Phân tích khổ thơ thứ 2 và 3 trong bài Tây Tiến của Quang Dũng

   Chín năm đấu tranh chống Pháp với đủ cả sự gian khổ, hy sinh, mất mát nhưng đã để lại một dấu son chói lọi trong lịch sử dân tộc. Chín năm đấu tranh ấy tạo ra nhiều giá trị vĩnh cửu và cũng là nguồn cảm hứng lớn cho thi ca. Nhiều bài thơ ra đời ngay từ những ngày đầu của cuộc kháng chiến và đi suốt hành trình đánh giặc, tạo ra sức mạnh cho người lính tiến lên chiến thắng cuối cùng. Trong những bài thơ nổi bật đó có Tây Tiến của Quang Dũng.

   Bài thơ đậm chất hiện thực nhưng cũng tràn đầy cảm hứng lãng mạn. Hình ảnh những người chiến sĩ hiện lên trong bài thơ vừa hùng hồ vừa duyên dáng như đã được nhiều người nhận xét. Đoạn thơ sau, mặc dù chỉ là một trích đoạn, cũng thể hiện rõ nét đặc sắc ấy của bài thơ:

…..Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.

…..Áo bào thay chiếu anh về đất

Sông Mã gầm lên khúc độc hành.

   Bài thơ Tây Tiến có thể chia thành 4 đoạn. Đoạn trên bao gồm đoạn 2 và đoạn 3. Đó là những đoạn thơ tái hiện hình ảnh những con người Tây Bắc trong gian khổ hy sinh nhưng vẫn kiêu hãnh và tươi đẹp một cách hào hoa, thanh lịch.

   Từ 'Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói' đến 'trôi dòng nước lũ hoa đong đưa' là một bức tranh tuyệt vời về cảnh và con người Tây Bắc. Đoạn sau, những câu còn lại, vẽ nên bức chân dung của lính Tây Tiến với giọng thơ uy nghi, bi tráng.

   Nếu chỉ đọc phần đầu của đoạn trích này, người đọc như được dẫn vào một thế giới khác, một thế giới yên bình, nơi cảnh vật và con người đều xinh đẹp, mơ mộng như một bức tranh tươi mới. Cảm giác no ấm, yên bình trong lòng trước hết là nhờ khói lam chiều và hương vị nồng nàn của nếp xôi. Mai Châu, một địa danh mà dù ta chưa từng đặt chân tới, nhưng đã trở nên thân quen với câu 'thơm nếp xôi” và nỗi nhớ không thể không biểu hiện thành lời của Quang Dũng: 'nhớ ôi Tây Tiến...'. Tiếp theo, người đọc như được dẫn vào một thế giới của ánh sáng, vũ điệu và âm thanh; một thế giới vừa thực vừa mơ.

Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa

 Kìa em xiêm ảo tự bao giờ           

Khèn lên man điệu nàng e ấp       

Nhạc về Viên Chăn xây hồn thư    

   Có một cái gì đó thật lãng mạn và cuốn hút trong tâm hồn của Quang Dũng khi ông viết những dòng thơ này. Trong ánh lửa của đêm liên hoan, hình ảnh nàng e ấp trong chiếc áo xiêm lộng lẫy và tiếng khèn man điệu khiến nhà thơ thực sự say mê và kinh ngạc. Hai tiếng kìa em bộc lộ tất cả cái gì kỳ diệu; kỳ diệu và hạnh phúc. Kìa em ... câu thơ như một tiếng reo vui. Hồn thơ lãng mạn của Quang Dũng như được mênh mông bởi vẻ đẹp của con người và cảnh vật ở đây. Một vẻ đẹp vừa mới lạ vừa huyền ảo, xa xôi và có một chút bí ẩn của một khung cảnh nơi đất xa lạ, trời cao ... Những chữ xiêm áo, man điệu, khèn, hồn thơ gợi lên trong ta cảm giác ấy.

