Buzz
Nỗi nhớ về đồng, tình yêu thương quê hương cháy bỏng trong tâm hồn người lính trong những năm tháng tù đày. Những đường nét, màu sắc, âm thanh mà nhà thơ sử dụng đã làm hiện lên hình ảnh quê hương mơ hồ với biết bao kỷ niệm, tình thương và nỗi buồn không dứt điểm, không nguôi.
“Không gì sâu sắc bằng những trưa nhớ nhung
Trống trường trong một tiếng hò!
Nơi nào có gió cồn mang hương thơm của đất,
Nơi nào có ruồng tre mát mẻ, hơi thở an lành,
Nơi nào có từng ô đồng mạ xanh mơn mởn,
Nơi nào có những cây khoai ngọt, củ sắn bùi bằng.
Nơi nào có những con đường dẫn tới vô vàn thế hệ,
Xóm nhà tranh yên bình, lặng lẽ dưới bóng đêm
Trong dòng ngày tháng u ám ấy
Không biến đổi, nhưng vẫn trôi đi...'
Phần “Xiềng xích' trong tập thơ 'Từ ấy” bao gồm 29 bài. Từ tháng 4 đến tháng 7 năm 1939, Tố Hữu sáng tác một loạt thơ gồm 9 bài. 'Nhớ đồng' là bài thơ thứ 7 được viết vào tháng 7 năm 1939. Tiêu đề của bài thơ là “'Nhớ đồng”, cũng là tâm trạng chính của Tố Hữu trong tù. Bài thơ có tổng cộng 44 câu, nói về 4 nỗi nhớ. 10 câu đầu tiên là nỗi nhớ về quê hương. 10 câu tiếp theo nói về những người làm ruộng. 10 câu tiếp sau mô tả lòng nhớ những người già và “những linh hồn đã từng”. 14 câu còn lại thể hiện sự khát khao tự do.
Bài thơ có cấu trúc phức tạp, đoạn 1 và 3 xuất hiện điệp khúc:
“Chẳng có gì sâu sắc bằng những trưa nhớ nhung
Hiu quạnh bên trong một tiếng reo!'
Điệp khúc ấy đã được biến đổi thành:
“Chẳng có gì sâu sắc bằng những trưa hiu quạnh,
Ôi ruộng đồng hương, lòng nhớ đã chiều!'
đặt ở phần bắt đầu của đoạn 2 và kết thúc của đoạn 4.
Cấu trúc “phức tạp' này đặc biệt và độc đáo nhằm tạo ra những khung cảnh sâu sắc về nỗi nhớ đồng trong lòng người lính trẻ đang phải trải qua những khổ đau trong tù. Đây là một phần của bài thơ “Nhớ đồng”
“Không có gì sâu sắc bằng những trưa nhớ nhung
…………………………..
Không thay đổi nhưng vẫn tiếp tục trôi đi'.
Kể từ khi bị bắt và bị giam giữ trong 'những tường vôi lạnh leo', nỗi nhớ đồng vẫn luôn hiện hữu, đặc biệt là vào những buổi trưa trong nhà tù. Nỗi nhớ ấy cứ khắc sâu và quan trọng vô cùng, không thể nào phai nhạt. Trong lòng, người ta thốt lên như thế: 'Không gì sâu sắc hơn những trưa nhớ thương'. Cả thế giới trong và ngoài nhà tù đều trống trải và buồn bã. 'Trống trải' không chỉ là môi trường bên ngoài nhà tù mà còn là trạng thái tinh thần của người tù. Trong khoảnh khắc đó, nhớ về buổi trưa, nhớ về tiếng hò của làng quê, lòng nhà thơ rất xúc động:
'Không gì sâu sắc bằng những trưa nhớ thương
Trống trải bên trong một tiếng hò”
Nhớ tiếng hò', nhớ những giai điệu dân ca, nhớ giọng hò của quê hương mà nhà thơ từng ôm trong lòng:
'Vang lên trong tiếng xe chở nước,
Một tiếng hò vang vọng trong lòng.
