Buzz
Trước Cách mạng tháng Tám, Nguyễn Tuân là một nhà văn theo chủ nghĩa duy mỹ, yêu mến và ca ngợi cái đẹp. Ông xem cái đẹp là đỉnh cao của nhân cách và sử dụng ngôn ngữ riêng của mình để miêu tả cái đẹp. Những nhân vật trong tác phẩm của ông thường là hiện thân của cái đẹp, với tài năng phi thường trong những hoàn cảnh đặc biệt. Cái đẹp mà ông miêu tả bao gồm cả chân và thiện, đồng thời kết hợp với dũng. Truyện ngắn Chữ người tử tù (1939) trong tập Vang bóng một thời là một trong những tác phẩm tiêu biểu và xuất sắc nhất của ông. Giá trị tư tưởng và nghệ thuật của Nguyễn Tuân được thể hiện rõ ràng qua đoạn văn miêu tả cảnh tượng độc đáo, khi người tử tù cho chữ viên cai ngục.
Nhân vật Huấn Cao trong truyện Chữ người tử tù là một nhà nho tài hoa, lấy cảm hứng từ nguyên mẫu Cao Bá Quát, một người vô cùng tài năng với tinh thần phi thường. Cao Bá Quát là một thầy giáo trước khi trở thành lãnh tụ nông dân. Nguyễn Tuân đã khéo léo xây dựng nhân vật Huấn Cao dựa trên hai khía cạnh này của nguyên mẫu. Huấn Cao là người viết chữ đẹp, nổi tiếng và có khí phách hiên ngang. Nguyễn Tuân thể hiện lý tưởng thẩm mỹ và tinh thần nổi loạn của mình thông qua nhân vật này.
Câu chuyện xoay quanh hai nhân vật chính: ông Huấn Cao có tài viết chữ đẹp và viên quản ngục yêu mến chữ đẹp của ông Huấn Cao, nỗ lực để có được chữ treo trong nhà. Viên quản ngục coi chữ của Huấn Cao như một báu vật.
Huấn Cao và viên quản ngục gặp nhau trong hoàn cảnh trớ trêu ở nhà tù. Huấn Cao là một người tài viết chữ đẹp, nhưng bị xem là phản nghịch, trong khi viên quản ngục đại diện cho trật tự xã hội. Trên phương diện nghệ thuật, họ đồng điệu, nhưng trên phương diện xã hội, họ đối lập. Tình huống kịch tính này giúp bộc lộ tính cách nhân vật và làm rõ chủ đề tác phẩm.
Huấn Cao cho biết ông chưa bao giờ viết câu đối vì tiền bạc hay quyền lực. Ông không màng của cải hay uy quyền, nhưng vui lòng cho chữ viên quản ngục vì anh ta biết tôn trọng chữ nghĩa. Huấn Cao ban đầu từ chối tiếp xúc với viên quản ngục, nhưng sau khi hiểu được tấm lòng của anh, ông nói: Thiếu chút nữa ta đã bỏ qua một tấm lòng quý báu trong thiên hạ.
Huấn Cao coi thường tiền bạc và quyền lực, chỉ trân trọng những tấm lòng biết quý trọng cái đẹp và tài năng. Ông khuyên viên quản ngục từ bỏ công việc để giữ được nhân cách, tránh bị ảnh hưởng bởi môi trường nhơ bẩn của nhà tù.
Khí phách của Huấn Cao nổi bật trong truyện khi ông gần đến ngày tử hình vẫn giữ dáng vẻ hiên ngang. Trong cảnh tượng lạ lùng chưa từng có tại nhà tù, hình ảnh cao quý của Huấn Cao được tác giả miêu tả tương phản với môi trường ẩm thấp và dơ bẩn của nhà tù, phản ánh xã hội thời bấy giờ.
Vẻ đẹp của Huấn Cao tỏa sáng trong cảnh ông viết chữ cho viên quản ngục vào đêm tối. Dưới ánh đuốc rực sáng, người tử tù vẫn giữ được thần thái mạnh mẽ, trong khi viên quản ngục và thơ lại trở nên nhỏ bé, khúm núm trước ông.
Vì sao Nguyễn Tuân lại miêu tả đây là cảnh tượng hiếm hoi, chưa từng thấy trước đây?
Cảnh tượng này thật độc đáo, chưa từng có vì sự tinh tế của nghệ thuật chữ viết lại được thể hiện trong không gian ngục tù chật hẹp, bẩn thỉu.
Cảnh tượng độc đáo thể hiện sự tương phản giữa người tử tù oai phong, cho chữ, với viên quản ngục và thơ lại khúm núm, lo sợ.
Trong nhà tù u tối, là biểu tượng của sự tàn ác, không phải cái ác hay xấu đang thống trị mà chính cái đẹp và cái thiện lên ngôi. Cảnh cho chữ đã biến nhà ngục thành nơi đầy ánh sáng của cái đẹp, của thiên lương và phẩm giá. Người tử tù Huấn Cao sẽ bước vào cõi bất tử, còn những nét chữ của ông sẽ mãi tồn tại. Lời khuyên của Huấn Cao về đạo lý làm người sẽ là di huấn cho viên quản ngục.
Đằng sau khí phách lồng lộng của Huấn Cao, còn có hình ảnh viên quản ngục đầy xúc động. Sự khúm núm, giọng nói nghẹn ngào, cúi đầu và run run của viên quản ngục không phải là sự hèn hạ mà thể hiện sự chân thành, khiến ta cảm thương cho con người này.
Phần ông Huấn Cao cho chữ là đoạn văn xuất sắc nhất trong truyện Chữ người tử tù. Bút pháp tinh tế, sắc bén trong việc miêu tả con người và cảnh sắc, chi tiết nào cũng mang đến cảm xúc mạnh mẽ. Ngôn ngữ của Nguyễn Tuân đầy sáng tạo, giàu nhịp điệu, mang đến không khí trang nghiêm, cổ kính, đầy cảm xúc và chút bi thương.
Chữ người tử tù không chỉ là chữ viết, mà còn là biểu tượng của tinh thần mạnh mẽ và ý chí con người. Đây là sự chiến thắng của ánh sáng trước bóng tối, của cái đẹp và cao thượng trước sự phàm tục và xấu xa, đồng thời là sự khẳng định tinh thần bất khuất trước thái độ chấp nhận sự nô lệ. Sự kết hợp giữa cái đẹp và lòng dũng cảm trong hình tượng Huấn Cao thể hiện lý tưởng thẩm mỹ của Nguyễn Tuân và triết lý duy mỹ của ông.
