống bên thiên nhiên và rút ra những bài học quý báu làm gương sống. Những bài thơ này là một phần của tập 'Bảo kính cảnh giới'. Một nhân cách cao quý 'chiếu sáng như sao Khuê', một trái tim cao thượng, vẫn luôn gắn bó với nhân dân, với đất nước, dù ở trong khó khăn, bị đánh giá thấp, hoặc ngay cả khi cuộc sống bình lặng, thơ của Nguyễn Trãi, giữa thiên nhiên, đã đến với độc giả qua những câu thơ đó. Tám dòng thơ của 'Cảnh ngày hè' đã đóng góp thêm vẻ đẹp tâm hồn của Ức Trai, hiện lên rõ nét nhất.
Ngay từ những dòng thơ đầu tiên, tác giả dẫn dắt chúng ta đến một bức tranh thiên nhiên tươi đẹp, đầy sức sống của mùa hè, đến một bầu không khí sôi động, đầy năng động của cuộc sống hàng ngày đang diễn ra.

Và, đón hơi mát từ ngày thơ ấu

Câu thơ khai mạc bày tỏ về tình trạng thư thái không do ý muốn của tác giả. Dòng thơ thể hiện sự thoải mái trong một ngày hè, khi tâm hồn không bị rối bời bởi bất kỳ áp lực nào. 'Rồi' được đặt riêng, nhấn mạnh sự nhàn hạ của nhà thơ. Tuy nhiên, khi đọc sâu, ta cảm nhận tiếng thở dài bên trong câu thơ. 'Thuở ngày trường' tại câu đầu có ý nghĩa tương tự như 'hạ nhật trường' của Cao Biền thời Đường:

Lục thu âm nồng hạ nhật trường
(Cây xanh bóng rợp ngày hè dài)

Tác phẩm được sáng tác trong giai đoạn Nguyễn Trãi tận hưởng cuộc sống an nhàn, lạc về nơi ẩn mình, xa lánh xô bồ của thế tục. Điều này đã mang lại cơ hội để tác giả cảm nhận đầy đủ 'ngày hè dài'. Nhưng liệu đó chỉ là nhận thức về thời gian và ngày tháng hay đằng sau 'ngày trường' và nhịp thơ dài ấy, có lẽ còn là tâm trạng, nỗi niềm trữ tình của Ức Trai? Tất cả những suy nghĩ đó có thể đang tập trung vào bức tranh của thiên nhiên ngày hè mãnh liệt và tràn ngập sức sống, mà nhà thơ ân cần lưu lại như sau:

Hòe lục đùn đùn tán rợp giường
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương

Trong ba dòng thơ tinh tế, tác giả tạo nên bức tranh mùa hè tươi sáng với những gam màu đậm, tươi tắn và hình ảnh đặc trưng của mùa hè. 'Chiếc lọng' xanh của tán hòe như làm dịu đi cái chói chang, gay gắt của nắng hè. Dưới đó, màu đỏ rực rỡ của thạch lựu và sắc hồng của ao sen lan tỏa hương thơm ngát khắp không gian. Nguyễn Trãi vượt qua khuôn khổ truyền thống để tạo ra bức tranh cảnh hè tràn đầy sức sống, màu mỡ. Tác giả không chỉ nhìn thấy vẻ ngoại hình của tự nhiên mà còn cảm nhận sự sống động, đầy năng lượng bên trong từng tạo vật. Đánh vần mạnh mẽ như 'đùn đùn', 'phun', 'tiễn' và 'giương', Nguyễn Trãi tạo ra hình ảnh của sức sống nội tại mạnh mẽ, tràn đầy. Hòe và ao sen không chỉ là vật thể, mà là những phần tử tích cực tham gia vào sự phát triển tự nhiên. Hoa thạch lựu đỏ rực như những đốm lửa, nhưng còn chứa đựng sự sống bên trong, tỏa ra ngoài như là 'phun' của sinh khí. Nguyễn Trãi mở rộng tâm hồn để cảm nhận và khám phá cuộc sống bên trong tự nhiên, sự vận động không ngừng.

Nước sừng sực đầu rô trỗi
Ngày nắng lưỡi chó lè

Có lẽ tác giả đã mở rộng tâm hồn để cảm nhận cuộc sống và khám phá thế giới bên trong của thiên nhiên, với sự vận động không ngừng.

