Phân tích bài thơ Viếng lăng Bác của Viễn Phương (phần 2)

'Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác'

         Từ chiến trường miền Nam, nhà thơ Viễn Phương mang theo bao tình cảm thắm thiết của đồng bào và chiến sĩ ra viếng lăng Bác Hồ yêu quý. Đây là cuộc hành hương của những người chiến sĩ. Từ xa, nhà thơ đã nhìn thấy hàng tre ẩn hiện trong sương khói trên quảng trường Ba Đình lịch sử. Màn sương trong câu thơ gợi lên một không khí thiêng liêng, huyền thoại. Cây tre, hàng tre 'đứng thẳng hàng' trong làn sương mỏng, ẩn hiện thấp thoáng, mang màu sắc xanh xanh. 'Hàng tre xanh xanh' rất thân thuộc được nhân hóa, trải qua 'bão táp mưa sa' vẫn 'đứng thẳng hàng' như dáng đứng của con người Việt Nam kiên cường, bất khuất trong bốn nghìn năm lịch sử:

'Con ở miền Nam ra thăm lăng Bác,

Đã thấy trong sương hàng tre bát ngát,

Ôi! Hàng tre xanh xanh Việt Nam,

Bão táp mưa sa đứng thẳng hàng'.

         'Ôi!' là từ biểu thị cảm xúc, niềm tự hào. Hình ảnh hàng tre xanh mang tính chất tượng trưng, giàu ý nghĩa liên tưởng sâu sắc. Tre mang phẩm chất cao quý của con người Việt Nam: 'mộc mạc, thanh cao, ngay thẳng, bất khuất...' (Thép Mới). Có nhà thơ đã viết:

... 'Bão bùng thân bọc lấy

Tay ôm, tay níu, tre gần nhau thêm

Thương nhau tre không ở riêng

Lũy thành từ đó mà nên hỡi người...'

                                            ('Tre Việt Nam' - Nguyễn Duy)

         Miêu tả cảnh quan (bên ngoài) lăng Bác, nhà thơ tạo ra những suy tư sâu sắc về phẩm chất tốt đẹp của nhân dân ta. Khổ thơ tiếp theo nói về Bác, Bác là người con ưu tú của dân tộc, là 'tinh hoa và khí phách của nhân dân Việt Nam' (Phạm Văn Đồng).

         Hai câu thơ nối tiếp nhau, phản ánh nhau về hai hình ảnh mặt trời. Một mặt trời tự nhiên, rực rỡ, vĩnh hằng 'Ngày ngày... đi qua trên lăng', và 'Một mặt trời trong lăng rất đỏ' - hình ảnh Bác Hồ vĩ đại. Màu sắc “rất đỏ' làm cho câu thơ có hình ảnh đẹp gây ấn tượng sâu xa hơn, nói lên tư duy cách mạng và lòng yêu nước nồng nàn của Bác:

'Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng

Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ'.

         Hòa nhập vào 'dòng người' đến lăng Viếng Bác, nhà thơ xúc động bồi hồi...

         Thành kính và nghiêm trang. Dòng người đông đúc, chẳng khác nào một 'tràng hoa' muôn sắc ngàn hương từ mọi miền đất nước đến Ba Đình lịch sử viếng lăng Bác. Hình ảnh ẩn dụ 'tràng hoa' diễn tả tấm lòng biết ơn, sự thành kính của nhân dân đối với Bác Hồ vĩ đại:

'Ngày ngày dòng người đi trong thương nhớ

Kết tràng hoa dâng bảy mươi chín mùa xuân'.

         Chữ 'dâng' chứa đựng nhiều tình cảm, nhiều tình nghĩa. Nhà thơ không nói '79 tuổi' mà nói: 'bảy mươi chín mùa xuân”, một cách diễn đạt rất thơ: cuộc đời Bác đẹp như những mùa xuân. Qua đó, ta thấy nghệ thuật lựa chọn ngôn từ của Viễn Phương rất tinh tế biểu cảm và hình tượng.

         Khổ thơ thứ ba nói về sự vĩnh hằng bất diệt của Bác. Bác như đang nằm ngủ, một giấc ngủ 'bình yên', trong một khung cảnh thơ mộng. Bác vốn yêu trăng. Thời kháng chiến, giữa núi rừng chiến khu Việt Bắc, Bác đã từng có những khoảnh khắc sống rất thần tiên:

'Việc quân, việc nước bàn xong,

Gối khuya ngon giấc bên song trăng nhòm'.

         Giờ đây, nhà thơ cảm thấy 'Bác yên ngủ' một cách thanh thản 'giữa một vầng trăng sáng dịu hiền” . Nhìn 'Bác ngủ', nhà thơ đau đớn, xúc động. Câu thơ 'mà sao nghe nhói ở trong tim' diễn tả sự đau đớn, tiếc thương đến cực độ. Viễn Phương có một lối viết hàm súc, đầy thi vị; câu chữ để lại nhiều ám ảnh trong lòng người đọc.

         Khổ thơ cuối nói lên cảm xúc của nhà thơ khi ra về. Biết bao lưu luyến, buồn thương. Nhà thơ muốn hóa thân làm 'con chim hót', làm 'đóa hoa tỏa hương', làm 'cây tre trung hiếu' để được đền ơn đáp nghĩa Người, ý thơ sâu lắng, hình ảnh thơ đẹp và độc đáo, cách biểu hiện cảm xúc 'Nam Bộ'. Đây là những câu thơ nổi bật nhất trong bài 'Viếng lăng Bác”.

'Mai về miền Nam, thương trào nước mắt

Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác

Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây

Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này.

         Điệp ngữ 'muốn làm...' được tái hiện ba lần gợi lên cảm xúc mênh mông, nồng nàn của nhà thơ miền Nam đối với lãnh tụ.

         'Viếng lăng Bác', bài thơ ngắn nhưng ý thơ, hình ảnh thơ, cảm xúc thơ: sâu lắng, hàm súc và đẹp. Viễn Phương đã chọn thể thơ mỗi câu tám từ, mỗi khổ bốn câu, toàn bài bốn khổ - một sự cân đối hài hòa để diễn đạt một giọng điệu thơ nghiêm trang, kính cẩn.