Buzz
Chuyển thể phim từ các tác phẩm văn học đã bao giờ là một việc dễ dàng khi thị trường phim Việt đang phải đối mặt với nhiều ý kiến trái chiều thông qua nhiều kịch bản liên tiếp?
Có thể nói, việc làm phim chuyển thể đã lâu đã thu hút sự chú ý và lên kế hoạch của nhiều nhà làm phim với sự đánh giá khách quan, chuyển thể được coi là lựa chọn an toàn cho điện ảnh khi có một nền tảng vững chắc từ tác phẩm gốc. Đồng thời, sự phổ biến và tầm ảnh hưởng của tác phẩm gốc cũng là yếu tố quan trọng, là vũ khí quan trọng để thu hút sự quan tâm của khán giả.
Các dự án phim chuyển thể đa phần sẽ mất ít thời gian hơn so với những phim làm từ kịch bản hoàn toàn mới, thách thức lớn nhất của các nhà làm phim là làm sao để phim vẫn giữ được chất lượng của tác phẩm gốc, đồng thời thêm vào nhiều yếu tố mới để tạo ra sự đột phá riêng khi chuyển thể. Một ưu điểm khác của việc làm phim chuyển thể là sự hấp dẫn đối với nhà đầu tư hơn so với những ý tưởng mới, bởi tính thực thi và ổn định cao trong nội dung kịch bản. Hơn nữa, các tác phẩm văn học luôn là nguồn cảm hứng phong phú để thể hiện sự nghệ thuật trong điện ảnh, biến những vẻ đẹp của chữ viết thành hình ảnh, hoạt cảnh sinh động, chân thực để mang lại trải nghiệm tốt nhất cho khán giả.
Nhà biên kịch Kay Nguyễn đã chia sẻ: 'Khi một tác phẩm văn học đã trở thành kiệt tác hoặc được thời gian chứng nhận, điều đó tức là tác phẩm đó có giá trị và hấp dẫn với nhiều nhà làm phim'. Thực tế đã chứng minh điều này, thương hiệu của tác phẩm gốc đã làm nền cho một sản phẩm phim vững chắc, và cốt truyện là lý do thúc đẩy các nhà làm phim chuyển thể tác phẩm văn học lên màn ảnh. Có được cốt truyện hấp dẫn, biên kịch có thể dễ dàng biến tác phẩm văn học thành một nguồn tài nguyên sáng tạo mà không cần tìm kiếm ý tưởng mới. Các dự án chuyển thể từ tác phẩm truyện đều nhận được sự ưa thích lớn từ khán giả, đặc biệt là những dự án lấy cảm hứng từ các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh như Cô Gái Đến Từ Hôm Qua, Tôi Thấy Hoa Vàng Trên Cỏ Xanh, Mắt Biếc... Tuy nhiên, việc phụ thuộc quá nhiều vào việc chuyển thể đã và đang trở thành một vấn đề đáng báo động trong ngành điện ảnh Việt Nam.
Thực tế buồn là ngành điện ảnh thế giới và Việt Nam trong những năm gần đây gặp vấn đề thiếu ý tưởng kịch bản, dẫn đến việc lạm dụng chuyển thể phim. Đạo diễn trẻ Võ Thanh đã chia sẻ: 'Trong một dự án phim ở Việt Nam, chỉ có khoảng 2-3% tổng chi phí được chi cho nhóm biên kịch, thậm chí dưới 1%, trong khi ở Hollywood, con số này có thể lên đến 10-15%. Do đó, rất khó để yêu cầu họ làm việc chăm chỉ và đam mê. Để bắt đầu một dự án phim, cần có một ý tưởng kịch bản. Nhưng để tăng lương cho vị trí này, tổng chi phí cho dự án cũng phải tăng, và do đó, mức thu nhập để hoàn vốn cũng tăng lên'. Vì vậy, xu hướng 'xây dựng trên nền tảng có sẵn' này đã dẫn đến nhiều dự án kịch bản chuyển thể từ văn học gặp phải thất bại.
Không chỉ dừng lại ở việc chọn lựa tình tiết và nội dung từ tác phẩm gốc, mà thêm vào đó là việc thêm những yếu tố mới để làm cho phù hợp và đúng đắn, một phần cũng do các biên kịch và đạo diễn chưa thực sự hiểu được giá trị và ý nghĩa nhân văn từ tác phẩm gốc, đang theo đuổi xu hướng và cải cách làm mới một cách quá mức, khiến cho mất đi chất nguyên bản của tác phẩm, từ đó tạo ra sự cứng nhắc, giả tạo và khác biệt hoàn toàn so với tác phẩm chuyển thể trước đó.
