Phân tích chi tiết Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ

Đề bài: Phân tích chi tiết Bài ca ngất ngưởng của nhà thơ Nguyễn Công Trứ

Bài viết mẫu hỗ trợ phân tích Bài ca ngất ngưởng

Tips Phương pháp phân tích bài thơ, đoạn thơ để đạt điểm cao

I. Kết cấu Phân tích Bài ca ngất ngưởng (Chuẩn)
 

1. Bắt đầu

- Tổng quan về nhà văn Nguyễn Công Trứ (hồi ký, đặc điểm cá nhân, sự nghiệp sáng tác,...)
- Giới thiệu về bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” (nguồn gốc, bối cảnh sáng tác, tóm lược giá trị nội dung và nghệ thuật,...)
 

2. Thân bài

a. “Trạng thái ngất ngưởng”

- Nghĩa đen: “ngất ngưởng” là từ ngữ chỉ sự cao lớn, vượt trội - trạng thái đặc biệt nghiêng ngả, không hoàn toàn chắc chắn, nhưng cũng không thể đánh gục.
- Trong tác phẩm, “ngất ngưởng” là lối sống, thái độ sống của tác giả

b. 6 câu đầu: Ngất ngưởng với địa vị quan trọng
- Tự khẳng định vị thế, vai trò của bản thân trong thế giới
- Ông đã thể hiện, đã khoe tài năng, địa vị của mình:
+ Sử dụng nhiều từ ngữ Hán Việt - Thủ khoa, Tham tán, Tổng đốc Đông,... cùng kỹ thuật liệt kê và diễn ngôn hùng biện.
+ Nguyễn Công Trứ là người văn võ hóa, đồng thời nắm giữ nhiều chức vị quan trọng 

c. Phần còn lại: Trạng thái ngất ngưởng khi rời bỏ nghề quan
- Phong cách sống độc đáo, khác biệt, nổi bật
+ Đang ngồi trên chiếc bàn vàng được trang trí bằng núi đá quý
+ Đang đi thăm chùa và dẫn theo một cô gái đầy dẫy
- Không quan tâm nhiều đến sự đánh giá, sự đoán xét vì với ông, thành công và thất bại
- Lối sống tự do, thoải mái, làm theo ý muốn, không bị ràng buộc bởi những quy tắc. Ông đã tóm tắt cuộc đời mình một cách minh bạch và tràn ngập hài lòng trong những câu thơ kết bài.

c. Kết luận

Tổng hợp những điểm độc đáo về nội dung và nghệ thuật của bài thơ, cùng chia sẻ suy nghĩ cá nhân.

II. Mẫu bài văn Phân tích bài ca ngất ngưởng
 

1. Bài phân tích Bài ca ngất ngưởng, mẫu số 1 (tiêu chuẩn):

Nguyễn Công Trứ không chỉ là một quan lại mà còn là một nhà thơ, nhà văn lớn của văn học Việt Nam nói chung và văn học trung đại nói riêng. Ông sáng tác nhiều, đặc biệt là thơ văn chữ Nôm, qua đó thể hiện rõ phong cách độc đáo. Bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” được coi là tổng kết cuộc đời của ông. 

Trải qua bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ, người đọc dễ nhận thấy “ngất ngưởng” là cảm hứng chủ đạo, xuất hiện liên tục trong tác phẩm. Từ “ngất ngưởng” không chỉ đơn thuần là độ cao về thể chất, mà còn là lối sống, thái độ sống của tác giả. Chúng ta sẽ phát hiện nhiều điều thú vị, hấp dẫn khi hiểu “ngất ngưởng” theo cách này.

Đầu tiên, trong sáu câu đầu của bài thơ, tác giả đã thể hiện sự ngất ngưởng khi làm quan. Điều này thể hiện qua sự khẳng định vị thế, vai trò của bản thân trong thế giới:

Vũ trụ bí mật, hòa mình phiêu lưu
Ông Hi Văn, tâm hồn lạc quan vươn xa

Với hai dòng thơ ngắn, tác giả đã làm nổi bật thái độ của mình. Với ông, toàn bộ vũ trụ, từ không gian tối đen đến hành tinh sáng lấp lánh, đều nằm trong tầm kiểm soát của mình. Ông xem việc nhập thế không chỉ là cơ hội để thể hiện tài năng, mà còn là cách để trình bày trí tuệ của mình. Từ những khẳng định đó, ông đã tỏa sáng, khoe khoang về tài ba và tri thức của mình:

Là Thủ khoa, là Tham tán, là Tổng đốc Đông
Với chiến thuật, tay ông ngất ngưởng
Trong bình Tây, cờ đại tướng
Vào Phủ doãn Thừa Thiên, chiến công hiển hách.

