Phân tích bài Xúy Vân giả dại trong sách giáo khoa Ngữ Văn 10 tập 1 Cánh Diều - chi tiết

Nội dung chính

Trước khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trước khi đọc trang 64 SGK Văn 10 Cánh diều

Văn bản kể lại sự việc gì và diễn biến của sự việc đó như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc tác phẩm

- Ôn lại kiến thức cũ, áp dụng vào tác phẩm để tìm ra sự việc, diễn biến

Lời giải chi tiết:

Văn bản kể lại sự việc Xúy Vân giả dại (bị Trần Phương lừa gạt, xui giả điên để từ bỏ chồng, từ chỗ giả điên nàng trở nên điên thật). Xúy Vân đi ăn xin, biết được Kim Nham sai người đưa cho mình nén bạc và nắm cơm thì xấu hổ, đau đớn, nhảy xuống sông tự vẫn

* Diễn biến sự việc:

- Kim Nham - một học trò nghèo từ Nam Định lên Tràng An trọ học, đựơc huyện Tể gả con gái là Xúy Vân, một cô gái nết na, thùy mị

- Trong khi chờ đợi chồng “dùi mài kinh sử” xa nhà, Xúy Vân bị Trần Phương - một gã nhà giàu nổi tiếng phong tình tán tỉnh và xui nàng giả dại để thoát khỏi Kim Nhan

- Xúy Vân giả điên, Kim Nham hết lòng chạy chữa không được đành trả tự do cho nàng. Trần Phương bội hứa, Xúy Vân đau khổ và điên thật

- Kim Nham thành đạt, được bổ làm quan. Nhận ra vợ cũ điên dại phải đi ăn xin, Kim Nham bỏ nén bạc và nắm cơm sai người đem cho, Xúy Vân nhận ra và xấu hổ nhảy xuống sông tự vẫn.

Trước khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trước khi đọc trang 64 SGK Văn 10 Cánh diều

Nhân vật chính trong văn bản là ai? Nhân vật được thể hiện qua các chi tiết ngôn ngữ, hành động, tâm trạng,... như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ văn bản

- Ôn lại kiến thức cũ, áp dụng vào văn bản để tìm ra nhân vật chính

Lời giải chi tiết:

- Nhân vật chính trong văn bản là: Xúy Vân

- Được thể hiện qua các chi tiết ngôn ngữ, hành động, tâm trạng:

+ Con gái của viên huyện Tề.

+ Đảm đang, khéo léo, được gả cho Kim Nham, một học trò nghèo tỉnh Nam Định.

+ Buồn vã chờ đợi chồng dùi mài kinh sử.

+ Bị Trần Phương xui giả điên để thoát khỏi Kim Nham, Xúy Vân nghe theo.

+ Đau khổ khi biết mình bị lừa, từ chỗ giả điên, nàng trở nên điên thật.

+ Xấu hổ, đau đớn, nhảy xuống sông tự vẫn.

Trước khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Trước khi đọc trang 64 SGK Văn 10 Cánh diều

Văn bản có các chỉ dẫn sân khấu, các hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ ... nào được sử dụng? Các chỉ dẫn, biện pháp,...đó giúp em hình dung ra bối cạnh, hành động, tâm trạng,... của nhân vật ra sao?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ văn bản.

- Ôn lại kiến thức cũ, áp dụng vào văn bản để tìm ra chỉ dẫn sân khấu, hình ảnh, từ ngữ, biện pháp tu từ

Lời giải chi tiết:

- Các chỉ dẫn được đặt trong ngoặc đơn (dùng để chú giải); các số chú thích (giải nghĩa từ vựng), (nói lệch; vỉa; hát quả giang; đế), (hát điệu con gà rừng; tiếng trống nhịp nổi lên, Xúy Vân múa điệu bắt nhện, se tơ, dệt cửi. Múa xong, Xúy Vân hát lên rồi cười và hát điệu sa lệch; đế), (nói điệu sử rầu; hát sắp; nói; hát ngược; Xúy Vân vào, vừa đi vừa cười điên dại)

