Buzz
Thanh Hải là một nhà thơ tiêu biểu của mảnh đất cố đô Huế, nổi tiếng với những vần thơ mượt mà, sâu lắng, đậm nét văn hóa con người Huế. 'Mùa xuân nho nhỏ' là một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông, được viết vào năm 1980 trong khung cảnh hòa bình, khi đất nước đang xây dựng. Một tâm hồn thơ trong trẻo, với điệu thơ vang vọng niềm vui của mùa xuân đất nước.
Sáu câu thơ đầu vang lên như tiếng hát reo vui chào đón mùa xuân tươi đẹp. Trên dòng sông xanh của quê hương, mọc lên 'một bông hoa tím biếc'. Động từ 'mọc' ở đầu câu thơ tạo cảm giác ngạc nhiên và vui thú, niềm vui đón chào tín hiệu mùa xuân:
Mọc giữa dòng sông xanh,
Một bông hoa tím biếc
'Bông hoa tím biếc' đó có thể là hoa lục bình hoặc hoa súng, những loài hoa thường thấy trên sông, ao hồ ở làng quê:
Con sông nhỏ tuổi thơ ta từng tắm
Nước vẫn trong không đổi dòng
Bờ sông phủ hoa lục bình tím...
(Trở về quê nội - Lê Anh Xuân)
Màu xanh của nước kết hợp với màu 'tím biếc' của hoa tạo nên bức tranh xuân hài hòa và đằm thắm. Ngẩng nhìn lên bầu trời, nhà thơ vui sướng lắng nghe chim chiền chiện hót. Chim chiền chiện, còn gọi là chim sơn ca, là bạn thân của nhà nông. Từ 'ơi' cảm thán bộc lộ niềm vui khi nghe chim hót:
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời.
Hai từ 'hót chi' thể hiện giọng điệu thân thương của người Huế, được tác giả sử dụng để diễn tả cảm xúc thiết tha giữa con người với thiên nhiên. Chim chiền chiện hót gọi xuân về, tiếng hót vang vọng đất trời mang đến nhiều niềm vui. Ngắm dòng sông, nhìn bông hoa đẹp, nghe chim hót, nhà thơ xúc động và hạnh phúc:
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay hứng lấy
'Đưa tay... hứng' là cử chỉ bình dị và trân trọng, thể hiện sự xúc động sâu sắc. 'Giọt long lanh' là liên tưởng đầy chất thơ, có thể là giọt sương mai hay giọt âm thanh từ tiếng chim chiền chiện. Sự chuyển đổi cảm giác từ thính giác sang thị giác đã tạo nên nét thẩm mỹ của âm thanh.
Tóm lại, chỉ với ba nét vẽ: dòng sông xanh, bông hoa tím biếc, tiếng chim chiền chiện hót..., Thanh Hải đã vẽ nên một bức tranh xuân đẹp và đáng yêu. Đó là vẻ đẹp và sức sống mặn mà của đất nước vào xuân.
Bốn câu thơ tiếp theo nói về mùa xuân lao động và chiến đấu của nhân dân ta. Cấu trúc thơ song hành chỉ rõ hai nhiệm vụ chiến lược đó:
Mùa xuân người cầm súng,
Lộc giắt đầy quanh lưng.
Mùa xuân người ra đồng,
Lộc trải dài nương mạ.
'Lộc” là chồi non, cành biếc mơn mởn. Mùa xuân về, cây cối đâm chồi nảy lộc. Trong ngữ cảnh này, 'lộc' tượng trưng cho vẻ đẹp mùa xuân và sức sống mãnh liệt của đất nước. Người lính mang trên lưng lá ngụy trang xanh biếc, tượng trưng cho sức mạnh của dân tộc để bảo vệ Tổ quốc. Người nông dân lao động cần cù, làm nên màu xanh bát ngát của ruộng đồng, tạo nên 'nương mạ' trên quê hương. Ý thơ sâu sắc: máu và mồ hôi của nhân dân đã góp phần làm nên mùa xuân và giữ gìn nó mãi mãi.
Toàn dân tộc bước vào mùa xuân với khí thế khẩn trương và náo nhiệt:
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao...
'Hối hả' có nghĩa là vội vã, khẩn trương. 'Xôn xao' là âm thanh sôi nổi, tạo sự náo động; trong câu thơ, 'xôn xao' cùng với điệp ngữ 'tất cả như...' làm cho nhạc thơ thêm nhịp điệu vui tươi, mạnh mẽ. Đây là hành khúc mùa xuân của thời đại Hồ Chí Minh.
Đoạn thơ tiếp theo nêu lên những suy tư của nhà thơ về đất nước và nhân dân:
Đất nước bốn nghìn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ tiến về phía trước.
