Buzz
Tập thơ 'Từ ấy' - tập thơ 10 năm của Tố Hữu (1937-1946) gồm có 72 bài thơ, trong đó, những bài trong phần 'Xiềng xích' nói lên nỗi buồn cô đơn, niềm khao khát tự do và tự khẳng định bản lĩnh mình của người thanh niên cộng sản trong cảnh tù đày. Đây là đoạn thơ hay nhất, xúc động nhất trong bài thơ. Giọng thơ bồi hồi, náo nức:
' Cô đơn thay là cảnh thân tù,
...Dưới đường xa nghe tiếng guốc đi về”.
Bài thơ được tạo ra vào ngày 29.4.1939, khi nhà thơ bị thực dân Pháp bắt giam tại nhà lao tỉnh Thừa Thiên - Huế. Đó là một thời kỳ đen tối: giặc Pháp khủng bố trắng, biết bao nhiêu chiến sĩ của Đảng bị giặc giết hại và cầm tù. Cả đoạn thơ ghi lại diễn biến tâm trạng của Tố Hữu trong những ngày đầu sống trong cảnh tù ngục.
Đoạn thơ bao gồm 8 câu,; 4 câu đầu như một điệp khúc, hai lần được nhắc lại thiết tha bồi hồi. Nỗi buồn cô đơn đầy ắp tâm trạng. Đây là lần đầu tiên người chiến sĩ trẻ bị đế quốc bắt giam và cầm tù. Cảnh ngộ mới bi thảm, sao mà chẳng cô đơn khi bị nhốt 'giữa bốn tường vôi khắc khổ''? Trước đó không lâu, tác giả còn là một thanh niên học sinh, được giác ngộ lí tưởng cộng sản, hăng hái hoạt động cách mạng, trong phong trào sinh viên học sinh yêu nước. Niềm vui dào dạt trái tim tuổi thanh xuân:
'Ô vui quá! Rộn ràng trên vạn nẻo
Bốn phương trời và sau dấu muôn chân
Cũng như tôi, tất cả tuổi đương xuân
Bước nhẹ giữa gió sánh ánh sáng'.
(Hy vọng - 1938)
Tâm hồn của người chiến sĩ cách mạng trẻ 'lạc trong vườn hoa nồng - Hương thơm bay lượn, tiếng chim reo vang'. Cuộc đời trước mắt là mùa xuân tràn đầy với những niềm vui lạc quan: 'Êm đềm với bầu trời hồng!'. Nhưng giờ đây bị giam cầm, nằm trên xà lim lạnh giá, tối tăm, bị cách ly hoàn toàn với thế giới bên ngoài. Có lẽ đây là những thử thách đầy nặng nề. Làm thế nào để tránh khỏi cảm giác cô đơn?
'Cô đơn như lạc trong ngục tối!'. Đó không phải là lời thở dài, một tiếng kêu rên yếu đuối. Đó là sự chấp nhận - chấp nhận một sự thật đắng cay. Thời gian trôi qua trong nhà tù u ám, nặng nề: 'Một ngày tại trong tù, ngàn thu ngoài kia'. Lại càng cô đơn khi bị cách ly với đồng chí, đồng bào. Suốt ngày đêm, người chiến sĩ trẻ bị giam hãm trong ngục tối luôn mong ước ra ngoài với bao day dứt và khao khát:
'Tai mở to và trái tim đang rộn ràng,
Tôi nghe thấu tiếng đời nhộn nhịp
Bên ngoài kia hạnh phúc đong đầy!'.
Hai thế giới chia cắt bởi bức tường nhà tù sắt đá. Một chút ánh sáng 'bé nhỏ' phải lăn qua khe cửa nhà ngục mới đến với người chiến sĩ. Nhà thơ chỉ biết 'nghe' mọi tiếng ồn ào, xa xăm. Người tù bị cấm nhận thức mọi âm thanh, với tinh thần sôi nổi, mạnh mẽ, với lòng ham sống, kiên trì, yêu cuộc sống, để rồi than thở: 'Bên ngoài kia hạnh phúc đong đầy!'.
Chữ 'nghe” được nhấn mạnh nhiều lần. Tâm trạng rối bời như được quay cuồng sâu. Giọng thơ trở nên xúc động và nồng nàn hơn. Cuộc sống đổ dồn như một lời gọi. Phải liên kết với cuộc sống ở 'bên ngoài'. Phải liên kết với phong trào cách mạng. Nhà thơ lắng tai nghe tiếng chim hót buổi sáng, tiếng gió thổi, tiếng dơi về chiều. Những âm thanh xa, gần, mơ hồ, quen thuộc ấy, bây giờ cảm thấy mới mẻ, sống động và phấn khích hơn. Chim không chỉ hót mà “reng”, gió không chỉ thổi mà dâng lên như sóng biển vỗ bờ, và tiếng dơi chiều vỗ cánh nghe “vội vã” khác thường! Nằm trong phòng tù, người chiến sĩ trẻ xúc động vì âm nhạc của quê hương được diễn tả qua tiếng ngựa vỗ chân bên giếng lạnh, tiếng guốc gõ trên con đường vang lên, gần rồi xa dần trong đêm tối:
'Nghe tiếng ngựa lạc chân bên giếng mát,
Dưới đường xa, tiếng guốc vọng về...
