Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để khám phá tinh thần hào khí đời Trần

Đề bài: Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để hiểu rõ hơn về hào khí đời Trần

I. Cấu trúc Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm rõ tinh thần hào khí đời Trần (Chuẩn)
 

1. Khai mạc

- Tổng quan về tác giả Phạm Ngũ Lão.
- Giới thiệu bài thơ Thuật Hoài (Tỏ lòng).
 

2. Nội dung chính

a. Ngữ cảnh sáng tác:

Bài thơ được sáng tác vào năm 1284, trước cuộc chiến khốc liệt chống lại quân Mông-Nguyên lần thứ hai.

b. Hai câu thơ đầu: Tái hiện một cách sâu sắc và ấn tượng về vẻ đẹp của con người và quân đội thời Trần.

* Nhân vật thời Trần:
- Trong bối cảnh rộng lớn “giang sơn” và thời gian bền bỉ “mấy thu”.
- “Hoành sóc”: Tầm vóc hiên ngang qua hình ảnh cầm ngang ngọn giáo, thướt tha với chiều rộng giang sơn, chiều dài thời gian, toát lên sự kiên cường, bền bỉ, anh hùng sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ đất nước.
* Quân đội thời Trần:
-  “Tam quân” thể hiện sức mạnh của ba quân, là biểu tượng của sự đồng lòng toàn dân trong cuộc chiến khốc liệt.
-  “Tam quân tì hổ khí thôn ngưu”. So sánh này thể hiện sức mạnh của quân đội như hổ, như báo có thể đánh bại thậm chí cả Ngưu trời.
=> Tóm tắt sức mạnh vĩ đại của quân đội thời Trần trong cụm từ “hào khí Đông A”.
c. Hai câu thơ cuối: Tâm hồn cao quý, lý tưởng và nhân cách lớn của Phạm Ngũ Lão:
* Câu 3: Quan điểm về trách nhiệm đối với danh dự công danh:
- “Nam nhi vị liễu công danh trái” thể hiện lý tưởng, chí lớn làm công danh, thể hiện quan điểm tích cực về trách nhiệm, ý chí lớn trong việc bảo vệ quê hương.
- Trong bối cảnh đất nước đang đối mặt với nguy cơ xâm lược, là lúc cho những người làm trai có cơ hội trả nợ công danh, hy sinh cho sự nghiệp cứu nước, cứu dân.
=> Quan điểm về trách nhiệm của Phạm Ngũ Lão mang tính tích cực của thời đại và tinh thần yêu nước sâu sắc.
* Câu cuối: Nỗi thẹn và nhân cách cao quý của tác giả:
- Thấy thẹn khi nghe chuyện Vũ Hầu - Gia Cát Lượng, những nhân vật vĩ đại trong lịch sử Trung Hoa.
- Đối diện với những tầm vóc như vậy, Phạm Ngũ Lão, mặc dù đã đạt được nhiều công danh, nhưng vẫn cảm thấy nhỏ bé, nhận ra món nợ công danh vẫn chưa được thanh toán đầy đủ. Ông hiểu rõ rằng còn phải cố gắng nhiều hơn nữa để xứng đáng với vai trò của một nam nhi, xứng đáng với Tổ quốc.
- Nỗi thẹn của Phạm Ngũ Lão là nỗi thẹn của một nhà nho với tâm hồn lớn, là nỗi thẹn của người dân yêu nước.

3. Tổng kết

Đưa ra tổng hợp về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

II. Bài mẫu Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm rõ tinh thần hào khí đời Trần
 

1. Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm rõ tinh thần hào khí đời Trần, mẫu số 1 (Chuẩn)

Phạm Ngũ Lão (1255-1320), danh tướng kiệt xuất dưới triều Trần, góp phần to lớn trong kháng chiến chống quân Mông-Nguyên. Ông giữ chức Điện súy, phong tước quan nội hầu, xếp sau Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Nổi tiếng với danh hiệu văn võ toàn tài, Phạm Ngũ Lão, mặc dù nhà võ, lại say mê thơ ca. Hai bài Tỏ lòng và Viếng thượng tướng Hưng Đạo Đại Vương là những hiện tượng giữa thời gian. Tỏ lòng của ông là bản thể thơ ca trung đại, truyền đạt giáo lý về chí nam nhi hào khí thời Trần.

