Buzz
I. Khai mạc:
Niềm vui của một gia đình đang đau buồn là tiêu đề chương XV trong tiểu thuyết Số đỏ. Tại chương này, Vũ Trọng Phụng mô tả buổi tang của cụ cố tổ, tạo nên một tình huống hài hước với những mâu thuẫn trào phúng, hình ảnh biếm hoạ sâu sắc. Giá trị của chương XV chính là kỹ thuật châm biếm độc đáo của Vũ Trọng Phụng
II. Phân tích
1. Thuật ngữ nghệ thuật châm biếm
Châm biếm là nghệ thuật tạo ra tiếng cười nhằm chỉ trích xã hội. Để châm biếm thành công, điều quan trọng nhất là phải tạo ra những tình huống mâu thuẫn và xây dựng câu chuyện để làm nổi bật những mâu thuẫn đó. Trong đoạn trích, nghệ thuật châm biếm được thể hiện thông qua việc tạo ra mâu thuẫn châm biếm, tình huống châm biếm, mô tả nhân vật châm biếm, cảnh châm biếm và ngôn từ, giọng điệu
2. Mâu thuẫn châm biếm trong đoạn trích
- Ở cuối chương XIV, theo lời nhờ vả của ông Phán, cháu rể cụ cố tổ, Xuân tóc đỏ đã chào ông Phán mọc sừng! Lời chào này khiến cụ cố tổ tức giận vì có cháu gái hư hỏng và lên cơn bệnh đến mức sắp chết. Xuân sợ hãi bỏ chạy như một tên trộm. Nhưng mọi người lại tưởng hắn là bác sĩ thực thụ vì tức giận đã quên hết lương tâm nghề nghiệp. Trong khi Xuân sợ hãi trốn tránh, cả gia đình cụ cố tổ lại cảm ơn Xuân vì đã khiến cụ cố tổ qua đời. Cái chết của cụ đáp ứng sự chờ đợi của mọi người trong gia đình, vì từ đó họ có thể chia nhau tài sản kếch xù. Điều đó khiến Xuân, người có tội, ngờ đâu lại được ca tụng bởi gia đình. Xuân càng trốn tránh sợ tội thì danh dự lại càng lớn. Thật là điều đáng cười, đúng như tác giả viết, đó là một bài học cho những kẻ nào dám bảo một người như Xuân là con nhà thấp hèn, dối trá, vô học, vô lực, chỉ biết lừa gạt, v.v…
- Mâu thuẫn châm biếm còn được thể hiện ngay từ tựa đề của chương này “Hạnh phúc của một tang gia”. Tang gia thường liên quan đến đau khổ, mất mát, nhưng ở đây lại diễn ra tình huống trái ngược, mọi người đều hạnh phúc, và niềm hạnh phúc đó lại đa dạng, phong phú:
+ Cụ cố Hồng thích được gọi là cụ, sung sướng tưởng tượng mình già đến mức có thể mặc áo xô gai, chống gậy, vừa ho khạc, vừa khóc mếu, để được khen: Úi kìa, ông già đã già thế này à!
+ Vợ chồng Văn Minh và ông Typn vui mừng vì đây là cơ hội tốt để quảng cáo các mốt quần áo tang và thư chúc tờ đã được áp dụng vào thực tiễn
+ Ông Phán nhận thấy cục sừng có giá trị vì sẽ được thêm vài nghìn đồng khi chia tài sản.
+ Cô Tuyết vui mừng có dịp mặc bộ váy ngây thơ, để chứng tỏ mình vẫn trong sáng và thể hiện gương mặt buồn lãng mạn theo mốt
+ Cậu Tú tân, nhân dịp này chứng minh tính hiệu quả của máy ảnh.