Trong thơ của Nguyễn Trãi, không chỉ có họa, hương, mà còn có âm thanh đa dạng của cuộc sống hàng ngày.

Hối hả chợ cá, đàn ve hòa âm lên lầu tịch dương

Nắng chiều buông, cuộc sống hòa mình trong sự rộn rã và sôi động của thiên nhiên. Phiên chợ sôi động với tiếng cười, lời đàm phán, đem lại cảm giác bình yên và ấm áp. Nhà thơ không tránh khỏi cuộc sống, nhưng thay vào đó, ông tập trung vào những âm thanh bình dị nhất. Thi sĩ mở rộng tất cả giác quan, từ thị giác đến khứu giác và thính giác, và tạo ra những liên tưởng đặc sắc với 'dắng dỏi cầm ve'. Tiếng ve inh ỏi được xem như bản hòa nhạc của mùa hạ, hòa quyện với nhịp sống hối hả của thiên nhiên. Thơ miêu tả cuộc sống đang tràn đầy sức sống và tiếp tục ngay cả khi ngày kết thúc, tạo ra khung cảnh êm đềm và thanh bình trong làng quê.

Mùa hạ đầu tiên, trời oi bức
Dế kêu đều đặn, muỗi bay tơi tả

Khác với sự rộn ràng của Nguyễn Trãi, Nguyễn Khuyến đem đến một mùa hạ u uất, oi bức. 'Than mùa hè' là sự thể hiện của nhà thơ về tâm hồn mất mát và u uất. Mặc dù muốn hòa mình vào niềm vui sự sống và tình yêu thiên nhiên, nhưng tâm hồn ông lại đầy ám ảnh và buồn bã. Đây là lời thanh minh về lòng trung thành với đất nước của một người luôn hy sinh vì quê hương.

Sống trong lòng mẹ thiên nhiên, giữa cuộc sống nhẹ nhàng 'vô lo vô nghĩ' nhưng Nguyễn Trãi không bao giờ quên trách nhiệm của mình:

Cầm cây đàn Ngu, ta hát mừng
Người giàu có, vững vàng quê hương

Sâu đậm trong tâm hồn, Ức Trai luôn chứa đựng niềm tin vào hạnh phúc, thịnh vượng như thời Đường Ngu, mà ông thể hiện qua điển tích cây đàn Ngu cầm. Có lẽ ông muốn gặp cây đàn Ngu để tạo nên bản hòa nhạc Nam Phong, ca tụng cuộc sống thịnh trị và yên bình hiện tại, nơi tiếng ồn ào của cuộc sống dẫn dắt đến lòng trích mạng ấy. Hoặc có thể đó chỉ là ước mơ, khát khao về một cuộc sống hạnh phúc, bền vững cho nhân dân. Bằng cách nào đi nữa, người đọc cảm nhận được lòng trích mạng 'ưu dân ái quốc' của Nguyễn Trãi, như ông đã bày tỏ trong một bài thơ khác:

Dân Nghiêu Thuấn, vua Nghiêu Thuấn
Ươm ấy ta mong sẽ được thấy

Những dòng thơ tinh tế, giản dị nảy lên từ tâm hồn chân thành, trái tim luôn hồi hộp với tình yêu quê hương, nhân dân. Nguyễn Trãi rảnh rỗi, nhưng tâm hồn không hề thanh thản. Ông nhàn tâm nhưng lòng lại luôn dâng trào tình yêu dành cho đất nước và nhân dân. Trong bức tranh của Nguyễn Trãi, sự nhàn rỗi không đồng nghĩa với thanh thản. Bản chất nhà Nho chân chính luôn chứa đựng những nỗi niềm sâu sắc về dân tộc:

Nhân loại ưu đãi nhất trong thiên hạ
Đất nước hạnh phúc nhất trong hậu thế

Bài phân tích Cảnh ngày hè chi tiết và sắc sảo

Nguyễn Trãi luôn đặt lợi ích của quốc gia và nhân dân lên hàng đầu, với một niềm khao khát cao cả: 'Khắp nơi không một tiếng oán hờn'. Nếu với Nguyễn Bỉnh Khiêm, 'nhàn' là tránh xa phú quý và quay về hòa hợp với thiên nhiên để giữ gìn bản chất, thì qua 'Cảnh ngày hè', vị anh hùng dân tộc đã khẳng định triết lí 'nhàn' của mình: Sự nhàn rỗi, thảnh thơi chỉ đẹp đẽ khi đi kèm với cuộc sống an nhàn, no đủ. Cấu trúc lược đầu và lược cuối tương ứng của hai câu lục ngôn mở đầu và kết thúc tác phẩm mở ra hai trạng thái tinh tế, tạo nên mạch hàm ẩn của bài thơ.