Trong bốn dòng thơ, tác giả tận dụng từ ngôn ngữ Hán Việt - Thủ khoa, Tham tán, Tổng đốc Đông,... cùng với kỹ thuật liệt kê và điệp ngữ, giúp người đọc cảm nhận rõ tài năng và vị thế của mình. Nguyễn Công Trứ được mô tả như một nhân vật văn võ toàn diện, đồng thời giữ nhiều vị trí quan trọng trong sự nghiệp làm quan. Với sáu dòng thơ đầu, ông đã tự hào thể hiện về tài năng, danh tiếng và vị trí của mình với sự trang trọng và kiêu hãnh.

Không chỉ ngất ngưởng khi làm quan, Nguyễn Công Trứ vẫn giữ lối sống ngất ngưởng sau khi về hưu, điều này được thể hiện một cách chân thực và rõ ràng trong những câu thơ cuối của bài ca. Trước hết, lối sống độc đáo của ông sau khi rời bỏ sự nghiệp làm quan nổi bật trong việc thách thức những giới hạn xã hội.

Đô môn giải tổ chi niên
Trên lưng con bò vàng, Nguyễn Công Trứ điệu đà ngất ngưởng

Hai dòng thơ đã mô tả hình ảnh Nguyễn Công Trứ, với vẻ ngồi ngất ngưởng trên lưng con bò vàng được trang sức bằng đạc ngựa - một hình ảnh không giống ai, như một lời thách thức và trêu chọc. Khi ông mơ mộng trong cảnh đẹp của mây trắng và ngọn núi cao, tâm hồn ngất ngưởng của ông vẫn không ngừng biến đổi:

Nhìn núi xa xôi mây trắng trải
Với kiếm cung tạo dựng hình từ bi
Chân tiên theo động đỉnh cao quý
Người cười thầm, ông hi Văn ngất ngưởng

Chắc hẳn trong thế giới văn học, chưa từng có ai bước vào không gian của đền thờ một cách độc đáo như Nguyễn Công Trứ. Nơi linh thiêng, tinh tế ấy, ông mang theo một người đẹp nhưng phục vụ. Dáng vẻ và lối sống độc đáo của ông khiến thậm chí cả Phật cũng phải thán phục, phải nở nụ cười.

Những bài Phân tích Bài hát đắm chìm lớp 11 đỉnh cao nhất

Đồng thời, trong cuộc sống hàng ngày, Nguyễn Công Trứ không để ý nhiều đến việc đánh giá, mất mát, hoặc lời khen chê, vì đối với ông, những điều này không quan trọng bằng những gì ông thực sự trải nghiệm.

Phúc thủy bất tứ thụ thái thượng
Khen chê tràn ngập gió đông phong.

Ngoài ra, trong cuộc sống của Nguyễn Công Trứ, chúng ta bắt gặp sự tự do, thoải mái, làm những gì muốn mà không bị ràng buộc bởi các quy tắc xã hội.

Khi uống rượu, khi thưởng thức âm nhạc, khi tận hưởng đám đông
Không Phật tử, không tiên tử, không bị gò bó bởi những nghi lễ

Nhìn nhận như vậy, thái độ và lối sống nghỉ hưu của Nguyễn Công Trứ thể hiện những đặc điểm độc đáo. Mặc dù có sự thay đổi, nhưng ông vẫn giữ được sự nhất quán với cuộc sống trước đây, trung thành với bản thân. Cuối cùng, ông để lại một tự bạch về cuộc sống, đẫy đà và tràn ngập hài lòng trong những câu thơ kết thúc bài thơ.

Không có giả tạo, Âm nhạc đưa vào phố Hàn, Phú
Phục vụ vua tôi theo đúng tâm lý cộng đồng ban đầu
Chẳng ai trong triều vươn cao như ông!

Tóm tắt bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ cho chúng ta thấy vẻ đẹp tinh thần của tác giả - một con người tài năng, sống hài hòa giữa sự cống hiến và đam mê cá nhân.