- Sự ra đi của cụ cố tổ không chỉ mang lại niềm vui cho gia đình mà còn lan tỏa hạnh phúc đến cả những người không thuộc gia đình. Cảnh sát bỗng nhiên có việc làm và có tiền. Bạn bè của cụ cố tổ đều được tỏa sáng với các huy chương và kiểu râu ria khác nhau. Gia đình và hàng xóm hân hoan như trong một ngày lễ. Bọn con cháu không quan tâm, ai cũng hưởng thụ sung sướng… Mọi người vui vẻ đi gửi giấy cáo phó, kêu hò phố xóm, thuê xe đám ma…
- Với những mâu thuẫn trên, đặc biệt là việc mô tả chi tiết niềm vui của mọi người trước khi cụ cố tổ qua đời, Vũ Trọng Phụng đã phơi bày bản chất thật của xã hội, đầy mình tiêu cực, chỉ quan tâm đến hình thức, không có tính nhân văn, vạch trần sự giả dối của những người thuộc tầng lớp thượng lưu tri thức, văn minh nhưng thực ra chỉ là những kẻ đạo đức giả. Ngoài ra còn việc lợi dụng đám tang để giải quyết vấn đề hôn nhân cho cô Tuyết nhằm xóa đi tiếng xấu một nửa của cô.
3. Chi tiết châm biếm
- Để tôn lên ý nghĩa châm biếm, nhà văn đã chọn lọc và xây dựng nhiều chi tiết đặc sắc:
+ Đám tang được tổ chức rất đông người, nhưng mọi người tham gia không một ai quan tâm đến người đã khuất. Một số người trò chuyện về cuộc sống hàng ngày, nhà cửa, đồ mới mua, trong khi người khác lợi dụng dịp để châm chọc, trêu ghẹo hoặc chỉ trích nhau. Nhà văn phải buồn rầu nhận xét: Đám tang lớn như vậy có thể khiến người trong quan tài cũng phải mỉm cười, nếu không thì cũng gật đầu. Bằng cách mô tả cách tổ chức đám tang với tất cả các nghi thức trang trọng, tác giả nhấn mạnh vào sự thiếu vắng tình người trong sự kiện này.
+ Cậu Tú tân hí hửng, bà Văn Minh lo lắng, ông Typn tức giận… Mọi người xôn xao. Hóa ra họ lo lắng không phải vì người chết mà vì cái xác chết đó sao lại không mau chóng được chôn để họ được tận hưởng Hạnh phúc của một tang gia
+ Mỉa mai thay, cậu Tú tân bắt mọi người đóng kịch để chụp ảnh: một số phải giả vờ chống gậy, khóc lóc, người khác phải lau nước mắt… Nếu đoạn trích này là một phần của một vở bi kịch, thì mỗi người đều là một vai diễn hề.
+ Cuối cùng, cũng cần kể đến cảnh ông Phán giả vờ khóc thảm thiết bên cạnh Xuân. Mỉa mai thay, lúc cảm động lên đến đỉnh điểm cũng là lúc ông Phán tận dụng cơ hội để thanh toán số tiền thuê Xuân bằng cách đưa vào tay hắn một tờ giấy bạc năm đồng gấp bưng…
4. Ngôn từ châm biếm, phong cách phóng đại :
Để góp phần vào tiếng cười mỉa mai, không thể không nhắc đến ngôn từ của tác phẩm. Khi kể chuyện, Vũ Trọng Phụng thường kết hợp các từ trái ngược nhau trong một câu văn để làm nổi bật sự vô nghĩa của cuộc sống. Chẳng hạn, tác giả gọi gia đình đám tang là bầy con cháu chăm chỉ chỉ để nóng ruột đem chôn cái xác của ông cụ tổ…, hoặc tác giả miêu tả: Đám tang lớn như vậy có thể khiến người trong quan tài cũng phải mỉm cười, nếu không thì cũng gật đầu…!
III. Tóm tắt
Sự kiện tang lễ của cụ cố tổ đã được diễn đạt qua một cách châm biếm tinh tế, khiến người ta phải cười, nhưng lại là một nụ cười đau lòng trước sự giả dối. Đoạn trích đã lột tả sự giả tạo của giới thượng lưu trong xã hội hiện đại.