'Cảnh ngày hè' sử dụng thể thơ thất ngôn xen lục ngôn với nhịp thơ đa dạng và sáng tạo. Tác phẩm không rơi vào khuôn mẫu cổ điển, mà thay vào đó, tận dụng hình ảnh sống động, ngôn ngữ phong phú. Nguyễn Trãi là người đưa ngôn ngữ thơ gần gũi với đời sống, mở đường cho xu hướng dân tộc hóa, bình dị hóa trong thơ Việt Nam sau này. Bức tranh mùa hè không chỉ là hình ảnh tĩnh trên giấy, mà là sự tràn đầy nhựa sống. Cuộc sống đa màu sắc được Nguyễn Trãi tái hiện chân thật và sống động, đồng thời, hồn thơ của ông thể hiện vẻ đẹp phong phú và thanh cao.

Theo nhà bác học Lê Quý Đôn, 'Thơ sinh ra từ trái tim con người'. 'Cảnh ngày hè' không chỉ là biểu tượng cho tài năng văn chương của Ức Trai mà còn là tiếng lòng, tâm sự chân thành về cuộc sống, tình yêu quê hương, dân tộc. Tác phẩm không chỉ là một bức tranh mùa hè tuyệt vời mà còn là bản nhạc của tình yêu, niềm đam mê sâu sắc của nhà thơ vĩ đại.

5. Bài phân tích văn bản thơ Cảnh ngày hè của Nguyễn Trãi lớp 10, mẫu số 5:

Nguyễn Trãi, hay còn gọi là Ức Trai, một nhà chính trị, nhà thơ tài năng dưới thời nhà Hồ và nhà Lê. Bài thơ 'Cảnh ngày hè' không chỉ là một bức tranh mùa hè đặc sắc mà còn là tiếng thanh minh, tình yêu cuộc sống và tình yêu quê hương, dân tộc của ông. Bức tranh sống động của mùa hè không chỉ là nghệ thuật mà còn là sự kết hợp của trí tưởng tượng và tình cảm sâu sắc.

Dưới bóng cây, tận hưởng hơi mát ngày trường
Làm cho cảm giác dễ chịu, lòng tràn đầy hứng khởi
Thạch lựu trổ bông đỏ phôi pha
Hương thơm của hồng liên lan tỏa mỗi nơi
Chợ cá nhộn nhịp, sôi động bên làng ngư
Ve kêu dồn dập, âm nhạc của lầu tịch vang lên
Ngu cầm đàn, sáng tác điệu nhạc duyên dáng
Người dân hưởng thụ cuộc sống đầy đủ ở mọi nơi.

Thể thơ Thất ngôn Đường vẫn rõ trong bài
Nguyễn Trãi hóng mát, thoải mái nhưng lưu luyến ngày thơ ấu
Xã hội rối bời, tâm tư nặng trĩu, ông trở về với tự nhiên
Bức tranh mùa hè không chỉ là nghệ thuật mà còn là tâm sự thầm kín
Tình cảm thanh thoát nhưng chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc.

Phân tích bài thơ Cảnh ngày hè để hiểu tấm lòng của Nguyễn Trãi dành cho dân, cho nước

Sống hoà mình trong thiên nhiên, Nguyễn Trãi khám phá vẻ đẹp thuần khiết mà triều đình không thể đem lại. Đó là:

Rợp cây hòe, lựu đỏ sen hồng
Sức sống tuôn trào, hương thơm bất tận
Mảnh đất quê hương tràn ngập năng lượng
Nguyễn Trãi hòa mình với thiên nhiên, tràn đầy tình yêu

Bức tranh quê xanh tươi, hòa mình trong thiên nhiên
Cây trước sân, cây trong ao đua nhau khoe sắc
Hòe lục, lựu đỏ, sen hồng dâng hương
Nét đẹp sinh động, sức sống tràn đầy trong từng chi tiết
Sự sống động, rộn ràng như nền nhạc của cuộc sống