Vẫn chưa rõ nguồn gốc của Tỏ lòng, nhưng có lẽ sáng tác trước chiến tranh chống Mông-Nguyên lần thứ hai vào 1284. Phạm Ngũ Lão, khi đó trấn giữ biên giới, chuẩn bị cho cuộc chiến sự.

Phân tích Thuật hoài (Tỏ lòng) của Phạm Ngũ Lão để hiểu rõ tinh thần, chí khí thời Trần.

Ở hai câu thơ đầu, Phạm Ngũ Lão diễn đạt tình cảm mạnh mẽ về vẻ đẹp của con người và quân đội thời Trần.

'Vươn lên giữa giang sơn, qua bao mùa thu,
Ba quân như hổ, khí thôn ngưu tinh tấn.'

Dùng bối cảnh độc đáo, Phạm Ngũ Lão tạo hình ảnh tuyệt vời về con người thời Trần, với không gian rộng lớn của 'giang sơn' và thời gian dài lâu 'kháp kỷ thu'. Hình ảnh tướng cầm ngang ngọn giáo hiên ngang, bền bỉ chiến đấu, đặc biệt trong bối cảnh chuẩn bị đối mặt với quân Mông-Nguyên, gửi đi thông điệp hào khí, kiên cường.

Mô tả quân đội thời Trần qua từ 'tam quân tỳ hổ khí thôn ngưu', tạo hình ảnh mạnh mẽ về sức mạnh và đoàn kết của quân đội. 'Hào khí Đông A' là cụm từ tuyệt vời tóm gọn lòng yêu nước, tinh thần anh hùng của những người lính dưới thời Trần.

'Hai câu khai đề và thừa đề là để thể hiện hào khí dân tộc. Câu chuyển và câu hợp giải thích ý bài thơ, từ chủ thể tác giả, Phạm Ngũ Lão, bày tỏ lòng dũng cảm và nguyện vọng về chí làm trai. 'Nam nhi vị liễu công danh trái' là khát khao lập công danh, phản ánh quan niệm 'nhập thế tích cực' của thời đại. Món nợ công danh trong nhận thức của tác giả đồng thời là tư tưởng tích cực và tinh thần dân tộc sâu sắc. Câu thơ cuối là câu thơ của sự thẹn trách và ca ngợi nhân cách cao thượng của Phạm Ngũ Lão trước hình tượng lịch sử Gia Cát Lượng. Phạm Ngũ Lão thể hiện ý chí nỗ lực theo gương người xưa, mong muốn lập công danh sánh ngang với những nhân vật lịch sử lỗi lạc. Nỗi thẹn của ông là nỗi thẹn của một nhà nho và người yêu nước trước thách thức của thời cuộc.'

'Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm rõ vẻ đẹp của hào khí đời Trần. Bài thơ tập trung vào những chuyển động từ khách thể sang chủ thể, bày tỏ tâm tư, nguyện vọng về chí làm trai và quan niệm về món nợ công danh. Hình tượng Gia Cát Lượng được sử dụng để ca ngợi nhân cách cao thượng và ý chí nỗ lực lập công danh sánh ngang với những anh hùng lịch sử.'

'Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm rõ hào khí và nhân cách của con người thời Trần. Bài thơ nổi bật với những hình ảnh lý tưởng, mô tả nhân cách lớn lao của anh hùng vệ quốc. Nghệ thuật sử dụng cô đọng và hàm súc để diễn đạt sự lẫm liệt, lý tưởng và đẹp tâm hồn của Phạm Ngũ Lão.'

2. Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm sáng tỏ hào khí đời Trần, mẫu số 2:

Phạm Ngũ Lão, danh tướng kiệt xuất thời Trần, đồng hành cùng Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, khắc tạo hào khí Đông A trong cuộc kháng chiến chống quân Mông - Nguyên.

Thuật hoài, tác phẩm nổi tiếng của Phạm Ngũ Lão, thể hiện khát vọng cao cả của tuổi trẻ trong xã hội phong kiến, là sự trả nợ công danh, tận hưởng vinh quang từ việc bảo vệ ái quốc.

“Hoành sóc giang sơn kháp kỷ thu, Tam quân tỳ hổ khí thôn Ngưu” - Múa giáo non sông trải mấy thu, Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu. Công danh nam tử còn vương nợ, Luống thẹn tai nghe chuyện Vũ hầu.

Bài thơ Thuật hoài là biểu tượng của thời kỳ huy hoàng nhất của triều đại nhà Trần, nơi Phạm Ngũ Lão đồng lòng với những anh hùng khác chống lại quân Mông - Nguyên. Ông ý nhấn mạnh trách nhiệm công dân và lí tưởng sống trung quân, ái quốc trong bối cảnh quốc gia nổi lên, giữ vững bản sắc dân tộc Việt.

Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm rõ hào khí đời Trần.

Thuật hoài, một tác phẩm tinh tế trong văn học, bằng chữ Hán, thể thất ngôn tứ tuyệt luật Đường, thể hiện hào khí Đông A, lòng hồn chiến binh quả cảm của quân đội nhà Trần.

Hoành sóc giang sơn kháp kỷ thu - Múa giáo non sông trải mấy thu. Tam quân tì hổ khí thôn Ngưu - Ba quân khí mạnh nuốt trôi trâu. Dịch thơ nhấn mạnh vẻ oai phong, kiêu hùng của lính quân đang hy sinh bảo vệ Tổ quốc, với hình ảnh cầm ngang ngọn giáo và sức mạnh vô địch của ba quân.

Phạm Ngũ Lão, chiến binh xuất sắc, danh tướng trẻ tuổi, cháy bỏng với khao khát công danh và lòng yêu nước. Thuộc đạo quân Sát Thát, ông luôn mong muốn chiến đấu, hi sinh cho vua và nước, theo đuổi lí tưởng trung quân, ái quốc. Trong lòng ông, nghĩa nặng hơn công danh, chưa trả nợ công danh là điều khiến ông thấy hổ thẹn.

Ngoài việc phân tích chi tiết bài thơ Thuật hoài của danh tướng Phạm Ngũ Lão để hiểu rõ hơn về hào khí thời đại Trần, chúng ta nên khám phá những tác phẩm văn khác liên quan như: Hình ảnh nam nhi thời Trần trong bài Thuật hoài (Tỏ lòng) của Phạm Ngũ Lão, Vẻ đẹp tâm huyết của nhân vật trong Tỏ lòng, Cảm nhận về lòng hào khí Đông A thời Trần qua bài Tỏ lòng, và những điểm nhấn trong phân tích Tỏ lòng như khắc họa vẻ đẹp mạnh mẽ và lý tưởng của con người.

Cuộc sống đầy thách thức của thời đại Trần được Phạm Ngũ Lão thể hiện qua tác phẩm nổi tiếng Thuật hoài. Mặc dù thuộc thể loại thơ trữ tình, nhưng từng câu chữ của tác phẩm này lại phản ánh rõ hào khí bất khuất của Đông A trong thế kỷ đó.

Thuật hoài, một kiệt tác của danh tướng Phạm Ngũ Lão, không chỉ là một bức tranh thơ trữ tình, mà còn là biểu tượng của hào khí mạnh mẽ thuần túy trong thời kỳ đánh giặc của dân tộc. Mỗi câu thơ, mỗi từ ngữ đều là sự hiện hữu của lòng kiên trung và tinh thần yêu nước.

