Buzz
Ông Hồ Phi Diễn đã di cư lên Bắc để giảng dạy và kết hôn một cách lẽ phải, sau đó sinh ra Hồ Xuân Hương. Gia đình bà đã sống ở Thăng Long và bà đã sáng lập Cổ Nguyệt đường để tiếp đón và gặp gỡ các văn sĩ. Bà có nhiều mối quan hệ và bị gặp phải nhiều khó khăn trong tình cảm.
2. Bài thơ này thuộc loạt ba bài thơ Tự tình của Hồ Xuân Hương. Loạt thơ này thể hiện tâm trạng của một phụ nữ đa mặt, luôn khao khát hạnh phúc nhưng luôn gặp phải nỗi đau. Trong loạt thơ, người phụ nữ hiện ra với hình ảnh phong phú, cá tính mạnh mẽ nhưng không thiếu đi sự nhân từ, yếu đuối của nữ tính.
3. Khi đọc, cần chú ý đến cách sử dụng âm vị theo quy luật của thơ thất ngôn bát cú.
II - Kiến thức cơ bản
Các nhà thơ có tính cách mạnh mẽ thường là những người nhạy cảm với sự biến đổi của thời gian. Thời gian vô tận, không thể kiểm soát, và cuộc đời ngắn ngủi. Hoặc coi thời gian như một chu kỳ, nhưng tuổi trẻ vẫn trôi qua. Sự tương phản giữa thời gian và cuộc sống, đặc biệt là với tuổi trẻ và tình yêu thường là nguồn cảm hứng cho nhiều bài thơ, với tâm trạng của nhân vật thường là nỗi đau buồn. Bài thơ Tự tình của Hồ Xuân Hương là một minh chứng cho điều đó.
Đường tình duyên thường không êm đềm, kết hợp với tính cách thẳng thắn của Xuân Hương, tất cả tạo ra một người phụ nữ không thể bị gò bó trong khung cảnh hạn hẹp và nghiêm ngặt của thời phong kiến. Tâm trạng buồn bã và chát chẻ chính từ đó mà ra. Cuộc đời phải trải qua cuộc sống hai lần, đối với một phụ nữ thời phong kiến, điều này có thể được coi là 'đã chẳng còn gì'. Nhưng đáng tiếc, đối với Hồ Xuân Hương, nỗ lực đó không mang lại kết quả. Đọc thơ của Hồ Xuân Hương, ta dễ dàng nhận thấy, các bài thơ sau này thường phản ánh sự chán nản (trong đó có bài Tự tình này). Thơ ít thấy sự mạnh mẽ và quyết đoán. Thơ mang đậm tâm trạng, sâu lắng và nhiều 'tâm sự' hơn.
Như đã nói, bài Tự tình này khám phá sự đối nghịch giữa thời gian, tuổi trẻ và tình yêu. Bài thơ là dòng suối của nhiều cảm xúc. Những cảm xúc đó được diễn tả một cách tinh tế.
Đêm khuya vọng vẳng tiếng trống dồn,
Hình ảnh của khuôn mặt tuyệt đẹp giữa không gian huyền bí của cô đơn.
Câu thơ nhấn mạnh đến sự tương phản giữa thời gian và không gian, tạo ra cảm giác cô đơn và ám ảnh. Đêm khuya, yên tĩnh và tĩnh lặng. Đó là thời điểm mà con người cảm thấy cô đơn nhất. Đối mặt với đêm tối, khi mọi tiếng ồn ào của cuộc sống đã tắt, nhân vật nữ đầy biến cố cảm thấy cô đơn và buồn bã hơn. Tiếng trống canh vang lên như một lời nhắc nhở về thời gian đang trôi qua một cách lạnh lùng. Nhà thơ sử dụng âm thanh để mô tả sự yên bình - một kỹ thuật thơ truyền thống. 'Vang vẳng' cảm nhận được tiếng trống canh và cảm giác cô đơn của đêm tối. Cô đơn khi đối mặt với màn đêm tĩnh lặng thường gợi lên những cảm xúc sâu thẳm. Câu thơ mở đầu còn có thể được hiểu theo nhiều cách khác nhau. Cụm từ 'trống canh dồn' có thể được hiểu là thời gian trôi nhanh, khiến cho các khoảnh khắc trở nên ngắn ngủi.