"""--  Kết thúc phần 1 """"

Trong quá trình nghiên cứu các bài văn mẫu phân tích bài thơ Bài ca ngất ngưởng, hãy tìm hiểu thêm về các bài Bình giảng về Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ, đàm thoại về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng, Phân tích chiều sâu cái tôi trong Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ, Đàm thoại về chiều sâu của tác giả trong Bài ca ngất ngưởng,..., để hiểu sâu hơn về nội dung tác phẩm.
 

2.  Phân tích Bài ca ngất ngưởng, mẫu số 2:

Nguyễn Công Trứ, tự Hi Văn, sinh năm 1778, là một Tồn Chất của làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, từng làm tri phủ Tiên Hưng (Thái Bình) và được phong tước Đức Nghi Hầu sau khi tham gia phòng trào phò Lê chống lại Tây Sơn.

Nguyễn Công Trứ, người tài năng hiếm có, đã chọn con đường với nhiều thành công. Mặc dù thi cử khó khăn, nhưng ông không bao giờ từ bỏ. Làm quan, ông nổi tiếng thanh liêm và tích cực thúc đẩy tiến bộ, dù đối mặt với những khó khăn của cuộc sống.

Nguyễn Công Trứ là hiện tượng đặc biệt, kết hợp giữa tinh thần nhà nho và cá tính tự do, độc đáo.

Thừa hưởng tài năng văn chương, Nguyễn Công Trứ để lại khoảng 50 bài thơ, trên 60 bài ca trù, và một số tác phẩm khác, toàn bộ viết bằng chữ Nôm, thể hiện sự đa dạng và sáng tạo trong sáng tác.

Trong bức tranh vĩ đại được khắc sâu sau năm 1848, Nguyễn Công Trứ, khi đã rời bỏ đồng quan, lên tiếng bày tỏ suy tư sau những gian nan. Tiếng nói của Hi Văn không chỉ là thanh âm của cuộc sống khó khăn mà còn là bức tranh tinh tế về sự thoát khỏi gian lao. Thời kỳ suy thoái của chế độ phong kiến Việt Nam được thể hiện rõ qua hình ảnh của những người khao khát tự do (như Chim trong lồng của Nguvền Hữu Cầu), anh hùng 'phản nghịch' (như Từ Hải trong Truyện Kiều), và người phụ nữ 'nổi loạn' (trong thơ Hồ Xuân Hương)... Tuy nhiên, ở Nguyễn Công Trứ, sự biểu hiện chủ yếu tập trung vào quan niệm và lối sống, một cách biểu đạt hài hước đến mức hóm hỉch. Dưới cái nhìn của người đời và sự khen ngợi của Hi Văn, đó là sự ngất ngưởng.

Bài thơ được sáng tác theo thể loại ca trù, hay còn được biết đến là hát nói - một dạng thơ tự do về nghệ thuật biểu đạt nhịp điệu và lối diễn đạt của từng câu văn. Tại đây, thể loại thơ này hoàn toàn phản ánh được tâm huyết cùng cảm xúc của tác giả.

Kết cấu của bài thơ gần như là sự giao thoa giữa thể loại hát nói và ca trù, được chia thành những đoạn khác nhau (gọi là khổ). Mỗi khổ kết thúc bằng câu chốt có từ 'ngất ngưởng', làm sáng tỏ những khía cạnh đa dạng của hình tượng nhân vật tận cùng, dựa trên cảm hứng chủ đạo chứa đựng ý nghĩa nhân văn và tinh thần phản phong kiến.

Hướng dẫn Phân tích bài thơ Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ đã được trình bày, giúp làm sáng tỏ và hiểu rõ hơn về sự ngất ngưởng trong tác phẩm.

Nhìn vào con người ngất ngưởng của Nguyền Công Trứ, ta thấy trước hết, đó là một linh hồn tài năng, đầy hoài bão. Nguyễn Công Trứ bắt đầu bức tranh với câu thơ chữ Hán: 'Vũ trụ nội mạc phi phận sự'. Ông đặt niềm tin vào ý thức của bản thân, coi con người sinh ra là do 'ý của trời đất' ('Thiên địa sinh ngô nguyên hữu ý'), từ đó đề xuất trách nhiệm và sứ mệnh lớn trong cuộc sống ('Vũ trụ giai ngô phận sự'). Quan niệm này kết hợp với triết lý 'tu, tề, trị, bình', và tinh thần làm trai cùng chủ nghĩa anh hùng, là niềm tin mà ông trau dồi suốt cuộc đời.