- Biện pháp tu từ: ẩn dụ “Tôi kêu đò, đò không thưa. Tôi càng chờ càng trưa chuyến đò; Con cá rô nằm vũng chân trâu, Để cho dăm bảy cần câu châu vào!”, so sánh, điệp ngữ “Bông bông dắt, bông bông díu - Xa xa lắc, xa xa líu; Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên”

- Từ ngữ: giàu hình ảnh, nhiều ngụ ý, thể hiện tâm trạng bối rối, đầy mâu thuẫn của Xúy Vân

- Hình ảnh: về một người phụ nữ đảm đang, khéo léo (có thể thấy qua hình ảnh Xúy Vân múa điệu quay tơ, dệt cửi”; ước mong, khát vọng hạnh phúc thật giản dị “Chờ cho bông lúa chín vàng - Để anh đi gặt, để nàng mang cơm”; hình ảnh gợi tả tình cảnh bế tắc, tù đọng đầy bất trắc, vừa phản ánh sức nặng của áp lực từ nhiều phía “Con cá rô nằm trong vũng chân trâu - Để cho năm bảy cần câu châu vào”

- Các chỉ dẫn, biện pháp,...đó giúp em hình dung ra bối cảnh, hành động, tâm trạng của nhân vật là:

  + Thấy được tâm trạng đau khổ của Xúy Vân khi tự thấy mình lỡ làng, dang dở, bẽ bàng: “Tôi kêu đò, đò nọ không thưa - Tôi càng chờ càng đợi, càng trưa chuyến đò; Chả nên gia thất thì về - ở làm chi mãi cho chúng chê, bạn cười”

  + Tâm trạng lạc lõng, cô đơn, vô nghĩa trong gia đình chồng “Con gà rừng ăn lẫn với con công - Đắng cay chẳng có chịu được, ức!”

  + Nỗi thất vọng trước mâu thuẫn giữa ước mơ hạnh phúc gia đình đầm ấm “Để anh đi gặt, để nàng mang cơm” với thực tế bị chồng xao nhãng,  bỏ bê vì mải mê đèn sách “

  + Tâm trạng uất ức, cơ đơn, quẫn bách “Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên” khắc họa sự cô đơn, nỗi tủi phận vì không có người chia sẻ

  + Ở cuối đoạn trích, tâm trạng của Xúy Vân rơi vào trạng thái hỗn loạn, điên dại, rối bời, mất phương hướng”

Trước khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Trước khi đọc trang 65 SGK Văn 10 Cánh diều

Đoạn trích và hình ảnh nhân vật Xúy Vân tạo ấn tượng về một người phụ nữ bình thường, nét na, nhưng lại chọn cách giả dại.

Phương pháp giải:

- Đọc nhan đề văn bản.

- Xem hình ảnh, áp dũng kỹ năng đọc hiểu để tìm ra ấn tượng ban đầu về Xúy Vân.

Lời giải chi tiết:

Nhan đề đoạn trích và hình ảnh nhân vật Xúy Vân tạo ấn tượng về một người phụ nữ bình thường, xinh đẹp, nết na nhưng lại lựa chọn con đường giả dại để thoát khỏi cuộc sống hiện tại.

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 65 SGK Văn 10 Cánh diều

Quan sát các chỉ dẫn sân khấu và ngôn ngữ của Xúy Vân để hiểu rõ hành động và tâm trạng của nhân vật.

