Buzz
Hoàng Lê nhất thống chí là một tác phẩm lịch sử theo hình thức chương hồi do nhiều tác giả trong Ngô gia văn phái thực hiện. Tác phẩm tóm tắt giai đoạn lịch sử đầy biến động, bao gồm loạn kiêu binh, sụp đổ triều Lê Trịnh, Nguyễn Huệ đại phá quân Thanh, và Gia Long lật đổ triều Tây Sơn.
Hai nội dung chính được phản ánh trong tác phẩm là sự sụp đổ của triều Lê Trịnh và phong trào nông dân Tây Sơn. Đặc biệt, Hồi thứ mười bốn thể hiện sức mạnh của dân tộc trước giặc ngoại xâm, đồng thời khắc họa hình tượng anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ và chiến công bất tử ở Đống Đa.
Người đọc được sống lại những giờ phút hào hùng vào cuối năm Mậu Thân (1788) đầu năm Kỷ Dậu (1789), khi Lê Chiêu Thống rước 29 vạn quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị dẫn đầu xâm lược nước ta. Tác giả Hoàng Lê nhất thống chí mở đầu hồi mười bốn với những vần thơ:
Quân Thanh thất bại ở Ngọc Hồi,
Thăng Long bị bỏ, Chiêu Thống chạy trốn.
Nguyễn Huệ, vị cứu tinh của dân tộc, đã nhanh chóng chiếm lại Thăng Long. Ông tuyển quân, chia binh và lập kế hoạch đánh bại quân Thanh một cách bất ngờ vào dịp Tết Nguyên đán, thể hiện tài năng quân sự xuất chúng và quyết đoán của một thiên tài quân sự.
Bằng lời kể của người cung nhân cũ, tác phẩm làm nổi bật phẩm chất anh hùng của Nguyễn Huệ trước trận Ngọc Hồi:
'Nguyễn Huệ là một anh hùng kỳ cựu, dũng mãnh và có tài chỉ huy quân đội. Hắn vào Nam ra Bắc như quỷ thần, không ai đoán trước được. Hắn bắt Hữu Chỉnh như trò trẻ, giết Văn Nhậm như mổ lợn, không ai dám nhìn thẳng mặt. Chỉ cần hắn ra hiệu là mọi người run sợ hơn sấm sét'.
Nguyễn Huệ là người xuất chúng trong điều binh khiển tướng, trù hoạch quân mưu như thần. Đánh bại quân Thanh như chẻ tre, bắt sống toàn bộ toán do thám tại Phú Xuyên, dùng mưu lừa vây kín làng Hà Hồi, khiến quân Thanh hoảng sợ đầu hàng. Dùng mưu kế với các bức mộc dược phủ rơm ướt, tiến vào đồn Ngọc Hồi, khiến súng quân Thanh vô hiệu. Vua Quang Trung cưỡi voi đốc chiến. Sáng mùng 5, đồn Ngọc Hồi bị tiêu diệt, Sầm Nghi Đống tự vẫn, hàng vạn quân giặc bị hạ 'xác đầy đồng, máu thành suối, quân Thanh thất bại nặng nề'. Quân của vua đặt phục binh tại đê Yên Duyên và Đại Áng, bao vây quân Thanh tại Quỳnh Đô, giặc trốn xuống đầm Mực bị quân Tây Sơn truy sát 'dùng voi giẫm nát, chết hàng vạn người'. Thừa thắng, vua Quang Trung giải phóng kinh thành Thăng Long đúng trưa mùng 5 Tết Kỷ Dậu, sớm hơn kế hoạch 2 ngày. Với tài trí vượt trội và tin tưởng vào tinh thần chiến đấu của tướng sĩ, của nhân dân ta, vua Quang Trung mới có niềm tin tất thắng ấy. Chiến thắng Đống Đa 1789 đã làm sáng danh tên tuổi người anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ ngàn đời.
Các tác giả Hoàng Lê nhất thống chí vốn có cảm tình với vua Lê, nhưng trước họa xâm lược và chiến công Đống Đa rực rỡ, họ đã đứng trên lập trường dân tộc, viết nên những trang văn đẹp nhất, dựng tượng đài vĩ đại về anh hùng Nguyễn Huệ. Ngọc Hân công chúa cũng đã bày tỏ lòng tiếc thương qua bài Ai tư vãn:
Mà nay áo vải cờ đào,
Giúp dân dựng nước xiết bao công trình.
Đó là hình tượng anh hùng Quang Trung trong văn học, để lại ấn tượng sâu sắc và sự ngưỡng mộ.
Dùng biện pháp nghệ thuật tương phản, các tác giả Hoàng Lê nhất thống chí đã làm nổi bật sự thất bại thảm hại của quân Thanh và số phận đáng thương của những kẻ phản bội đất nước.
Tôn Sĩ Nghị, chỉ huy 29 vạn quân Thanh xâm lược, kiêu căng sau khi chiếm được Thăng Long, tự tin sẽ bắt sống hết quân Tây Sơn. Tuy nhiên, quân của hắn chỉ lo ăn chơi tiệc tùng, thiếu tập trung vào quân sự.
Trước sức tiến công mãnh liệt của Nguyễn Huệ, quân địch tan rã. Đồn Hà Hồi đầu hàng, đồn Ngọc Hồi bị phá hủy, Sầm Nghi Đống tự vẫn. Hàng vạn quân Thanh chết ở đầm Mực, Tôn Sĩ Nghị sợ hãi bỏ chạy về nước trong tình trạng hỗn loạn.
Lê Chiêu Thống, Lê Quýnh, Trịnh Hiến cùng bọn bán nước tháo chạy và trở thành kẻ cướp. Hoảng hốt, chúng trốn đến Nghi Tàm và chiếm một chiếc thuyền đánh cá để vượt sang bờ bắc.
Tại cửa ải, Lê Chiêu Thống và đám tùy tùng đầy bi ai và nhục nhã, còn Tôn Sĩ Nghị thì cũng thấy hổ thẹn. Lê Chiêu Thống hứa 'sang hầu tướng quân', tiếp tục bán nước. Tôn Sĩ Nghị vẫn kiêu ngạo: 'Nguyễn Quang Trung chưa diệt, việc này chưa xong!'.
Hình ảnh lũ xâm lược và bọn bán nước được phác họa qua những chi tiết châm biếm, thể hiện thái độ căm ghét sâu sắc.
Qua Hồi thứ mười bốn của Hoàng Lê nhất thống chí, ta hiểu rõ hơn âm mưu của quân xâm lược phương Bắc và bọn bán nước, càng thêm tự hào về truyền thống yêu nước và tài năng quân sự của Nguyễn Huệ.
Nghệ thuật kể chuyện và miêu tả nhân vật lịch sử như Nguyễn Huệ, Lê Chiêu Thống, Tôn Sĩ Nghị tạo ra những trang văn sinh động, hào hùng, vừa mang giá trị văn chương, vừa đậm nét lịch sử.