Sống hòa mình với thiên nhiên, Nguyễn Trãi truyền đạt tình yêu
Hương sen tượng trưng cho sự trong sáng, thuần khiết
Thức đỏ của hoa lựu là biểu tượng của tâm huyết và sự hy sinh
Tình yêu quê hương, tình yêu nhân dân mãnh liệt

Cảnh đẹp tự nhiên là nguồn cảm hứng mãnh liệt
Lòng yêu thiên nhiên và ham muốn cống hiến cho đời
Nguyễn Trãi vẫn tràn đầy sức sống, tấm lòng sắt son
Mùi hương sen, thức đỏ của hoa lựu, nền tảng của ước mơ thanh bình

Bốn câu thơ trên tả cảnh vật tràn đầy sức sống, hai câu thơ tiếp theo là bức tranh thanh bình chốn thôn quê với hình ảnh con người hiện hữu:

Phiên chợ cá sôi động ngư phủ,
Tiếng ve hòa nhạc dịu dàng tịch dương.

Lao xao chợ cá, làng ngư phủ huyên náo
Dắng dỏi tiếng ve vang lên lầu tịch dương
Những âm thanh bình dị kết hợp hài hòa
Chợt gió chiều lay động hồn nhà thơ

Ve hòa nhạc, tiếng đàn Ngu êm đềm
Đòi phương dân giàu, vui sống hòa mình

Thể thơ lan tỏa từ ngoại cảnh hướng về tâm hồn. Miêu tả biến thành biểu cảm, chủ thể trở thành người diễn đạt. Nguyễn Trãi mở lời về ước mơ của mình trong hai câu thơ kết. Đó là giấc mơ về Nghiêu Thuấn, ước ao của những người Phương Đông thời trung đại, khao khát một vị vua hiền lành để hòa mình trong hạnh phúc an lành. Hơn bốn trăm năm trước đó, Pháp Thuận đã nói: 'Vận nước như mây cuốn / Trời Nam mở thái bình / Vô vi trên điện các / Xứ xứ dứt đao binh'. Mọi người đều mong muốn thời vận trôi chảy bình yên, và vua hiền là chìa khóa mở cánh cửa thái bình. Ngay cả sau mấy chục năm, Lê Thánh Tông, vị vua hiền minh, cũng chỉ mong muốn:

Nhà nam nhà bắc đồng lòng
Hòa nhạc ca khúc thái bình

Hiện tại, khi cuộc sống đầy ưu tư, khi nhìn chăm chú vào đời sống từ cây cỏ, đến sinh linh, Nguyễn Trãi lại nhớ đến khát vọng muôn thuở. Mong muốn hòa bình, giàu có, vững mạnh cho dân và nước là giấc mơ của một người trí thức. Nếu giấc mơ ấy là của người trí thức, thì hạt nhân tư tưởng của giấc mơ ấy là của người có tư tưởng lớn. Đó là tư tưởng 'thân dân' (dĩ dân vi bản) như đã được Bình Ngô Đại Cáo rõ ràng - 'Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân'. Đó là tư tưởng vĩ đại. Với Nguyễn Trãi, tư tưởng ấy không chỉ làm nổi bật trong hành động, tâm hồn, mà còn hòa mình trong văn chương, tạo nên một sức mạnh vô song.

Cảnh ngày hè là đột phá sáng tạo về hình thức thơ của Nguyễn Trãi. Thất ngôn xen lục ngôn, vận dụng từ láy một cách tài tình. Bức tranh mùa hè tràn đầy màu sắc, âm thanh sinh động làm nổi bật tâm hồn yêu đời, đầy xúc cảm của nhà thơ. Cảnh ngày hè không chỉ là tác phẩm nghệ thuật miêu tả một mùa hè tràn ngập sức sống, mà còn là biểu tượng của ước mơ mãi mãi về một thế giới hòa bình, dân giàu, nước mạnh. Tâm hồn cao cả và tình yêu thương nhân dân của Như Ý cảm nhận được sự tôn trọng và biết ơn của cộng đồng vì những đóng góp lớn lao của ông cho đất nước. Dù bất kỳ hoàn cảnh nào, Nguyễn Trãi vẫn luôn hướng tâm huyết của mình về nhân dân, với lòng trung quân ái quốc.