   Nếu như bốn câu thơ trên tràn ngập ánh sáng, âm thanh và vũ điệu thì bốn câu thơ tiếp theo lại sâu sắc về mặt thơ và họa. Một chiếc thuyền nhỏ nhẹ nhàng với dáng người mềm mại được in trên nền 'dòng nước lũ hoa đong đưa'. Những bông lau bên bờ bỗng trở nên sống động và gợi lên nỗi nhớ đau lòng. Tất cả đều hiện hữu mơ hồ, phủ mờ dần trong chiều sương của Châu Mộc. Người xưa thường nói 'thi trung hữu hoạ'. Bốn câu thơ của Quang Dũng thật sự là một bức tranh lụa với những nét vẽ uyển chuyển, tinh tế và mềm mại không thể phủ nhận:

Người đi Mộc Châu chiều sương ấy

Có thấy hồn lau nẻo bến bờ          

Nhớ mãi hình ảnh những người lính trong vùng rừng hoang    

 Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa     

   Trên phông nền tươi đẹp, hùng vĩ và êm đềm của vùng núi Tây Bắc, nhà thơ vẽ lên bức tranh về người chiến sĩ Tây Tiến với vẻ đẹp thật hùng vĩ, tráng lệ:

Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc

Quân xanh màu lá giữ oai hùng    

   Nhà thơ không che giấu những khó khăn, hy sinh của lính Tây Tiến. Nhưng những khó khăn ấy được tả điệu bằng một cách lãng mạn. Qua góc nhìn của nhà thơ, điều bi tráng bỗng chốc trở thành điều hùng vĩ, tạo nên vẻ đẹp đặc biệt cho hình ảnh của người lính Tây Tiến. Sự thực của cuộc sống khó khăn mà đoàn lính Tây Tiến phải đối mặt: tóc rụng, da xanh ngắt vì lạnh rét, qua lăng kính của nhà thơ bỗng trở nên mạnh mẽ 'oai hùng'. Tất cả những điều đó cùng với ánh mắt 'trừng gửi mộng” tạo nên hình ảnh của người lính Tây Tiến vừa phảng phất nét anh hùng kiêu hãnh như trong câu chuyện dân gian, vừa mang trong mình dấu vết của cuộc sống cay đắng, cũng như vết thương của chiến tranh. (Nguyễn Đình Thi - Tây Tiến, con đường hiểm trở, nỗi nhớ chơi vơi - Tiếng nói tri âm T2, NXB Trẻ 1996) I

   Vẻ đẹp hùng vĩ, tráng lệ của người lính Tây Tiến còn được nhà thơ biểu lộ bằng những dòng thơ trang trọng:

   Rải rác biên cương mồ viễn xứ

         Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

Áo bào thay chiếu anh về đất

      Sông Mã gầm lên khúc độc hành.

   Người lính Tây Tiến đi vào cõi vĩnh hằng không có một tấm chiếu che phủ, nhưng trong lòng nhà thơ, họ lại được bao phủ bởi chiếc áo bào rực rỡ. Các mảnh mồ của lính Tây Tiến nằm rải rác tại biên giới, nơi rừng hoang trở thành nơi yên nghỉ trang trọng nhờ vào những từ Hán Việt trang trọng: biên cương, viễn xứ... Đoạn thơ kết thúc bằng tiếng gầm mạnh mẽ và uất hận của dòng sông Mã. Đó cũng là tiếng hát hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc như muốn nói lời tạm biệt đầy cảm xúc đến những người không bao giờ quay trở lại từ mùa xuân đó. Đó cũng là tiếng gầm của những người lính Tây Tiến vẫn còn sống, như một lời hứa trả thù cho những người bạn của họ. Tiếng “gầm” ấy đã tạo ra một sức mạnh phi thường, kích thích lòng dũng cảm của người lính, thúc đẩy họ chiến đấu đến chiến thắng cuối cùng. Và mãi mãi trong lịch sử dân tộc có một quân đội Tây Tiến anh dũng, và mãi mãi trong lòng người đọc những lính Tây Tiến hào hoa và anh dũng tuyệt vời.