Chưa dừng lại ở đó, chúng ta chứng kiến sự hiện diện của một người tài năng và danh vọng quang lâm:

'Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng...
... có khi về Phủ doãn Thừa Thiên'

Qua việc tự thuật thông qua các nhân vật, từ tên gọi, vị trí xã hội đến tài năng, Nguyễn Công Trứ mô tả con người cá nhân và ý thức về bản thân: 'Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng'. Câu thơ vừa thể hiện sự yêu mến, vừa đặt ra câu hỏi về việc tại sao một người có tầm cỡ lại tự giới hạn bản thân trong chiếc lồng hẹp. Tuy nhiên, điều này chỉ là một lớp mặt, đằng sau đó là lòng tự tin mạnh mẽ của Nguyễn Công Trứ.

Ông không là người mù quan về những dây buộc trong chốn quan trường. Trong biểu hiện ngôn ngữ, sự kết hợp linh hoạt giữa Hán - Việt và Nôm: từ Hán - Việt về quan chức, danh vị, thể hiện tài năng thành công liên kết với xã hội phong kiến; từ Nôm là những từ thông dụng xuất hiện linh hoạt trong các câu thơ, nhịp điệu êm dịu, thể hiện con người tự do, đồng thời nói lên nguồn gốc sự ngất ngưởng trong con người: 'Bằng thao lược nghệ thuật tay ngất ngưởng'. Ở đây, con người ngất ngưởng là nền tảng để cá nhân vượt lên trên mọi hạn chế.

Ngát ngưởng trong thơ của Nguyền Công Trứ là sự trầm trồ trước cuộc đời đầy thăng trầm. Cuộc sống của Nguyễn Công Trứ được ghi lại qua những chiến công, những lần thăng chức.

'Lúc bình Tây, quân trại vững chãi
Có lúc đến Phủ doãn Thừa Thiên'.

Tuy nhiên, cũng có những bước đi lui đầy bi đắng. Theo sử sách, Nguyễn Công Trứ từng làm đại tướng, nhưng sau đó bị giáng chức, đánh mất vị trí cao quý, có lẽ vì tài năng vượt trội. Nhưng còn những lần ông bị hạ cấp? Và có những ý kiến đánh giá của dư luận. Nguyễn Công Trứ nhìn thấu đằng sau sự bất công mà ông phải đối mặt là bức tranh đen tối của xã hội phong kiến. Khi cần, ông lên tiếng phê phán gay gắt:

'Cuộc sống con người đầy ám ảnh và kinh hoàng
Chiếc túi trông rỗng lạc hậu vì quá nhiều thay đổi.'

(Những điều đen tối của thế thái nhân tình)

Dù vậy, Nguyễn Cõng Trứ đã lựa chọn biểu hiện thái độ của mình đối với thói tục bằng cách khéo léo, kết hợp tư thái ngạo nghễ và tiếng cười sảng khoái. Theo sách vở, khi về hưu, ông thường cưỡi chiếc bò vàng, mang theo nhạc ngựa, và thậm chí buộc một mảnh vải ở đuôi bò, mỉa mai rằng đó là để che giấu khuôn mặt trước thế gian. Việc này đơn thuần là sự ngất ngưởng:

'Ngựa vàng đeo mảnh vải, ngất ngưởng làm chứng.'

Bên trong tiếng cười và thái độ của ông là một triết lý tự nhiên về sự đánh mất: 'Mất đi, người mới hiểu giá trị của thăng trầm'. Nguyễn Công Trứ đã sử dụng điển tích 'Tái ông thất mã' để phản ánh xã hội và đưa ra quan điểm cá nhân. Xã hội đầy biến động thời Nguyễn Công Trứ không thiếu những trường hợp 'lên voi xuống chó', và đó là mảnh đất tạo nên niềm tin về sự may mắn. Với con người cứng rắn và đậm chất triết học như Nguyễn Công Trứ, quan điểm đó không bao giờ biến thành nghi ngờ, khiến con người trở nên yếu đuối hoặc dẫn đến chủ nghĩa 'vô vi' như Lão Trang. Ngược lại, nó mang lại lý do để ông không quá lo lắng về cuộc sống 'dây dưa' và thêm một chút vẻ 'tinh tế'.

Tuy nhiên, đối mặt với sự 'mất mát' cũng có nghĩa là đối mặt với giàu nghèo, vinh nhục - những giá trị truyền thống về vật chất và tinh thần. Hiểu như vậy, chúng ta sẽ nhận ra rằng con người 'tinh tế', 'ngất ngưởng' thực sự là con người có tài năng và phẩm chất vượt lên trên những giới hạn từng tồn tại trong cuộc sống con người.