Phạm Ngũ Lão, danh tướng kiệt xuất thời Trần, không chỉ là nhân vật lịch sử có những chiến công vang dội, mà còn là nhà thơ tài năng. Với chỉ hai bài thơ chữ Hán còn tồn tại, trong đó có Thuật hoài (Tỏ lòng), ông đã góp phần làm sáng tỏ tâm hồn và tinh thần của những người con yêu nước trong giai đoạn khó khăn của lịch sử.

Bài thơ được phân thành hai phần rõ ràng. Hai câu mở đầu mô tả hình tượng hùng mạnh của quân đội và con người thời Trần, trong khi hai câu tiếp theo là lời bày tỏ cảm xúc sâu sắc của tác giả. Mở đầu bài thơ, tác giả đã khéo léo vẽ nên bức tranh hoành tráng của con người và đội quân thời Trần, toát lên không khí hào hùng và sảng khoái:

Nằm trong vòng tay của thuận lợi khắp nơi
Đội quân thét gọi âm thanh của hổ khí truyền bá

Hình ảnh đấng nam nhi hùng mạnh đang hi sinh bản thân vì đất nước rõ ràng hiện lên qua hai câu thơ này. Cảm nhận được hào khí Đông A tràn ngập trong một thời kỳ anh hùng của lịch sử. Câu thứ nhất, 'Nằm trong vòng tay của thuận lợi khắp nơi', thể hiện hình ảnh người lính sẵn sàng với cây giáo, luôn ở tư thế vững vàng, sẵn lòng tấn công để bảo vệ đất nước. Câu thứ hai, 'Đội quân thét gọi âm thanh của hổ khí truyền bá', mang đến cảm nhận về sức mạnh mênh mông, vô song của quân đội Việt Nam, át hơn cả hình tượng sao Ngưu trên bầu trời. Hai câu thơ này tạo nên bức tranh tuyệt vời về lòng dũng cảm, oai hùng của quân đội Sát Thát nổi tiếng thời Trần. Đồng thời, chúng cũng thể hiện tinh thần quật cường, lòng kiên trung của những người nam nhi trong thời kỳ khó khăn. Phạm Ngũ Lão, cùng như những nhà thơ của thời đại, đều dành tâm huyết cho ý nghĩa lớn lao của yêu nước, lòng trung hiếu, và khát vọng xây dựng và bảo vệ đất tổ quê hương.

Tóm tắt phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để làm rõ hào khí cuộc sống thời đại Trần ngắn gọn

Vì vậy, nam nhi như tôi mới cảm nhận sự thẹn thùng khi chưa thể hoàn thành sứ mệnh của mình. Tâm trạng này được thể hiện qua hai dòng thơ cuối cùng:

'Nam tử chưa đạt được danh vọng
Đối diện với thế giới như Vũ Hầu nói'

Những dòng thơ này có thể hiểu như là người đàn ông chưa hoàn thành nhiệm vụ lớn, khi nghe về Vũ Hầu, anh ta cảm thấy xấu hổ. Vũ Hầu ở đây là biểu tượng của tri thức, nhà tư tưởng xuất sắc của thời Tam Quốc và cả lịch sử nhân loại. Phạm Ngũ Lão muốn truyền đạt ý rằng đàn ông cần nhìn vào tấm gương sáng của những người đi trước để tự so sánh và nỗ lực hơn. Niềm khao khát danh vọng của tác giả, thực tế là mong muốn hiến dâng tuổi trẻ, nỗ lực và tài năng cho vua, cho đất nước, để có thể tự hào sống trong thời kỳ anh hùng. Nếu hai dòng thơ đầu tiên là biểu tượng của sự hùng tráng và chí khí cao cả, thì hai dòng sau, tác giả đã chuyển sang cảm xúc sâu sắc, miêu tả tâm hồn bằng giọng điệu u buồn, sâu lắng nhưng vẫn mạnh mẽ, hùng hồn.

Bài thơ là bằng chứng rõ ràng nhất cho một vị tướng tài ba, người có thể chiến thắng ở mọi trận đấu, lại sở hữu trái tim nhạy cảm của một nhà thơ. Thuật hoài chính là một kiệt tác, thể hiện tâm trạng của tác giả, cũng như là tâm trạng chung của thanh niên hùng mạnh và miêu tả vẻ vang của đời Trần.