Trong không gian cô đơn và bí ẩn ấy, một hình ảnh đáng thương hiện ra:
Bộ mặt tuyệt đẹp bỗng trở nên vô hồn giữa dòng nước non
Động từ 'trơ' được sử dụng để tả về sự hoàn toàn mất đi cảm giác, trở nên lạnh lùng và vô cảm trước cuộc sống. Từ 'hồng nhan' (gương mặt hồng) thường được liên kết với vẻ đẹp của phụ nữ, và là một biểu tượng của vẻ đẹp nữ tính. Nhưng ở đây, 'trơ cái hồng nhan' thể hiện sự phủ nhận, bất mãn trước vẻ đẹp. Câu thơ mang tính châm biếm, thấp thoáng sự thương xót. Nhịp thơ bắt đầu mạnh mẽ ở phần đầu nhưng rồi điều chỉnh xuống ở cuối câu, tạo ra cảm giác bế tắc.
Câu thơ buồn, tình buồn, cảnh cũng buồn. Vì vậy, không ngạc nhiên khi trong hai câu thơ sau, nhân vật trữ tình tìm đến rượu:
Chén rượu đưa hương say lại tỉnh,
Vầng trăng xế khuyết chưa tròn
Nhân vật trữ tình dùng rượu để quên nhưng lại tỉnh dậy. Tỉnh tỉnh rượu, nhưng cũng là tỉnh trước sự thực đau lòng. Cụm từ say lại tỉnh mang đến cảm giác lẩn quẩn: buồn – uống rượu để quên – nhưng tỉnh lại, nỗi buồn càng trở nên sâu sắc hơn. Hương tình cũng giống như hương rượu, khiến ta say. Sau khi say, chúng ta có thể cảm thấy mệt mỏi và lạc lõng, và sau một thoáng ngắn của hương tình, chúng ta có thể trải qua nhiều đau khổ và đắng cay.
Câu thơ cuối cùng mới là sự miêu tả chính xác. Nó là nguyên nhân của nỗi đau buồn:
Vầng trăng ẩn hiện, vẫn chưa tròn
Truyền thống, vầng trăng tròn thường biểu hiện sự hoàn hảo của hạnh phúc gia đình. Nhưng trong câu thơ này, nó thể hiện sự khao khát. Đó là niềm khao khát chung của phụ nữ muốn có hạnh phúc, thoát khỏi cô đơn. Mặc dù nhiều người đã cố gắng lý giải câu thơ này dựa trên câu chuyện về Hồ Xuân Hương, nhưng đó chỉ là suy luận và không thể chắc chắn. Câu thơ không chỉ là nỗi buồn cá nhân của Xuân Hương về hạnh phúc gia đình không viên mãn. Nó cũng là sự thổ lộ về nỗi khao khát chung của nhiều phụ nữ muốn có một hạnh phúc trọn vẹn, đặc biệt là những người không may mắn trong tình yêu. Nói chung, câu thơ này là biểu hiện của niềm khao khát hạnh phúc trọn vẹn.
Điều phân biệt lớn nhất về tinh thần của Hồ Xuân Hương là sự mạnh mẽ và phản kháng của bà. Hai câu thơ này thể hiện bản lĩnh của Xuân Hương:
Cỏ rêu che phủ, đất nghiêng xiên,
Chân mây lạc lõng, đá vẫn trụ vững.
Hai câu thơ đối lập và mạnh mẽ được tạo ra từ sự lật ngược ngôn từ và luật đối quy trong câu. Một phần nhỏ nhặt và yếu đuối (rêu phủ đất). Một phần là vật không tri giác (đá). Nhưng thiên nhiên mang trong mình sự phẫn uất của con người, vì vậy mặc dù yếu đuối nhưng vẫn đầy sức sống (đám rêu xiên ngang mặt đất). Dù không tri giác, đá vẫn hoạt động, đập phá, tấn công (mấy hòn đá đâm toạc chân mây). Bản lĩnh của Hồ Xuân Hương không chỉ được thể hiện trong nội dung mà còn ở cách sử dụng từ ngữ. Ngôn từ của Hồ Xuân Hương mạnh mẽ, bướng bỉnh và độc đáo: xiên ngang, đâm toạc. Chúng ta thấy nhiều cách sử dụng từ này trong thơ của Xuân Hương: xoạc cẳng, phường lòi tói, chín mõm mòm… Đó là phong cách ngôn ngữ đặc trưng của Bà chúa thơ Nôm Xuân Hương.