Ngất ngưởng cũng thể hiện trong phong cách và lối sống.

Nguyễn Công Trứ có con người lí tưởng theo chí lý làm trai thời phong kiến. Nhưng cũng có con người cá nhân sống hết mình; có con người hành động mạnh mẽ, lạc quan, và con người vui chơi theo đuổi đam mê: 'Kiếm và cung... đôi dì' Nguyễn Công Trứ đã dùng tài nghệ và cảm hứng của mình để tạo ra bức tranh về cuộc sống riêng: từ những từ ngữ mô tả đầy màu sắc, đường nét như 'phau phau', 'đủng đinh', 'phơi phới', đến những từ ngữ kết hợp với nhịp thơ tự do ('Khi ca, khi tửu... không Phật, không Tiên...') Sức biểu cảm đặc sắc của tiếng Việt đã thể hiện rõ sự phóng khoáng và niềm say mê của Nguyễn Công Trứ. Điều này không chỉ là nhu cầu thưởng thức sự thoải mái, mà còn là cách ông biến những gì mô tả thành phong cách, lối sống, và sử dụng nghệ thuật của mình để tạo ra hình ảnh đối lập với những giới hạn của tư tưởng phong kiến. Hệ tư tưởng Nho giáo yêu cầu sự chịu trách nhiệm của mỗi con người đối với cộng đồng, nhưng lại từ chối cái tôi, đặt lên con người cuộc sống khắc nghiệt, không nhân văn. Đối lập với đạo Phật, đạo Giáo, Nguyễn Công Trứ hướng con người đến con đường thoát khỏi sự truyền thống và giải thích rằng đáp ứng nhu cầu cuộc sống con người là nguyên nhân của sự đau khổ. Bằng cách làm chủ cuộc sống của mình, Nguyễn Công Trứ tìm đến 'non tiên,'' 'cảnh phật' bởi ông nhận thức được một thế giới thiên nhiên tươi đẹp liên kết với tư tưởng phong kiến, nâng cao cuộc sống đích thực của con người.

Phần kết của bài thơ Nguyễn Công Trứ tóm tắt về bản thân ông với đặc điểm: một tài năng với hoài bão lớn, sống trong xã hội phong kiến nơi mà con đường và lý tưởng của xã hội đòi hỏi sự thi đấu tài năng, xây dựng sự nghiệp; một nhân cách mạnh mẽ, tự tin có đủ điều kiện chủ quan và tiền đề xã hội để đối mặt với thử thách và tự do cá nhân. Tất cả những đặc điểm này tạo nên phong cách sống ngất ngưởng. Từ 'tay ngất ngưởng', 'Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng' đến 'trong triều ai ngất ngưởng như ông' bài thơ khẳng định một con người đặc biệt, tiêu biểu cho kiểu người hiện đại mang đậm sắc 'cái tôi', tự tin tồn tại trong xã hội phong kiến.

3. Phân tích Bài ca ngất ngưởng, mẫu số 3:

Nguyễn Công Trứ, cái tên quen thuộc và gần gũi, từng khám phá hai vùng đất trù phú: Tiền Hải (Thái Bình) và Kim Sơn (Ninh Bình). Nhưng ngoài công lao khai phá, ông còn là một nghệ sĩ tài năng, một nhân cách khẳng định bản ngã, định hình tính cách và sáng tạo nghệ thuật của mình. 'Bài ca ngất ngưởng' của Nguyễn Công Trứ thể hiện rõ bản lĩnh không thể lẫn vào đám đông của ông.

Theo 'Từ điển Tiếng Việt'', ngất ngưởng đươc hiểu là ở trạng thái không vững, lắc lư như chực ngã. Tuy nhiên, trong bài thơ, hai từ ngất ngưởng cần được hiểu theo cách khác, liên quan đến một cách sống, thái độ sống. Đó là cách ta có thể hiểu về con người Nguyễn Công Trứ - một người có lối sống độc đáo, bất chấp mọi khó khăn trong cuộc sống, được khẳng định qua tài năng xuất sắc.

Toàn bộ bài thơ không chỉ là việc hiểu rõ về sự ngất ngưởng của bản thân, mà còn là một câu chuyện về cuộc đời, là niềm tự hào về con người có công lao vĩ đại và tài năng. Bài thơ thể hiện phong cách sống tài tử và phóng khoáng của Nguyễn Công Trứ.

