Phân tích đoạn trích từ vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”

A. MỞ ĐẦU

      Trong cộng đồng làm kịch ở Việt Nam, chắc chắn ai cũng đã nghe đến Lưu Quang Vũ – một tài năng đặc biệt trên sân khấu kịch những năm 1980 của thế kỉ 20. Mặc dù có tài trong nhiều lĩnh vực như viết truyện ngắn, soạn kịch, làm thơ, vẽ tranh… nhưng ông được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại. Trong số các vở kịch của Lưu Quang Vũ, vở “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” nổi bật nhất. Bằng nghệ thuật xây dựng tâm lý nhân vật độc đáo, cảnh VII, phần cuối vở kịch mang lại cho người xem nhiều vấn đề tư tưởng sâu sắc thông qua nhân vật Trương Ba trong thân xác hàng thịt.

B. NỘI DUNG CHÍNH

      Hồn Trương Ba, da hàng thịt là một vở kịch được sáng tác bởi Lưu Quang Vũ vào năm 1981, được biểu diễn lần đầu tiên vào năm 1984, và sau đó đã được biểu diễn lại nhiều lần trong và ngoài nước. Lấy cảm hứng từ câu chuyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã tái hiện lại thành một tác phẩm kịch nói hiện đại, chứa đựng nhiều triết lý nhân văn về cuộc sống và con người. Trong tác phẩm, Trương Ba, một người lão gần sáu mươi tuổi, yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp và có tâm hồn thanh nhã, giỏi chơi cờ. Sự tử vong của Trương Ba là do sự tắc trách của Nam Tào. Dưới sự chỉ dẫn của “tiên cờ” Đế Thích, Nam Tào và Bắc Đẩu “sửa sai” bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào thân xác của một người mới chết gần nhà. Tuy nhiên, điều này dẫn đến một tình huống khó xử khi linh hồn Trương Ba phải sống trong thân xác của người khác. Do phải sống nhờ vào thân xác của một người khác, hồn Trương Ba dần mất đi bản chất trong sạch, ngay thẳng của mình và trở nên phụ thuộc vào thân xác. Ý thức về điều này khiến Trương Ba đau khổ và quyết định phải tách ra khỏi thân xác để sống độc lập. Từ các cuộc đối thoại của Trương Ba, tác giả mở ra một mạch truyện giúp người xem hiểu sâu hơn về nhân vật này.

2. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt: Trương Ba đã chết một cách không công bằng, và sự “sửa sai” của Nam Tào và Bắc Đẩu lại đưa Trương Ba vào một tình thế khó khăn hơn, khi linh hồn anh phải sống trong thân xác của người khác. Phải sống trong thân xác của người khác, hồn Trương Ba phải chiều theo những nhu cầu tự nhiên của thân xác, dẫn đến việc mất đi tính chất trong sạch và ngay thẳng của bản thân. Trương Ba dần dần bị nhiễm độc bởi tính tầm thường của thân xác mình. Hồn Trương Ba đau khổ khi không thể thoát ra khỏi thân xác và cảm thấy ghê tởm với nó. Ông cố gắng tách ra khỏi xác thịt nhưng thất bại, bởi xác thịt tỏ ra quyết liệt và khẳng định rằng họ đã trở thành một. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt mang ý nghĩa sâu xa về cuộc đấu tranh giữa hai khía cạnh của con người.

Trương Ba sống trong sự hổ thẹn khi phải chịu sự dung tục và bị nó ảnh hưởng. Tác giả cảnh báo rằng khi con người phải sống trong dung tục, thì dung tục sẽ chiếm lĩnh và phá hủy những phẩm chất trong sạch và cao quý trong con người.

3. Cuộc đối thoại giữa Trương Ba và người thân: Tác giả không ngẫu nhiên không đưa con trai thực dụng của Trương Ba vào cuộc đối thoại. Các cuộc đối thoại với người thân làm cho Trương Ba cảm thấy đau khổ hơn. Ông hiểu rằng những gì mình làm sẽ gây ra hậu quả tồi tệ cho người thân, mặc dù ông không muốn điều đó. Thái độ của người thân trước sự biến đổi của Trương Ba làm cho ông cảm thấy đau khổ.

- Vợ của Trương Ba cảm thấy buồn bã và đau khổ, nhưng bởi tính lòng vị tha, cô quyết định nhường Trương Ba cho cô vợ của anh ấy, người hiện đang sống trong thân xác của một người mới chết.