4. Phân tích bài thơ Thuật hoài của Phạm Ngũ Lão để hiểu rõ hơn về tinh thần anh hùng trong thời kỳ Trần, ví dụ số 4:

Phạm Ngũ Lão, một trong những vị danh tướng lỗi lạc của nhà Trần, mặc dù không chú trọng vào viết thơ, nhưng những tác phẩm mà ông để lại đều đậm chất cá nhân. Bài thơ 'Thuật hoài' hoặc còn được biết đến với tên gọi 'tỏ lòng', là một kiệt tác nổi tiếng của Phạm Ngũ Lão, thể hiện tình yêu quê hương hùng vĩ, sự tự hào và lòng khao khát hiến dâng khi đất nước đối mặt với nguy cơ xâm lăng.

'Chinh phục mọi ngóc ngách kỉ thu
Bốn quân hung mãnh, hùng khí bao la
Người nam nhi chưa hoàn thành sứ mệnh quan trọng
Mong muốn thăng thiên, góp phần chuyện phiêu bạt thế gian'

Bài thơ hiển thị lòng trung thành qua bốn câu thơ, sử dụng hình ảnh sắc nét của quân đội nhà Trần, toát lên vẻ mạnh mẽ, uy nghi của thời kỳ đánh giặc. Ngay từ đầu, Phạm Ngũ Lão tái hiện hình ảnh mạnh mẽ của quân đội nhà Trần trên hành trình bảo vệ lãnh thổ khỏi sự xâm lăng của kẻ thù ngoại vi.

'Trải đều sức mạnh trên khắp vùng đất
Ba quân hùng mạnh, oai phong như trâu'
(Nhảy múa giữa non sông, đã trải qua bao mùa thu
Ba đội quân đầy sức sống như trôi điều trâu)

Hình ảnh những anh hùng thời Trần hiện lên trong câu thơ vô cùng tráng lệ qua sự biểu diễn của cây 'giáo'. Tư thế của họ tự tin và kiêu hãnh được thể hiện trên bức tranh lớn của 'giang sơn' và thời gian dài 'trải bao mùa thu'. Câu thơ là biểu tượng của sức mạnh đầy đủ, tư thế vững chắc sẵn sàng chiến đấu của những người anh hùng xưa. Họ đứng giữa non sông quê hương hùng vĩ, luôn kiên trì bảo vệ tổ quốc suốt nhiều mùa thu. Hình ảnh con người hiện ra vô cùng đẹp đẽ, hùng vĩ như tượng đài bất diệt về những anh hùng của thời Trần.

Không chỉ là hình ảnh của một anh hùng vĩ đại, mà cả 'tam quân' thời Trần được mô tả rất mạnh mẽ. Hình ảnh ẩn dụ và phóng đại của 'hổ khí thôn ngưu' là một biểu tượng lớn, đẹp đẽ. 'Hổ khí thôn ngưu' mang ý nghĩa như hổ báo 'nuốt chửng trâu' với ý nghĩa sâu sắc trong việc tái hiện sức mạnh và uy nghi của đội quân nhà Trần. Hiện lên trong tâm trí độc giả là ba đội quân đông đảo, hùng mạnh với sức mạnh to lớn, đang sẵn sàng chiến đấu hết mình cho đất nước. Khí thế hùng mạnh này là biểu tượng của một thời kỳ hào hùng ở Đông Á, khiến ta nhớ đến những lời oai hùng trong bài hịch của tướng sĩ thời Trần: 'Tôi thường bỏ bữa quên ăn, giữa đêm vẫn lo lắng, ruột đau như bị cắt, nước mắt ngập đầy, chỉ mong được trả thù cho máu quân thù. Dù làm xác này phơi ngoại cỏ, gói nghìn xác trong da ngựa, tôi vẫn hạnh phúc'.

