Phân tích đoạn thơ: 'Khi trở về, ta có lưu luyến chính mình... Nhớ người với ân tình chân thành' trong bài thơ Việt Bắc

     Nói về những thành tựu văn học nổi bật của Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp xâm lược, chúng ta không thể không nhắc đến Việt Bắc của nhà thơ Tố Hữu. Đây là một bài thơ sôi nổi về nét văn học dân tộc, là mẫu thơ tiêu biểu của Tố Hữu. Thông qua đó, bài thơ thể hiện sự nhớ thương và tình cảm sắc son của nhân dân Việt Bắc đối với cách mạng, Đảng, Bác Hồ, đồng thời cũng thể hiện tình cảm của những người cán bộ kháng chiến với thiên nhiên, núi rừng và con người Việt Bắc. Đoạn thơ gồm năm câu lục bát nhắc lại những cảnh vật và con người Việt Bắc trong ký ức của nhà thơ.

'Khi trở về, ta có lưu luyến chính mình

...

Nhớ người với ân tình thủy chung'

     Hai câu thơ đầu đã truyền đạt được cảm xúc chung của toàn bài thơ. “Ta” là người rời đi nhưng cũng chính là tác giả. Đây là một lời nhắn nhủ yêu thương của người ra đi đến người ở lại, được gợi nhớ đến mối tình dân gian giữa chàng trai đồng bằng và cô gái miền núi.

Khi trở về, ta có lưu luyến chính mình

Khi trở về, ta nhớ đến hoa cùng người.

     “Hoa và người” là hình ảnh thân quen của thiên nhiên và con người Việt Bắc. Đây là niềm nhớ về quê hương và con người của nhà thơ. Thiên nhiên và con người tạo nên sự hài hòa, tương tác, và có mối liên kết sâu sắc với nhau. Việt Bắc sinh ra con người, và con người làm nên vẻ đẹp của Việt Bắc.

     Tám câu lục bát còn lại như một bức tranh tường tư vẽ về thiên nhiên và con người nơi đây. Với bốn câu đầu, nhà thơ đã mô tả cảnh núi rừng qua bốn mùa, mỗi mùa mang một vẻ đẹp riêng biệt. Qua đó, bài thơ lồng ghép tinh thần dân gian.

     Trước tiên là bức tranh về cảnh vật và tình cảm ấm áp của mùa đông Việt Bắc. Mùa đông được nhắc đến trong ký ức chia tay. Vào một đêm đông năm 1946, Hồ Chí Minh kêu gọi toàn dân kháng chiến. Ở Hà Nội, những người lính đã giải phóng thành phố sau hai tháng giam cầm bởi Pháp và lặng lẽ vượt sông Hồng để đến Việt Bắc. Sự kiện này vẫn còn sống mãi trong lòng dân vì một khúc hát quen thuộc:

Đêm cái đêm rét quá chân cầu

Anh, anh đã hẹn ngày mai trở lại

Sông, sông Hồng bên bờ hát mãi

Tỏ niềm tin khúc khải hoàn ca.

     Lưu Trọng Lư đã viết trong Một mùa đông:

Đôi mắt em lặng buồn,

Nhìn tôi mà không nói.

Tình đôi ta vời vợi,

Có nói cũng vô cùng.

     Và bất ngờ, ở nơi núi rừng hoang sơ này, những bông hoa chuối rừng như đuốc sáng rực. Vẻ đẹp tươi sáng của Việt Bắc vào mùa đông đem đến những cảm xúc sâu sắc. Dưới bức tranh này, chúng ta thấy mùa đông giá lạnh nhưng vẫn có sự sống, đem lại cho trái tim sự ấm áp.

     Thiên nhiên thơ mộng, con người thế nào? Hãy xem lại câu hát:

Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.