Bài văn mẫu Phân tích Bài ca ngất ngưởng lớp 11 hay nhất

Bài thơ bắt đầu bằng lời khẳng định về triết lý sống của một người làm trai:

Vũ trụ nội mạc phi phận sự.
(Mọi sự trong vũ trụ đều là phận sự của chính ta).

Câu thơ vang vọng mạnh mẽ, khẳng định một cách mạnh mẽ và tự hào về quan niệm làm người của Nguyễn Công Trứ. Đây là quan niệm cho thấy ông luôn tự nhận thức về bản thân và xác định vị trí trong cuộc sống. Điều này bắt nguồn từ tâm hồn của một người sĩ phu có tài. Tuyên ngôn này của Nguyễn Công Trứ đã trở thành chân lý và là một phần không thể thiếu trong thơ ông.

Vũ trụ giai ngô phận sự
(Mọi sự trong vũ trụ đều là phận sự của chính ta - Nghĩa vụ tang bồng).

Trong bài Gánh trung hiếu, Nguyễn Công Trứ cũng đã khẳng định:

Vũ trụ chức phận nộ
(Mọi việc trong vũ trụ là chức năng của chính ta)

Để nhấn mạnh, Nguyễn Công Trứ luôn tích cực xây dựng quan niệm sống tích cực, thể hiện sự tự ý thức về bản thân.

Với ý thức vững chắc về vị trí trong xã hội, Nguyễn Công Trứ không ngần ngại khẳng định chí làm trai, chứng minh tài năng và bản ngã của mình:

'Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng
Khi thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng.'

Nguyễn Công Trứ tự nhận danh hiệu và khẳng định tài năng đa dạng của mình với các vị trí lớn như Thủ khoa, Tham tán, Tổng đốc Đông. Câu thơ với nhịp điệu đều, chậm rãi tạo nên lối diễn đạt đầy tự hào.

Tuy nhiên, bài thơ không chỉ là bức tranh về Nguyễn Công Trứ thiên tài, mà còn là hình ảnh của một Nguyễn Công Trứ thông thạo kinh tế:

Lúc bình Tây, cờ đại tướng,
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên.

Như vậy, chúng ta có đủ cơ sở để khẳng định sự xuất sắc và ý thức rõ ràng về tài năng của Nguyễn Công Trứ. Đây là sự khẳng định về bản ngã, một phần của phẩm chất mà ông tự hào gọi là tay ngất ngưởng. Điều này giúp hiểu ngất ngưởng dưới góc độ tích cực, là sự tự tin và khẳng định về bản thân.

Nguyễn Công Trứ, tài năng với danh vọng, khi trở lại cuộc sống thường trở thành một người thích đùa giỡn với thực tế:

Đô môn giải tổ chi niên
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng.

Vì thế, ông không ngần ngại thể hiện cuộc sống độc đáo của mình một cách can đảm:

Kìa núi nọ phau phau mây trắng
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi
Gót tiên theo đủng đinh một đôi dì
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng.

Nhà nho, danh tướng, trải qua những chiến công huy hoàng, Nguyễn Công Trứ chọn cuộc sống bình dị nhưng đầy tính thú vị: 'gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì' - một sự bất chấp, một sự giễu cợt cuộc sống. Ông biết cách chơi đùa với quan niệm sống, không chịu sự gò bó. Câu thơ hiện lên như một nụ cười hóm hỉnh, là niềm tự hào và khẳng định về cuộc sống của tác giả.

Mất dương dương, thái thượng đánh giá
Phơi phới khen chê như gió đông thoáng.

Nguyễn Công Trứ, thoát khỏi bóng tên danh lợi, coi nhẹ mọi đánh giá, khen chê như là gió đông thoáng qua tai. Bản lĩnh và tự tin ẩn sau sự ngất ngưởng của ông tạo nên cuộc sống thanh cao vui vẻ:

Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng
Không Phật, không Tiên, không vướng tục.

Câu thơ nhịp nhàng, lặp lại nhịp hai, diễn đạt sự ung dung, thanh cao của Nguyễn Công Trứ. Thái độ sống này phản ánh tâm hồn tự tin, ý thức rõ ràng về bản thân. Bản ngã của ông hiện rõ ở khổ thơ cuối cùng:

Chẳng Trái, Nhạc bước chân vào phường Hàn, Phú
Nghĩa vua tôi chính là đạo xơ chung
Trong triều ai ngất ngưởng như ông!