(phần 2)
'Một tiếng hò” là linh hồn của quê hương. Nhớ về 'một giọng hò' là nhớ về đồng quê, là nhớ về tổ quốc, “tình thâm nghĩa sâu' đã kéo dài từng ngày qua. Bốn dòng thơ sau đó, từ 'đâu' được lặp lại, các dòng hỏi liên tục xuất hiện, nỗi nhớ đồng không nguôi không dứt:
''Đâu là hương cồn thơm mùi đất,
Đâu ruộng tre mát hơi thở an lành.
Nơi nào có từng ô mạ xanh tươi ngát
Nơi nào có những cánh đồng khoai sắn bát bỏi?'
Những câu thơ kỳ diệu tạo nên một không gian nghệ thuật của nông thôn: miêu tả một tâm trạng nghệ thuật là nỗi nhớ về đồng quê. Nhớ hương vị của quê hương, nhớ mùi đất mềm mịn', nhớ cánh đồng, nhớ mùi lúa. Nhớ những hàng tre, những cánh đồng xanh mát phủ bóng mát 'thoải mái và yên bình'. Chữ thoải mái trong câu thơ 'nơi ruộng tre mát thở yên vui' được sử dụng một cách khéo léo, gợi lên âm thanh nhẹ nhàng, êm dịu của lá tre, giai điệu yên bình, ấm áp của làng quê chúng ta từ xa xưa. Một sự biến đổi cảm xúc đầy màu sắc. Nhớ đến đồng là nhớ 'từng ô mạ xanh tươi' - tươi sáng và mát mẻ. Nhớ đến đồng là nhớ vị 'bát' của sắn, vị “ngọt' của khoai. Các tính từ - bổ ngữ: 'thơm', 'mát', 'yên vui', “xanh tươi” 'tươi ngát', 'bát'... đã làm nổi bật vẻ đẹp của nông thôn. Bức tranh quê hương trong ký ức hiện ra quen thuộc, giản dị, đẹp đẽ và dễ thương biết bao! Bị giam giữ xa cách quê hương. Cảnh quê hương giờ đây chỉ xuất hiện trong ký ức, trong nỗi nhớ không dứt. Chữ ''nơi” bốn lần xuất hiện diễn tả một cách cảm động, rõ ràng nỗi nhớ về đồng liền với nỗi đau buồn cô đơn của nhà thơ đang bị giam giữ trong ngục tù.
Trải qua hơn một nghìn ngày bị giam giữ (1939 - 1942), Tố Hữu đã trải qua vô vàn nỗi nhớ và khao khát trong lòng. Bất chợt nghe tiếng chim kêu lên mà nhớ về 'Vườn râm với tiếng ve râm - Bắp rây vàng trải sân nắng vàng' (Khi con chim hót). Một màu xanh của cánh đồng lúa, một tiếng hát 'cô đơn” một ánh nắng chiều trên cây gạo gợi lên vô vàn nỗi nhớ quê hương, nhớ nhà cực kỳ sâu sắc:
'Đồng quê xanh mướt trong ký ức
Cô đơn tiếng hát dưới ánh nắng chiều.
( tiếng hát của người đi cày).
'Nhớ đồng' là một nỗi nhớ mãi mãi 'Những linh hồn đơn giản hiền như đất - Vị ngọt của sắn khoai vẫn chân thành. “Nhớ đồng' là nhớ mẹ già yêu dấu:
'Chao lòng nhớ, chao lòng nhớ
Ôi mẹ già ơi, xa xôi đâu!'
Tiếng thơ vang lên nghe thật xúc động, lòng chân thành. Nhớ đến đồng quê, nhớ về quê hương, nhớ mẹ già... là những đường nét rất đẹp trong tâm hồn của Tố Hữu.
Đoạn thơ tiếp theo diễn đạt nỗi nhớ những khung cảnh cuộc sống bao la, là những dấu vết dư lại dưới bóng râm của cây tre xanh:
'Nơi đâu có những con đường đi mãi mãi
Xóm nhà tranh im lìm giấc ngủ sâu
Giữa những ngày tháng mờ âm u kia
Không thay đổi, nhưng vẫn trôi đi...'.