     Thời gian được ghi nhận bằng từ “ngày xuân”. Thời gian này tạo ra sự vận động, sự sinh sôi nảy nở. Không gian ở đây như cổ tích, từ màu xanh của hoa chuối đã chuyển sang trắng của hoa mơ. Sắc trắng tinh khiết phủ lên cả rừng, mang lại cho lòng người sự yên bình, thoải mái. Câu thơ này gợi cho ta cảm giác mùa xuân đến nhẹ nhàng, tĩnh lặng, nhưng cũng rất vui vẻ.

Nhớ người cắm nón, vuốt từng sợi mây.

     Mùa xuân miêu tả trong câu thơ rất đặc trưng cho Việt Bắc. Sợi mây là sản phẩm của vùng đất này. Vì vậy, người lao động đó là người Việt Bắc chứ không phải là người đồng bằng. Nhìn thấy từng sợi mây, đồng nghĩa với việc nhìn người ở gần.

     Sau khoảnh khắc của mùa xuân, cuộc sống tiếp tục diễn ra.

Ve râm ran, rừng phách rực vàng

Nhớ em gái hái măng một mình.

     Bức tranh gợi sự chú ý bằng cả thị giác và thính giác. Đầu tiên là âm thanh, âm thanh của mùa hạ là tiếng 've râm ran'. Câu thơ tạo hình ảnh nhân hóa. Con ve là một loài vật, nhưng nó biết kêu, biết gọi, và nó làm cho rừng phách 'rực vàng'. Chúng ta nên dành thời gian để khám phá rừng phách kỳ lạ này. Rừng phách là một loài cây gỗ ở Việt Bắc, nở hoa vàng vào đầu mùa hạ. Tiếng ve râm ran đây đó báo hiệu mùa hạ, nhưng lúc này đã là cuối hạ. Lá cây bắt đầu chuyển sang màu vàng, rừng phách trở nên lấp lánh dưới ánh nắng mặt trời. Cảnh thiên nhiên tươi đẹp và rực rỡ thêm phần lãng mạn, với hình ảnh một cô gái 'hái măng một mình'. Đọc tới đây khiến ta liên tưởng đến một hình ảnh tương tự trong thơ Nguyễn Bính, nhà thơ của đồng quê trong phong trào Thơ mới.

           Đường chiều lang thang, khách thơ sương đổ

Say ngắm rừng núi xanh lơ

Khí trời trong lành, lặng lẽ

      Phát hiện một cô gái đang hái mơ.

     Đây là khổ thơ đầu tiên trong bài thơ về cô gái hái mơ. Ta thấy sự tương đồng rất ngẫu nhiên: cảnh rừng núi và cô gái đang làm việc. Chỉ có điều ở đây là 'hái mơ' chứ không phải 'hái măng'. Từ 'hái' ở đây dường như không thể thay thế bằng một động từ khác như bẻ, đốn... bởi vì chỉ có nó mới phù hợp với nét dịu dàng, uyển chuyển, mềm mại của cô gái. Hãy tưởng tượng một bức tranh mùa hạ đẹp như thế này! Thiên nhiên tuyệt đẹp kết hợp với hình ảnh một người con gái nhẹ nhàng làm việc. Bức tranh này đẹp và có hồn. Rõ ràng thiên nhiên và con người đã hòa quyện vào nhau, tô điểm cho nhau.

     Cuối cùng, đoạn thơ kết thúc bằng hình ảnh mùa thu cũng không kém phần đẹp:

Rừng thu trăng chiếu sáng bình yên

Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung

     Câu thơ đã xác định rõ, đây là mùa thu. Thiên nhiên mùa thu được miêu tả bằng ánh trăng. Việc sử dụng hình ảnh trăng thật ra không có gì mới mẻ. Tuy nhiên, đặt vào hoàn cảnh Việt Bắc lúc bấy giờ, ta thấy niềm mong ước hòa bình của người cách mạng cũng như của toàn dân Việt Bắc. Tất cả đều diễn đạt niềm tin vào chiến thắng của cách mạng, của đất nước.