Nguyễn Công Trứ, con người trung thần, làm tròn đạo vua tôi, so sánh với những anh hùng Hàn Kì, Nhạc Phi, Phú Bật... Nguyễn Công Trứ khẳng định tài năng và công lao một cách hào hùng, tự tin. Ông tự ngạo mình là:

Trong triều ai ngất ngưởng như ông!

Vậy là chúng ta đã hiểu cái ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ: không chỉ là thái độ sống của nhà nho tài tử mà còn là sự khẳng định bản thân, bản lĩnh dám sống và phong cách tài hoa tài tử.

Bài thơ Bài ca ngất ngưởng, cùng với các tác phẩm khác như Đi thi tự vịnh, Chí làm trai, Nợ tang bồng, Gánh trung hiếu... đã phác họa rõ chân dung của Nguyễn Công Trứ. Đây là phong cách sống và nghệ thuật đặc trưng của nhà thơ, tạo nên phong thái ngất ngưởng.

4. Phân tích Bài ca ngất ngưởng, mẫu số 4:

Nguyễn Công Trứ (1778 - 1858), nhà thơ vĩ đại của Việt Nam trong thế kỉ XIX, với sự nghiệp văn chương phong phú và tài năng kinh doanh. Ông trải qua những vai trò đa dạng từ hàn sĩ đến đại quan, nhưng luôn giữ vững chí nam nhi, không ngần ngại trải qua thăng trầm. Ông sống với niềm khao khát phi thường:

'Đã mang tiếng ở trong trời đất,
Phải có danh gì với núi sông'.

Sự nghiệp văn chương của Nguyễn Công Trứ tỏa sáng, thể hiện cá tính sáng tạo độc đáo qua bài phú Nôm 'Hàn nho phong vị phủ' và hơn 60 bài thơ hát nói tài năng. 'Bài ca ngất ngưởng' là một kiệt tác trong thơ dân tộc, với cấu trúc chặt chẽ, vần điệu hấp dẫn, phản ánh phong cách sống tài tử, phóng khoáng.

Nguyễn Công Trứ trở thành trí sĩ năm 1848 sau 30 năm phục vụ triều Nguyễn. 'Bài ca ngất ngưởng' là bức tranh tự thuật về cuộc đời, Hi Văn tỏ ra tự hào về tài năng, công danh và đức độ của mình, thể hiện phong cách sống tài tử phóng khoáng.

'Ngất ngưởng' tại đây không chỉ là sự không vững mà còn là con người khác biệt, sống không quan tâm đến ý kiến người khác. Nguyễn Công Trứ nâng cao 'ngất ngưởng' thành bài ca, biểu tượng cho niềm tự hào và sự say mê hiếm thấy.

Khổ đầu cất lên, tiếng lời tuyên ngôn của người tài trai. 'Vũ trụ nội mạc phi phận sự' - mọi việc trong vũ trụ đều là phận sự của chúng ta. Cách diễn đạt phủ định làm nổi bật tâm thế của nhà nho chính hiệu. Nguyễn Công Trứ đã thể hiện điều này không chỉ một lần: 'Vũ trụ giai ngô phận sự' và 'Vũ trụ chức phận nội' trong Gánh trung hiếu. Hào hùng và trang trọng, ông tuyên bố:

'Chí làm trai từ nam đến bắc, từ tây đến đông,
Cho tỏ sức mạnh, vùng vẫy khắp bốn bể'.

Sau khi khẳng định danh tiếng, nhà thơ tự tin bày tỏ tâm thế, 'tài bộ' của mình, chú trọng đến chí nam nhi vượt trội khắp vũ trụ.

Phân tích Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ để thấy được bản tính cá nhân, tài năng xuất sắc của tác giả

Ông Hi Văn, tài năng với danh tiếng thật, từng đỗ Thủ khoa Nghệ An 1819. Làm quan võ, Tham tán và là Tổng đốc Đông (Hải Dương, Quảng Yên). Tiếng tăm vang xa nhờ 'Chí anh hùng'. Trên đỉnh danh vọng với văn võ toàn tài và 'gốm thao lược', ông Hi Văn trở thành 'tay ngất ngưởng' - con người vượt thời đại. Câu thơ với ngắt nhịp hùng hồn, ba lần điệp lại chữ 'khi', phản ánh sức mạnh, chí khí phi thường:

'Làm Thủ khoa, làm Tham tán, làm Tổng đốc Đông,
Tự hào với thao lược, tay ngất ngưởng'.

