Phân tích đoạn trích Đám tang lão Goriô của H.Balzac.

   Ông Goriô đã ra đi, nằm yên trong quan tài, nhưng vẫn là trung tâm của câu chuyện, như cách ông vẫn là trung tâm của tiểu thuyết. Nhà văn sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật để tả số phận bi thảm của ông, nạn nhân của thói đen bạc. Không phải là không có ý nghĩa khi tác giả kết thúc câu chuyện với một đám tang, đám tang của chính ông. Balzac lựa chọn bối cảnh là một vùng ngoại ô u ám (ngày nay, khu vực này từ các con phố đến nhà thờ thánh Etienne Du Mont, đến nghĩa trang cha Lachaise đều nằm trong thành phố Paris). Ông chọn thời điểm vào buổi hoàng hôn. Một đám tang nào cũng buồn, nhưng không gian và thời gian làm cho tình hình trở nên bi thảm hơn. Ánh sáng mờ của nhà thờ đã trở nên tối tăm, rồi đến quang cảnh của buổi hoàng hôn ẩm ướt là cách ánh sáng và màu sắc được chọn để mô tả đám tang. Ánh sáng và màu sắc đó trở nên tối tăm hơn khi xa xa phía trung tâm thành phố đã thắp đèn.

   Ánh đèn sáng rực và tiếng ong rình rịch chỉ ở xa xa, trong khi ở đây lại yên bình đến rùng rợn. Nhà văn như muốn bỏ qua tiếng ồn: Không có tiếng xe ngựa, không tiếng đào đất, không tiếng cầu kinh vang vọng vì chúng chỉ được đề cập qua loa. Không phải ngẫu nhiên rằng trong Đám tang lão Goriô, nhà văn chủ yếu sử dụng ngôn ngữ gián tiếp của người kể chuyện, chỉ có ba lời nói trực tiếp: một của Christophe, một của linh mục và một của Rastisgnacs.

   Christophe nói với Rastignar “Thật là như vậy, anh Eugène ạ. Ông cụ là người nhân từ và chính trực, chưa bao giờ làm hại ai và chưa từng phạm tội gì”. Balzac đặt câu này ở đúng thời điểm. Nó gợi lên sự đối ngược trong tâm trí. Người chết càng là người hiền lành, đám tang càng khiến cho người đọc cảm thấy tiếc nuối đến đau lòng. Ai mà không cảm động khi đọc đoạn trích Tình cha con? Goriô là “vị thần của tình cha con”. Có thể liên kết đoạn trích về tình cha con ở đây. Lời nhận xét của Christophe không thể làm ngơ đi sự thiếu vắng của tình người, điều mà nhà văn muốn làm sâu sắc hơn khi miêu tả đám tang ông Goriô.

   Linh mục nói: “Không có ai đưa đám...”. Gần đúng như thế nếu bỏ qua nhân vật Ratisguac. Đúng là buồn thảm khi chứng kiến một đám tang không có ai đi đưa! Không ai là người thân thích. Chỉ có một nhóm nhỏ con người đếm được bằng ngón tay, hầu hết là những nhân vật phụ, không đáng kể, trừ Rastisgnac và Christophe. Theo sau chiếc xe chở người không may từ quán trọ đến nhà thờ thánh Saint Etienne chỉ có bốn người: Rastignac, Christophe và hai gã đói tù. Khi cử hành nghi lễ, có thêm bốn người nữa là hai linh mục, cậu bé hát lễ và người lao công nhà thờ. Khi xe đến nghĩa trang, có thêm hai người tham gia trên hai chiếc xe ngựa không có người ngồi của Bá tước De Restaud và của Nam tước De Nucingen, nhưng lại thiếu đi người lao công nhà thờ và một linh mục. Tại đây có hai gã đào huyệt nữa, nhưng hai gã tùy tùng chắc là quay về ngay sau khi xe tang chưa kịp chôn cất xong, nhưng không thấy người kể chuyện nhắc đến. Nhà văn sắp xếp thông minh để số lượng người ít đi dần: Đầu tiên là gia đình của hai cô con gái cùng với linh mục và cậu bé hát lễ sau khi hát xong bài kinh ngắn. Sau đó là hai gã hát lễ sau khi lấp xong nấm mộ, cuối cùng Christophe rời đi, chỉ còn lại Rastignac một mình và chàng sinh viên cũng không ở bên mộ mà đi “về phía phía đầu nghĩa trang”.