Chặng đường lịch sử của đất nước với bốn nghìn năm tồn tại, khi suy vong, lúc thịnh vượng, với bao thử thách 'vất vả và gian lao'. Trong thời gian dài đó, nhân dân ta đã dùng xương máu, mồ hôi, lòng yêu nước và tinh thần dũng cảm để xây dựng và bảo vệ đất nước. Dân ta tài trí và nhân nghĩa. Bốn nghìn năm lập quốc rực sáng nền văn hiến Đại Việt, khẳng định sức mạnh của Việt Nam. Câu thơ 'Đất nước như vì sao' là hình ảnh so sánh đẹp và ý nghĩa. Vì sao là nguồn sáng lấp lánh, vẻ đẹp bầu trời, vĩnh cửu trong không gian và thời gian. So sánh đất nước với vì sao thể hiện niềm tự hào về đất nước Việt Nam anh hùng, giàu đẹp. Hành trang tiến tới tương lai của dân tộc ta không gì có thể cản bước: 'Cứ tiến về phía trước'. Ba tiếng 'cứ tiến về' thể hiện chí khí, quyết tâm và niềm tin sắt đá của dân tộc trong việc xây dựng một Việt Nam 'dân giàu, nước mạnh'.
Sau những suy tư là điều tâm niệm của Thanh Hải. Đầu tiên là lời nguyện cầu hóa thân thành:
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta hòa cùng bản nhạc
Một nốt trầm xao xuyến.
'Con chim hót' để gọi xuân về, mang lại niềm vui cho con người. 'Một nhành hoa' để tô điểm cuộc sống, làm đẹp thiên nhiên sông núi. 'Một nốt trầm' trong bản 'hòa ca' êm ái để làm xao xuyến lòng người, cổ vũ nhân dân. 'Con chim hót', 'một nhành hoa', 'một nốt trầm...' là ba hình ảnh ẩn dụ tượng trưng cho cái đẹp, niềm vui, cho tài trí của đất nước và con người Việt Nam.
Với Thanh Hải, hóa thân là để hiến dâng, phục vụ cho mục đích cao cả:
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù chỉ tuổi đôi mươi
Dù tóc đã bạc màu.
Lời thơ tâm tình thiết tha. Mỗi người hãy trở thành 'một mùa xuân nho nhỏ' để đóng góp vào mùa xuân bất diệt của đất nước. Ai cũng cần có ích cho đời. Mùa xuân nho nhỏ là ẩn dụ đầy sáng tạo thể hiện ý tưởng sâu sắc: 'Mỗi cuộc đời đã hóa núi sông ta' (Nguyễn Khoa Điềm). 'Nho nhỏ' và 'lặng lẽ' là cách nói khiêm tốn, chân thành. 'Dâng cho đời' là lẽ sống đẹp, cao cả. Bởi vì 'Sống là cho, đâu chỉ nhận riêng mình' (Tố Hữu), sống hết lòng, thủy chung với đất nước, hiến dâng cuộc đời mình phục vụ đất nước, từ lúc 'tuổi đôi mươi' trai tráng cho đến khi về già 'tóc bạc'. Bài thơ này chứa đựng cảm xúc chân thành. Thanh Hải đã sống theo những lời ông viết. Khi đất nước bị Mỹ - Diệm và bè lũ tay sai âm mưu chia cắt làm hai miền, ông hoạt động bí mật trong vùng địch, gây dựng phong trào cách mạng, bất chấp nguy hiểm. Cảm động hơn, bài thơ 'Mùa xuân nho nhỏ' được ông viết trên giường bệnh, một tháng trước lúc ông qua đời.
Thanh Hải khéo léo sử dụng biện pháp nghệ thuật điệp ngữ: 'Ta làm... ta làm... ta nhập...', 'dù là tuổi... dù là khi...' tạo nên âm điệu thơ sâu lắng, nhấn mạnh ý thơ. Người đọc không khỏi xúc động trước giọng thơ trữ tình, ấm áp tình đời của ông. Có thể xem đoạn thơ này như lời trăn trối của ông.
Khổ thơ cuối là tiếng hát yêu thương:
Mùa xuân - ta xin hát Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế.
Nam ai và Nam bình là hai điệu dân ca Huế nổi tiếng từ hàng trăm năm nay. Phách tiền là một nhạc cụ dân tộc dùng để gõ nhịp cho lời ca, tiếng đàn tranh, đàn tam thập lục. Câu thơ 'Mùa xuân - ta xin hát' thể hiện niềm khao khát và bồi hồi của nhà thơ đối với quê hương yêu dấu khi mùa xuân đến. Quê hương đất nước trải dài ngàn dặm, đong đầy tình yêu thương. Đó là 'ngàn dặm mình', 'ngàn dặm tình' dành cho non nước và xứ Huế thân thương! Câu thơ của người con đất Huế thật dịu ngọt.
Mùa xuân là chủ đề truyền thống trong thơ ca dân tộc. Thanh Hải đã góp thêm cho thơ ca dân tộc một bài thơ xuân đẹp và đậm đà tình nghĩa. Với thể thơ năm chữ, giọng thơ lúc mạnh mẽ, lúc tha thiết ngân vang. Ngôn ngữ thơ trong sáng, đầy cảm xúc, hàm súc và hình tượng. Các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ, song hành đối xứng, điệp ngữ... được sử dụng tinh tế và tài hoa. Tình yêu mùa xuân gắn liền với tình yêu đất nước, quê hương được Thanh Hải diễn tả sâu sắc và cảm động. Mỗi cuộc đời nên là một mùa xuân. Đất nước ta sẽ mãi mãi là những mùa xuân tươi đẹp.