Khung cảnh và cảm xúc về nỗi 'nhớ đồng' mở rộng và thêm buồn rầu với 'những trưa thương nhớ...', 'những trưa hiu quạnh...'. Tiếng thơ đặt câu hỏi: 'Ở đâu những con đường đi mãi mãi?'. Hình bóng của quê hương đã trôi xa từ lâu. Nơi nào, ở đâu còn những con đường quê uốn khúc của người làm ruộng, của mẹ cha ta 'Gánh tre đè chín dần hai vai' (Nguyễn Du),..? Nơi nào, ở đâu còn hình ảnh đơn giản, thân thuộc đáng yêu: 'Xóm nhà tranh thấp ngủ im hơi'. Một câu thơ sáng tạo, lôi cuốn. Sáng tạo và cuốn hút ở từ ngữ 'thấp', ở hình ảnh nhân hóa '...ngủ im hơi'. Đó là hình ảnh của làng quê Việt Nam u ám, nghèo khó, bao giờ cũng bị áp bức, thô kệch... dưới thời Pháp thuộc. Ở mọi nơi, khắp Bắc, Trung, Nam, đều như vậy: 'Năm nhà tranh cỏ xanh mòn mỏi...', 'Phần thuế quan Tây, phần nợ nần... (Nguyễn Khuyến).
Với Tố Hữu, nỗi nhớ luôn liên quan đến tình yêu, tình yêu quê hương dân tộc, tình yêu đồng bào đồng chí, tình yêu những người lao động nghèo khổ đang chịu đựng dưới chế độ áp bức của đế quốc, đang bị ''Giam giữ trong những hang cùng (Tâm tư trong tù). Cuộc sống của dân tộc ta thời đó vẫn tiếp tục, yên bình, im lặng, trong những ngày đen tối 'âm u'. Đó là cái 'Ao đời' cứ đọng lại như nhà thơ Xuân Diệu đã nói trong 'Tỏa nhị Kiều”. Cuộc đời 'không thay đổi', số phận ''không đổi', nhưng vẫn tiếp tục trôi đi. Ba từ 'trôi cứ trôi' đọng sâu trong lòng. Câu thơ không chỉ thể hiện một nỗi buồn 'nhớ đồng' sâu sắc mà còn chứa đựng ý nghĩa gợi mở, đánh thức về nô lệ và tự do:
'Giữa những ngày tháng u ám đó,
Không thay đổi, nhưng vẫn trôi đi'.
Biểu tượng 'trôi cứ trôi' kết hợp với hình ảnh ẩn dụ 'dòng ngày tháng âm u tạo ra ngôn ngữ văn chương phong phú, thể hiện sự vô nghĩa, chán chường của những số phận, kiếp người mất đi tự do!
Tố Hữu đã thốt lên: 'Thơ là một âm điệu tìm kiếm những hồn cùng nhịp điệu', vì thế 'Thơ là hành trình khám phá âm điệu và ký ức' của cuộc đời. Trong thơ của Tố Hữu, đặc biệt là trong những tác phẩm như 'Tâm tư trong tù', 'Nhớ đồng', 'Tiếng hát đi đày',... chúng ta cảm nhận và hiểu được 'âm điệu' của nhà thơ.
Đoạn thơ trên kết tinh những nét đẹp của tâm hồn Tố Hữu. Nỗi nhớ quê hương, tình yêu thương đất nước cháy bỏng trong lòng người chiến sĩ trong những năm tháng giam cầm. Bằng các đường nét, màu sắc, âm thanh, nhà thơ đã tái hiện bóng hình quê hương với những nỗi nhớ, tình thương, nỗi buồn triền miên không dứt. Tiếng thơ đong đầy xúc cảm, truyền đạt một nỗi buồn sâu sắc. Cảm xúc chân thành về cái đẹp, về nỗi buồn nhớ quê đã tạo ra một nguồn cảm hứng đồng hành với tư tưởng cách mạng. Đó là khát khao tự do:
'...Tôi mơ bước ra khỏi cửa giam
Tôi thu lại mọi thứ trong im lặng
Như con chim lạc loài nhớ bầy đàn mây gió'.
(Nhớ quê)
Du lịch của tôi