Phương pháp giải:

- Đọc văn bản

- Ôn lại kiến thức cũ, áp dụng vào văn bản để tìm ra các chỉ dẫn sân khấu và ngôn ngữ của Xúy Vân

- Từ những chi tiết này, tóm tắt và suy luận về hành động và tâm trạng của Xúy Vân

Lời giải chi tiết:

- Các chỉ dẫn sân khấu (nói lệch; vỉa; hát quả giang; đế)

- Ngôn ngữ của Xúy Vân: hình tượng, truyền cảm, mộc mạc, giàu giá trị văn chương

+ Tâm trạng đau khổ vì nhận ra sự dang dở, lỡ dại của bản thân

“Tôi càng chờ đợi, càng trưa chuyến đò”, “Chả nên gia thất thì về ở làm chi mãi cho chúng chê, bạn cười” → thể hiện sự bẽ bàng, thất vọng của Xúy Vân

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 65 SGK Văn 10 Cánh diều

Cách Xúy Vân sử dụng từ ngữ trong lời hát ở đoạn này mang tính độc đáo như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc văn bản.

- Ôn lại kiến thức cũ, áp dụng vào văn bản để tìm ra cách sử dụng từ ngữ

- So sánh với các phần khác để tìm điểm độc đáo trong cách sử dụng từ ngữ.

Lời giải chi tiết:

Cách Xúy Vân sử dụng từ ngữ trong lời hát ở đoạn này đặc biệt ở chỗ nửa điên dại, ngô nghê, nửa chân thực, tỉnh táo, rất giàu hình ảnh, nhiều ngụ ý thể hiện tâm trạng đau khổ của Xúy Vân về thân phận dang dở, bẽ bàng.

Trong khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Trong khi đọc trang 66 SGK Văn 10 Cánh diều

Xúy Vân kể về bản thân như thế nào trong lời xưng danh?

Phương pháp giải:

- Đọc văn bản

- Ôn lại kiến thức cũ, áp dụng vào văn bản để tìm ra ý nghĩa hàm chứa trong lời xưng danh của Xúy Vân.

Lời giải chi tiết:

Xúy Vân tự miêu tả mình như một người dại dột, có tài cao nhưng lại phụ Kim Nham say đắm Trần Phương, nghe theo lời xui dại của hắn là giả điên để thoát khỏi chồng, cuối cùng từ chỗ giả điên trở thành điên thật.

Trong khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Trong khi đọc trang 66 SGK Văn 10 Cánh diều

Tập trung vào các hình ảnh để hiểu về tình trạng, ước mơ và tâm trạng của Xúy Vân.

Phương pháp giải:

- Đọc văn bản.

- Ôn lại kiến thức cũ, áp dụng vào văn bản để tìm ra các hình ảnh thể hiện tình trạng, ước mơ, tâm trạng của Xúy Vân.

Lời giải chi tiết:

+ Tâm trạng lạc lõng, cô đơn, vô nghĩa trong gia đình chồng “Con gà rừng ăn lẫn với con công - Đắng cay chẳng có chịu được, ức!”

  + Nỗi thất vọng trước mâu thuẫn giữa ước mơ hạnh phúc gia đình đầm ấm “Để anh đi gặt, để nàng mang cơm” với thực tế bị chồng xao nhãng,  bỏ bê vì mải mê đèn sách “Bông bông dắt, bông bông díu - Xa xa lắc, xa xa líu

  + Tâm trạng uất ức, cơ đơn, quẫn bách “Láng giềng ai hay, ức bởi xuân huyên” thể hiện sự cô đơn, tủi phận vì không có ai chia sẻ.

Trong khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Trong khi đọc trang 66 SGK Văn 10 Cánh diều

Hình dung điệu múa và lời hát của Xúy Vân trên sân khấu như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc văn bản, ôn lại kiến thức cũ

- Áp dụng vào văn bản để hình dung điệu múa và lời hát của Xúy Vân trên sân khấu.

Lời giải chi tiết:

Điệu múa của Xúy Vân thể hiện nàng là một phụ nữ mạnh mẽ, khéo léo “điệu múa bắt nhện, xe tơ, dệt cửi”. Cô gái lao động, ước mơ của nàng rất nhỏ bé, bình thường, cụ thể. Tâm trạng của Xúy Vân được thể hiện đặc biệt giữa những câu hát, những tràng cười điên dại tưởng chừng vô nghĩa cho thấy nội tâm phong phú, rối bời, đầy tính bi kịch của nàng.