Sự tinh tế trong miêu tả và biểu hiện thật sự ấn tượng. Một cảm giác tiếc nuối trỗi dậy. Chỉ một tiếng ngựa reo cũng đủ để kích thích nhiều cảm xúc và tưởng tượng. Nhà thơ cảm nhận và mô phỏng hình ảnh 'đầy chân' của con ngựa gần giếng cổ, và cả cái lạnh đã xâm nhập sâu vào nước ở đáy tầng sâu. Người tù thức trắng đêm càng cảm thấy mình cô đơn và lạnh lẽo hơn bao giờ hết! Trong hoàn cảnh tù đày, sự cô đơn không làm cho người chiến sĩ cách mạng yếu đuối và nhỏ bé đi, mà ngược lại, cô đơn là để thức tỉnh, gợi lên và vươn lên, khẳng định một tâm hồn trinh bạch giữa 'bụi bẩn của tù ngục'.
Câu thơ 'Dưới đường xa, tiếng guốc vọng về' là một câu thơ xuất sắc, vần thơ đơn giản và chân thành ấy đã thực sự làm xúc động lòng người. Tất cả những âm thanh đã được nhắc đến phía trước (tiếng chim hót, tiếng dơi vỗ cánh chiều, tiếng gió thổi, tiếng ngựa reo chân,...) chỉ là những nốt nhạc mở đầu, kích thích tâm trạng,... Và chỉ khi tiếng guốc lớn, nhỏ dần tiệp tục xuất hiện mới thực sự làm đau lòng người, mới thấm sâu vào trái tim con người. Vì vậy, tất cả những âm thanh đó đều còn xa con người, chưa mang hơi ấm của con người. Chỉ tiếng guốc đơn giản, đầy tình yêu thương, mới là cuộc sống thực sự, mới có thể nghe qua mà thấy bất ngờ, thậm chí là bình thường. Tiếng guốc đó liên quan đến mồ hôi, nước mắt của lao động với bao lo lắng về đời sống hàng ngày. Tiếng guốc đó cũng đau lòng như 'một tiếng rao vào đêm” nghe được giữa đêm khuya sau cánh cửa sắt của nhà tù:
'Rao đi em, đừng chờ quá khuya nữa,
Anh nằm lắng nghe qua cửa, xa xăm
Bước chân em trên con đường đêm dần dần
Nhưng đủ để lòng anh hiểu rõ”
(Xà lim Quy Nhơn, tháng 11 năm 1941)
Từ trường học đến con đường cách mạng, rồi đến tù đày, tiếng guốc gợi lại ký ức của một thời trai trẻ với bao mộng mơ. Nó chạm vào tận sâu thẳm của tâm hồn và cuộc sống, làm rộn ràng những cảm xúc sâu xa trong lòng nhà thơ. Nhưng nhà thơ đang bị tách rời khỏi cuộc sống, trong cảnh tù ngục cô đơn, tiếng guốc dưới đường xa vang lên càng làm đau lòng, càng làm tim gan thêm đau nhói.
Bốn câu thơ trên đã được đặt vào trong bài thơ và kết hợp với ba từ 'Bạn đời ơi” như một điệu nhạc vang vọng trong tập thơ 'Từ ấy', lúc này mới thấu hiểu được ý nghĩa sâu xa, lòng khát khao tự do bao la. Và tâm hồn của người chiến sĩ trẻ luôn mong mỏi ánh sáng, mong muốn thoát ra khỏi tù đày cùng đồng chí hòa mình vào gió bụi. Giống như trong 'Tâm tư trong tù', bài thơ 'Khi con tu hú...' chứa đựng nhiều cảm xúc phức tạp:
'Ta nghe mùa hè thức tỉnh trong lòng,
Chân muốn bước ra tan phòng, hè ơi!
Ngột ngạt, chết uất rồi cũng qua,
Con chim hót vang vọng ngoài trời kia!'
Thơ là dấu chấm điểm cho tâm hồn. Thơ đẹp là ở sự chân thành, là khả năng tinh tế diễn đạt những cảm xúc sâu thẳm trong tâm trí và tầm nhìn cao về cuộc sống và tự do. Đoạn thơ trên không chỉ hướng vào bên trong, mà còn hướng ra bên ngoài. Dường như là cảm giác cô đơn và u sầu, nhưng đầy sức sống, mãnh liệt, đầy nhiệt huyết. Đó là khúc ca về tự do.
Mytour