Bốn câu tiếp theo (khổ giữa), tác giả khẳng định tài kinh bang tế thế, tự hào với quãng đời xông pha trận mạc và giữ trọng trách phục vụ nước. Năm 1847, về trí sĩ tại quê nhà, 70 tuổi, Nguyễn Công Trứ viết:

'Nhìn lại cuộc đời trải bao nhiêu biến cố,
Đeo bò vàng, cưỡi bò, ngất ngưởng'.

Trở về cuộc sống bình thường, cụ Thượng Trứ hành động độc đáo, giễu cợt sự ngất ngưởng. 'Ngựa ngựa xe xe' biến thành cưỡi bò vàng, một hình ảnh hài hước và thách thức với 'miệng thế'. Bài thơ như một truyền thuyết vui nhộn về chiếc mo cau của ông Hi Văn.

'Xe bò xuống ngựa, nhàn nhã dạo chơi.
Giữ chức thăng quan, lợm mùi nhẹ nhàng.
Dạo chơi điền viên, xe bò cái dễ thương,
Mo che miệng, tránh đám đông thế gian.'

Tám câu tiếp theo tận dụng hình ảnh vị đại thần xưa nay sống cuộc sống bình dị, tạo nên phong cách sống ngất ngưởng của ông. Đi vãng cảnh chùa, 'Kìa núi nọ phau phau mây trắng', ông mang theo 'đôi dì' và 'gót tiên đủng đỉnh', tạo nên hình ảnh hài hước và sáng tạo.

'Kìa núi nọ phau phau mây trắng,
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi.
Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì.
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng...'

Ông sống và chơi hết mình. 'Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng' tỏ ra hóm hỉnh, phản ánh tinh thần thoải mái và không bận tâm đến lời khen chê của thiên hạ. Có bản lĩnh và tự tin về tài đức của mình, ông sống vượt lên trên mọi thế tục, thanh cao trong sạch. Đây là hai câu thơ tuyệt hay trong 'Bài ca ngất ngưởng'.

'Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng,
Không Phật, không Tiên, không vướng bụi trần.'

Ngắt nhịp 2, hòa thanh bằng trắc, diễn đạt trùng điệp, tạo nên giai điệu phong phú. Bài thơ như một bản nhạc, tiếng đàn, tiếng trống chầu hòa quyện, phản ánh phong thái thanh cao, yêu đời, và sự tinh tế của tác giả.

Khổ xếp bài hát chỉ 3 câu, câu kết thúc với 6 từ, đúng như bản gốc trong 'Tuyển tập thơ ca trù' (NXB Văn học 1987).

'Chẳng Trái, Nhạc, đặt bước chân phường Hàn, Phú,
Nghĩa vua, tôi vẹn đạo xuất chung,
Trong triều ai ngất ngưởng như ông!'

Nguyễn Công Trứ tự hào khẳng định bản thân là một danh thần trung thực, trọn vẹn 'nghĩa vua tôi'. Trong bài thơ 'Nợ tang bồng', ông viết:

'Chí tang bồng hẹn với giang san,
Đường trung hiếu, chữ quân thân là gánh vác'.

Tài năng và danh tiếng mà Nguyễn Công Trứ để lại cho đất nước không thua kém so với Trái Tuân, Nhạc Phi, Hàn Kỳ, Phú Bật - những tài năng của đời Hán, Tống bên Trung Quốc. Tác giả kết thúc bài thơ bằng một tiếng 'ông' đĩnh đạc, hào hùng: 'Trong triều ai ngất ngưởng như ông!'. Bản ngã phi thường của nhà thơ được phô diễn một cách cực độ.

Đối với Nguyễn Công Trứ, sự ngất ngưởng chỉ đạt được thông qua thực tài, thực danh, và việc 'vẹn đạo vua tôi'. Cách sống ngất ngưởng của ông thể hiện sự tài năng và tinh tế, không tránh khỏi xã hội, nhưng vẫn giữ được đẳng cấp và tinh thần sang trọng.

Phân tích Bài ca ngất ngưởng là một nội dung quan trọng, một bài học mà các bạn học sinh lớp 11 cần phải hiểu rõ. Sau khi nắm vững nội dung này, hãy tham khảo bài mẫu Phân tích bài thơ Thương Vợ của Tú Xương cùng với phần Cảm nghĩ về nhân vật Kim Trọng qua đoạn thơ Kiều gặp Kim Trọng để cải thiện kỹ năng môn Ngữ Văn. Chúc các bạn học tốt nhé!