Phân tích bài thơ Thuật hoài để hiểu rõ hơn về tinh thần hào khí thời Trần

Với tinh thần chiến đấu hùng mạnh, bảo vệ từng bước đất đất đai cho đất nước, Phạm Ngũ Lão tiếp tục chia sẻ những suy nghĩ cá nhân về trách nhiệm nam nhi thời kỳ ấy:

'Đối mặt với trách nhiệm công danh
Tâm hồn nam tử gặp lúc đau thương'
(Làm tròn nghĩa vụ công danh nam tử
Tâm hồn trăn trở khi nghe về Vũ Hầu)

Phạm Ngũ Lão đã đề cập đến trách nhiệm với công danh và 'công danh trái'. Với những nam nhi sống trong thời đại đó, việc theo đuổi công danh có ý nghĩa vô cùng quan trọng. 'Công danh trái' không chỉ là danh lợi cá nhân, mà là một nghĩa vụ lớn với quê hương, là sự hi sinh của trí lực và tài năng của người đàn ông, đầu đeo trời chân đạp đất, sẵn sàng hy sinh vì lợi ích lớn lao, vì sự nghiệp chung của cả dân tộc. Qua câu thơ, Phạm Ngũ Lão thể hiện lòng trăn trở, khao khát của mình muốn đóng góp nhiều hơn nữa cho đất nước, để hoàn thành nghĩa vụ công danh và trả món nợ lớn của trí lực nam tử. Nguyễn Công Trứ, nhà thơ tài năng, cũng đã chia sẻ nhiều về 'vai trò làm trai':

'Chịu đựng trách nhiệm bên trong ngôi nhà
Đứng đầu gia đình, phục vụ nhân dân.
Trên cao cầm quyền, dưới thấp chăm sóc
Mang trên vai gánh nặng 'quân' và 'thân''

Phạm Ngũ Lão, một danh tướng vĩ đại trong lịch sử nhà Trần, với công lao lớn cho đất nước, vẫn giữ lòng khiêm tốn khi nghe đến 'thuyết Vũ Hầu'. Ông khôn ngoan khi nhắc đến Gia Cát Lượng, người được ví như người dung trí đa mưu trong thời Tam Quốc, để thể hiện sự thấp kém của mình. Thẹn vì không đạt tới đẳng cấp của Gia Cát Lượng, nhưng điều này lại làm toát lên phẩm chất cao quý trong con người Phạm Ngũ Lão. Câu thơ thể hiện lòng khao khát mãnh liệt của một tướng tài, mong muốn hiến dâng mình cho sự nghiệp cộng đồng của đất nước. Đó là tâm hồn anh hùng của một vị tướng có tâm huyết và uy tín.

Với bốn câu thơ ngắn gọn, lời thơ đậm chất hào hùng, hình ảnh thơ sắc nét, nhịp thơ maléable, lúc nhanh lúc chậm như những dòng suy tư. Bài thơ gợi lên khung cảnh hào hùng của dân tộc nhà Trần cùng tinh thần chiến đấu sôi nổi của những người anh hùng, mong muốn hiến dâng tất cả cho đất nước theo lối tư duy của danh tướng Phạm Ngũ Lão. Mặc dù cách đây nhiều thế kỷ, nhưng tác phẩm vẫn để lại những ấn tượng sâu sắc trong lòng hàng triệu độc giả ngày nay.

""""""KẾT"""""""-

Sau khi hoàn thành việc học Thuật hoài (Tỏ lòng) của Phạm Ngũ Lão, để đạt kết quả tốt, các bạn học sinh có thể chuẩn bị cho bài học sắp tới bằng cách tham khảo Bài thực hành về phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ, một bài học quan trọng trong chương trình Ngữ Văn 10 đòi hỏi sự chú ý đặc biệt từ các em. Hãy tìm hiểu chi tiết về Phân tích bài thơ Độc Tiểu Thanh kí để nắm vững kiến thức và học tốt môn Ngữ Văn 10 hơn.