Trong khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Trong khi đọc trang 67 SGK Văn 10 Cánh diều

Xúy Vân than về điều gì? Chú ý biện pháp tu từ ẩn dụ trong đoạn hát sắp?

Phương pháp giải:

- Đọc văn bản

- Ôn lại kiến thức cũ, vận dụng vào văn bản để tìm ra và hiểu ý nghĩa lời than của xúy Vân.

Lời giải chi tiết:

- Xúy Vân than về: nỗi nhớ về người tình, trằn chọc không thể ngủ được, lưu luyến mối tình xưa.

- Biện pháp ẩn dụ trong câu “Con cá rô nằm trong vũng chân trâu - Để cho năm bảy cần câu châu vào” là trạng thái ấm ức, cô đơn, quẫn bách, gợi tả tình cảnh bế tắc, tù đọng đầy bất trắc, vừa phản ánh sức nặng của áp lực từ nhiều phía.

Trong khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Trong khi đọc trang 67 SGK Văn 10 Cánh diều

Chú ý những điều ngược đời, phi thực tế trong câu hát của Xúy Vân?

Phương pháp giải:

- Đọc văn bản, ôn lại kiến thức cũ

- Vận dụng vào văn bản, phân tích và so sánh để tìm ra điều ngược đời, phi thực tế

Lời giải chi tiết:

Những điều ngược đời, phi thực tế trong câu hát của Xúy Vân được thể hiện rõ nhất trong ở đoạn cuối văn bản:

“Chiếc trống cơm, ai khéo vỗ nên bông,

Một đàn các cô con gái lội sông té bèo.

Chuột đậu cành rào, muỗi ấp cánh rơi

Ông Bụt kia bẻ cổ con nai,

Cái trứng gà mà tha con quạ lên ngồi trên cây

Ở tong đình có cái khua, cái nhôi

Ở trong nón có cái kèo, cái cột,

Ở dưới sông có cái phố bán bát

Lên trên biển ta đốn gỗ làm nhà

Con vâm kia ấp trứng ba ba

Cưỡi con gà mà đi đánh giặc!”

→ Ở cuối đoạn trích, tâm trạng của Xúy Vân rơi vào trạng thái hỗn loạn, điên dại, rối bời, mất phương hướng”. Những câu nói ngược, đầy những phi lí, nghịch dị khơ gợi về một thực trạng nội tâm xáo trộn, bất ổn, đầy trớ trêu. Nhân vật dường như rơi vào trạng thái hỗn loạn, điên dại, rối bờ, mất phương hướng.

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều

Tác giả dân gian đã sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu nào để kể lại sự việc “Xúy Vân giả dại”?

Phương pháp giải:

Tác giả dân gian đã sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu nào để kể lại sự việc “Xúy Vân giả dại”?

Lời giải chi tiết:

Tác giả dân gian đã sử dụng:

- Lối nói: như nói lệch, vỉa, nói điệu sử rầu, nói.

- Làn điệu: Quá giang, con gà rừng, sắp, sa lệch, hát ngược.

- Vũ điệu: Múa điệu bắt nhện, xe tơ, dệt cửi.

- Chỉ dẫn sân khấu: Đế

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều

Tâm trạng của Xúy Vân được thể hiện như thế nào qua tiếng gọi chờ đò, trong lời hát điệu con gà rừng, trong lời than, lời hát ngược?

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ tác phẩm để hiểu nội dung

- Chú ý đến tiếng gọi chờ đò, lời hát điệu con gà rừng, lời than, lời hát ngược để hiểu tâm trạng của Xúy Vân.