- Chị con dâu của Trương Ba là một người sâu sắc và chín chắn, hiểu biết về thực tế hơn. Chị cảm thấy đau lòng với tình cảnh của bố chồng, nhưng cũng thấu hiểu rằng ông đang phải chịu đựng nhiều đau khổ hơn. Chị chia sẻ nỗi đau của mình trước tình trạng gia đình tan vỡ và mối lo sợ mất mát. Chị thốt lên rằng, mặc dù thầy dạy con rằng vẻ bề ngoài không quan trọng, chỉ có bên trong mới thật sự quan trọng, nhưng chị sợ rằng mỗi ngày ông đều thay đổi, mất dần đi, và cuối cùng có lúc chị không nhận ra ông nữa.

- Ngược lại, cháu Trương Ba, cái Gái, phản ứng mạnh mẽ và dữ dội. Tâm hồn trong sáng của cô không chấp nhận sự bình thường và tầm thường, nên cô không chấp nhận người ông trong thân xác thô lỗ của một người khác. Cô tỏ ra căm hận ông vì đã gây ra sự phá hủy trong mảnh vườn của ông. Cô phản đối quyết liệt và muốn ông rời đi, vì cô không thể chấp nhận con người ông đã trở nên như vậy. Mặc dù như vậy, họ chỉ là những người dân bình thường và không thể giúp gì cho tình hình của Trương Ba. Tình huống này đẩy Trương Ba phải đưa ra quyết định, và sau khi có cuộc nội tâm, ông quyết định không chấp nhận cuộc sống mà người khác đã mang lại cho ông.

Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích: Trương Ba tái hiện quyết định kiên định từ chối, không chấp nhận một cuộc sống đôi chân, không muốn bị chia cắt, và mong muốn tồn tại một cách toàn vẹn. Qua lời thoại này, Lưu Quang Vũ truyền đạt thông điệp: Tâm hồn và thân xác cần phải hài hòa; không thể có tinh thần cao cả trong một thân xác đầy tội lỗi. Khi bị thân xác chi phối, không nên trách móc thân xác và an ủi bản thân bằng vẻ đẹp tinh thần. Đế Thích ban đầu ngạc nhiên nhưng sau khi hiểu, khuyên Trương Ba chấp nhận bởi vì thế giới không hoàn hảo. Tuy nhiên, Trương Ba không chấp nhận lý lẽ đó và chỉ ra sai lầm của Đế Thích. Sống thực sự là một thách thức, không đơn giản. Sống nhờ vào người khác, sống gửi, sống chấp vá làm cuộc sống trở nên vô nghĩa. Đế Thích đề xuất một giải pháp khác, nhưng Trương Ba từ chối, không chấp nhận một cuộc sống giả tạo, ông cho rằng đó chỉ là lợi cho đám chức sắc và không chấp nhận sự khổ hơn cái chết. Trương Ba kêu gọi Đế Thích trả lại linh hồn cho bé Tị. Cuối cùng, Đế Thích đồng ý và nhận xét: “Con người có những điều kỳ lạ”.

Màn kết: Trương Ba trả lại xác để linh hồn được trong sạch và hiện hình vào những vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu. Cuộc sống tiếp tục theo quy luật vĩnh cửu của sự tuần hoàn. Màn kết mang lại sự lưu luyến qua từng dòng thơ sâu lắng, truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện và cái Đẹp, cũng như về sự sống đích thực.

Kết bài: Không chỉ mang ý nghĩa triết lí về nhân sinh và hạnh phúc con người, mà còn phê phán những biểu hiện tiêu cực trong xã hội hiện tại. Nhân vật đang đối diện với nguy cơ chạy theo ham muốn vật chất và không chú trọng đến đời sống tinh thần. Lối sống này đều đề cập đến việc sống giả, không dám sống là chính mình, đẩy con người vào sự tha hóa do danh vọng và lợi ích. Văn bản này là một ví dụ tiêu biểu cho phong cách viết của Lưu Quang Vũ.

Không chí chỉ đề cập đến ý nghĩa triết lí mà còn phê phán những biểu hiện tiêu cực trong xã hội. Con người đang dần trở nên ham muốn vật chất và không chú ý đến đời sống tinh thần. Đồng thời, họ sống giả, không dám thể hiện bản thân, dần dần bị tha hóa do danh vọng và lợi ích. Đoạn trích này thể hiện rõ phong cách viết của Lưu Quang Vũ.