   Như chúng ta biết, ngòi bút hiện thực của Balzac cực kỳ tỉ mỉ, gần như không bỏ lỡ bất kỳ chi tiết nào khi kể và miêu tả. Dường như ông sử dụng phong cách ngược lại hoàn toàn ở đoạn trích Đám tang lão Goriô. Nhà văn tránh xa việc miêu tả. Người đọc không biết gì về nhà thờ thánh Etienne Du Mont, ngoại trừ một chi tiết “Một nhà thờ nhỏ, thấp và yên bình”. Chúng ta cũng không biết gì về con đường và quang cảnh của nghĩa trang Piere - Lachaise, ngoại trừ hình ảnh “Thành phố Paris u ám nằm cong dọc hai bên sông Seine” mà chàng sinh viên Rastignac thấy. Nhà văn chỉ kể chuyện, và kể cũng khá qua loa, không xây dựng lại bất kỳ cảnh nào, do đó chúng ta không thể hình dung được lễ cử hành ở nhà thờ và quá trình chôn cất ở nghĩa trang ra sao. Các biện pháp nghệ thuật kể trên nhằm rút ngắn càng nhiều càng tốt đoạn văn mô tả đám tang ông Goriô, để mọi người có thể cảm nhận được ngay trên giấy tính chất sơ sài của mọi thủ tục tang lễ. Lễ cử hành ở nhà thờ chỉ kéo dài hai mươi phút phải không? Chúng ta cảm nhận được điều đó ngay từ số dòng ngắn ngủi mà nhà văn dành cho thủ tục này. Việc đếm số dòng cho việc chôn cất ở nghĩa trang cũng cho thấy sự xử lý nhanh chóng của công việc.

   Ông Goriô là nạn nhân đau khổ của thói đời đen bạc, mà các nhân vật khác dưới bút của Balzac đều ít nhiều bị biến chất trong xã hội thượng lưu. Gần như tất cả mọi người đều hành động dựa trên tiền bạc. Một đoạn văn không dài nhưng đã nhắc đến tiền bạc bao nhiêu lần. Christophe liên kết công việc của mình với “mấy đồng tiền đãi công khá lớn”, các linh mục tiến hành lễ cầu nguyện “với giá tiền bảy mươi quan...”, bài kinh ngắn ngủi dành cho ông cụ ở nghĩa trang được đọc bởi “chàng sinh viên trả tiền”, hai gã đào huyệt mới hà xước một ít đất thì đã “đòi đến tiền công” khiến Rastignac móc túi không còn đồng nào, phải vay Christophe “hai mươi xu”. Balzac nhìn nhận xã hội qua những con người đó có quá nhiều điều tối tăm không?

   Hai con gái của Goriot không xuất hiện ở mấy trang cuối cùng của tiểu thuyết này, nhưng không thể không đề cập đến. Balzac ba lần nhắc đến họ khi xác của người đã khuất sắp được chuyển đến nhà thờ: '... hình ảnh của một thời mà Delphine và Anastasie còn là những đứa trẻ, trong sáng và vô tư...”, trong nhà thờ, chàng sinh viên đã “dành thời gian tìm kiếm hai cô con gái...” khi xe tang sắp chuyển bánh đến nghĩa trang “... thì hai chiếc xe có treo huy hiệu nhưng không có người ngồi, một của Bá tước De Restaud và một của Nam tước De Nucingen. Lần đầu tiên gợi nhớ về quá khứ, hai lần sau nhắc đến hiện tại: Đầu tiên, người kể gọi họ bằng tên khi họ còn bé Delphine và Anastasie. Cuối cùng, người kể thay bằng tên các vị ông chồng, Bá tước De Restaud và Nam tước De Nucingen.

   Ý đồ nghệ thuật của nhà văn được thể hiện rõ qua cách bố trí và sử dụng ngôn từ như vậy. Nó cho chúng ta thấy quá trình biến chất của những đứa con ấy. Và nguyên nhân sâu xa là của xã hội thượng lưu. Chồng của cô chị là một nhà quý tộc, chồng của cô em là một chủ ngân hàng. Vị trí phu nhân và vợ của chủ ngân hàng đã hủy diệt Anastasie và Delphine trong tâm hồn họ. Thật đau lòng cho người cha Goriot vì những đứa con như vậy. Ở cùng một thành phố nhưng họ tránh mặt cha khi cha còn sống. Xấu hổ vì cha nghèo; khi cha ốm không đến thăm vì họ còn những sở thích riêng khi cha qua đời không có mặt. Và bây giờ họ không đưa cha về nơi an nghỉ cuối cùng. Và đó là người cha yêu con hết mực và “chưa làm điều gì xấu”.

   Chi tiết hai chiếc xe treo huy hiệu nhưng không có người ngồi là một hình ảnh mà nhà văn đã đặc biệt chú ý trong đám tang này. Nó vừa là sự hiện diện vừa là sự vắng mặt của hai vợ chồng De Restaud và De Nucingen, nhưng chủ yếu là của hai bà vợ. Sự vắng mặt thực sự và sự hiện diện giả mạo. Nó gợi nhớ cho những người đã quên rằng ông Goriot còn hai con gái kia. Nó làm tăng thêm tính bi thảm cho số phận và đám tang của người cha không may mắn. Nếu không có hai chiếc xe ấy, tinh thần của người đang nằm trong quan tài kia đã đau đớn hơn nếu tinh thần vẫn còn. Và những người chứng kiến đám tang đó hoặc chúng ta khi đọc đoạn này sẽ nhẹ lòng hơn. Thời gian sẽ khiến cho người đọc quên đi nhiều chi tiết trong tiểu thuyết Lão Goriô, thậm chí quên cả tên của hai cô con gái. Nhưng có lẽ họ sẽ không quên được hình ảnh của hai chiếc xe không!