Kịch bản của bộ phim Cậu Vàng là một ví dụ điển hình cho việc phim chuyển thể trở thành một “món ăn dù ngon nhưng khó nuốt”. Được biên kịch NSND Bùi Cường sáng tác, lấy cảm hứng từ Nhiều truyện ngắn của nhà văn Nam Cao, trong đó có các nhân vật như lão Hạc, Bá Kiến, Binh Tư, vợ chồng ông giáo Thứ… Do được kết hợp từ nhiều tác phẩm khác nhau, nhưng lại trở thành một con dao hai lưỡi gây ra sự đánh gục cho bộ phim. Cậu Vàng nhận được những đánh giá khác nhau từ khán giả nhưng phần lớn cho rằng phim quá nặng nề và lôi thôi, không tận dụng được giá trị cốt lõi từ tác phẩm gốc, không thể phản ánh đúng tinh thần, thậm chí “xúc phạm” tác phẩm của nhà văn Nam Cao. Điểm trừ lớn nhất của phim Cậu Vàng nằm ở việc chọn diễn viên cho vai chính trong bộ phim khi ngay từ cái nhìn đầu tiên đã không thể làm hài lòng công chúng.
Bên cạnh Cậu Vàng, một số dự án phim chuyển thể hoặc lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học có thể kể đến là dự án phim Kiều dựa trên Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du do đạo diễn Mai Thu Huyền chỉ đạo. Ngay từ khi teaser (những hình ảnh quảng cáo đầu tiên) của bộ phim được tung ra, đã gây ra nhiều tranh cãi, chẳng hạn về việc sử dụng chữ quốc ngữ (thay cho chữ Nôm) không phản ánh đúng thời kỳ và bối cảnh của Truyện Kiều trong phim, đến khi phim ra rạp, Kiều thậm chí không thể đứng vững được 3 ngày tại một số rạp chiếu phim do bị khán giả từ chối, chỉ trích vì không khai thác đúng cốt truyện, có ý kiến cho rằng đây là sự lệch lạc trong việc hiểu ý nghĩa của tác phẩm của chính các nhà làm phim.
Hiển nhiên, suốt thời gian qua, các bộ phim chuyển thể từ văn học trong điện ảnh Việt vẫn chỉ có số ít thực sự tạo ra hiệu ứng “đôi”, từ phim đến tác phẩm văn học. Cần nhớ rằng, dù phim là một tác phẩm độc lập, nhưng cách tiếp cận chi tiết và diễn biến tâm lý của nhân vật trong tác phẩm văn học phần lớn khi chuyển thể cần phải giữ lại được giá trị gốc, tinh thần của nguyên tác chứ không thể chỉ vì sự sáng tạo mà mất đi những yếu tố đặc trưng, là độc nhất, sâu sắc vào lòng người từ trước. Có lẽ vẫn còn những khoảng cách khá mơ hồ giữa những tác phẩm văn học và các nhà làm phim, không chỉ là về “tâm”, “tài” mà còn gặp phải nhiều vấn đề chưa được giải quyet khi thực hiện phim chuyển thể từ văn học, đầu tư vào phim…
Tuy nhiên, không phải vì khó mà bỏ qua “nguồn tài nguyên” phong phú này, bởi thực sự các tác phẩm văn học luôn ẩn chứa những kịch bản xuất sắc mà nếu khai thác đúng cách, cảm nhận và chuyển đổi được tinh thần của nguyên tác thì vẫn còn đó những nguồn tài nguyên lý tưởng để chuyển thể thành phim đáng chờ đợi cho thị trường phim Việt trong tương lai.
Không cần đi xa, trong tương lai gần, bộ phim Đất Rừng Phương Nam sẽ mang trọng trách lớn là chứng minh rằng điện ảnh Việt có khả năng chuyển thể phim dựa trên các tác phẩm văn học. Được lấy cảm hứng từ tác phẩm văn học cùng tên của tác giả Đoàn Giỏi, bộ phim Đất Rừng Phương Nam đã gặt hái nhiều thành công từ bản truyền hình, và là một cột mốc đáng chú ý trong xu hướng này, tất cả sự chú ý sẽ được đổ dồn vào phiên bản điện ảnh. Điều này có thể sẽ quan trọng trong cách mà khán giả tiếp nhận xu hướng chuyển thể phim dựa trên văn học của điện ảnh Việt.