Hai câu thơ mô tả cảnh vật nhưng cũng là để thể hiện tính cách của Hồ Xuân Hương – một người không dễ dàng chịu sự kiểm soát của hoàn cảnh. Tuy nhiên, nếu chỉ có vậy, thơ Xuân Hương sẽ trở nên khô khan và cứng nhắc. Vì vậy, hai câu thơ cuối cùng là hai câu nói thẳng lòng của một người phụ nữ:
Chán ngấy mùa xuân vô tận,
Nhỏ nhặt tình thương tí con con!
Dù cố gắng, bài thơ vẫn kết thúc trong tâm trạng mệt mỏi. Từ chán ngấy mùa diễn đạt điều đó. Xuân Hương cảm thấy chán chường với cuộc sống đầy khó khăn, cũng như chán ngấy số phận mình bất ổn. Tự nhiên mang đến bốn mùa mới mỗi năm. Nhưng mùa xuân của cuộc sống chỉ có một lần. Hai từ một lần nữa trong câu này mang nghĩa khác nhau. Một từ là “một lần nữa”, một từ là “trở lại”. Nhịp điệu của câu thơ kéo dài như nỗi mệt mỏi, sự cô đơn không có hồi kết của nhân vật trữ tình.
Câu thơ kết là một ví dụ xuất sắc của sự sáng tạo trong nghệ thuật đi lên:
Tí con con của mảnh tình san sẻ
Mảnh tình đã nhỏ, đã ít, và còn san sẻ nữa, nên chỉ còn lại tí con con, đã tí nhưng vẫn là con con, gần như không còn gì. Câu thơ là lời tâm sự của người phụ nữ đi lẻ:
Đêm đêm chị giữ mất chồng
Chị cho manh chiếu nằm trống trơn chuồng bò
(Dân ca)
Cảnh chồng chung vợ chạ thực sự là một dấu ấn sâu sắc trong cuộc sống bất hạnh, chán chường của phụ nữ, luôn khát khao tình yêu thương dù trong hoàn cảnh nào.
Trong thơ ca trung đại, cái Tôi cá nhân thường nhỏ bé và yếu ớt, lẩn sau một cái ta đầy kiêu ngạo. Nhưng những nghệ sĩ như Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du, Nguyễn Công Trứ đã dũng cảm đưa cái Tôi cá nhân với những tâm trạng đời thường vào những trang thơ, trang văn. Đó là tấm lòng nhân đạo và tư tưởng nhân văn sâu sắc của họ.
Chùm 3 bài Tự tình của Hồ Xuân Hương, mỗi bài có một vẻ riêng. Dù sao, bài này ít ngao ngán hơn. Thơ vẫn có lúc phá phách nhưng không thiếu sự cẩn thận. Nghiêng về âm hưởng trữ tình, nỗi buồn đầy lắng đọng. Bài thơ không chỉ là tâm sự của Hồ Xuân Hương mà còn mang ý nghĩa nhân văn cao cả.
III - liên hệ
Đọc thơ của Hồ Xuân Hương, nhà thơ Tế Hanh nhận xét:
Kính gửi chị Hồ Xuân Hương,
Ôi một tài thơ vượt trội.
“Xiên ngang mặt đất” câu thơ sắc bén,
“Dê cỏn buồn sừng” từ chạm đến tận xương.
Không chịu lòng kiên nhẫn làm vai trò của người phụ nữ,
Châm chọc đàn ông khắp nơi trên con đường.
“Nữ bá tư tưởng thơ Nôm” ai có thể sánh kịp,
Vượt ra khỏi ranh giới của văn học truyền thống.
Mytour