Lời giải chi tiết:

Tâm trạng của Xúy Vân qua tiếng gọi chờ đò, lời hát điệu con gà rừng, lời than, lời hát ngược thể hiện nỗi day dứt, lạc lõng trong gia đình chồng, nỗi thất vọng về ước mơ hạnh phúc đầm ấm không thành, và cảm giác cô đơn, uất ức, tủi phận. Xúy Vân dường như rơi vào trạng thái hỗn loạn, điên dại, rối bời, mất phương hướng.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều

Phân tích tác dụng của một yếu tố nghệ thuật trong văn bản mà em thấy thể hiện rõ các đặc trưng của sân khấu chèo.

Phương pháp giải:

- Đọc kỹ tác phẩm để hiểu và thâu tóm nội dung

- Phân tích các yếu tố nghệ thuật qua đặc trưng và ý nghĩa

- Ôn lại và tìm hiểu về đặc trưng của sân khấu chèo

Lời giải chi tiết:

- Nghệ thuật diễn tả tâm trạng phức tạp của Xúy Vân qua lời hát: Tâm trạng phức tạp của Xuý Vân thể hiện qua mâu thuẫn giữa bề ngoài và bên trong.

- Nội dung suy nghĩ, tâm trạng bên trong: Xúy Vân tỉnh táo, day dứt, oán hận, cô đơn, lạc lõng...

- Bề ngoài phải giả dại như một người điên.  

- Nghệ thuật diễn tả: Tác giả sử dụng lời thật và điên để thể hiện sự mâu thuẫn. Sử dụng các lối nói, làn điệu, vũ điệu, chỉ dẫn sân khấu để thể hiện sự thay đổi trong tâm trạng của nhân vật.

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều

Theo em Xúy Vân đáng thương hơn là đáng trách vì:

- Cuộc hôn nhân với Kim Nham do cha mẹ sắp đặt vội vàng không có tình yêu.  Khi mới về nhà chồng, nàng là người vợ tốt, đảm đang, khéo léo, đẹp người đẹp nết. 

- Xúy Vân là cô gái thôn quê bình thường với ước mơ giản dị: một gia đình hạnh phúc, chồng cày vợ cấy. Nhưng gia đình chồng lại ước mơ công danh. Trong lúc lạc lõng, nàng gặp Trần Phương, người cô coi như tri kỉ, người cảm thông với mình. 

- Xúy Vân là người thông minh, khéo léo, dũng cảm tìm tình yêu nhưng phải giả dại để theo đuổi tình yêu trăng gió và phải trả giá đắt. Khát vọng tình yêu tự do nhưng không thể thực hiện được vì tư tưởng lạc hậu, quan niệm “tam tòng” trói buộc số phận người phụ nữ.

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 68 SGK Văn 10 Cánh diều

Nếu Xúy Vân sống ở thời hiện đại, nàng có thể giải thoát bi kịch bằng cách nào?

Phương pháp giải:

- Đọc và tìm hiểu tác phẩm để thấu hiểu nội dung

- Xem xét sự khác biệt giữa hai thời đại và hoàn cảnh sống của nhân vật

- Đánh giá mới của thời đại

Lời giải chi tiết:

Trong thời đại hiện đại, Xúy Vân có thể giải thoát bi kịch bằng cách:

- Trước hết, nàng cần trò chuyện với Kim Nham, làm sáng tỏ mọi rắc rối và hiểu nhau hơn, không cần phải giả dại để kết thúc mối hôn nhân này. Nàng cũng cần tìm hiểu kỹ về Trần Phương trước khi quyết định bỏ bê mái ấm đang có vì tình yêu.

- Xúy Vân cần chấp nhận thực tế và tìm cách giải quyết các mâu thuẫn trong gia đình, thúc đẩy mục tiêu hạnh phúc gia đình và sự hiểu biết lẫn nhau với chồng.

- Nếu cần, nàng có thể tìm sự giúp đỡ từ gia đình, bạn bè và tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn từ các chuyên gia tâm lý.