Buzz
Tái hiện không đơn thuần là việc sao chép, mà là khám phá ra những điều mới mẻ từ góc nhìn của điện ảnh.
Hiện nay, có thể thấy rõ ngoài các thể loại phim phổ biến, ngành điện ảnh Việt đang phát triển mạnh mẽ với sự xuất hiện của các dòng phim tái hiện và phim remake. Tuy nhiên, thường thì các loại phim này không được đánh giá cao bằng vì thường bị so sánh với phiên bản gốc. Đặc biệt là phim tái hiện. Tuy nhiên, theo một lý thuyết mới xuất hiện trong cộng đồng phim Việt, có hy vọng cho dòng phim này.
Thường người ta nhầm lẫn giữa cải biên và chuyển thể, nhưng thực ra hai thuật ngữ này có ý nghĩa khác biệt. Trong việc chuyển thể, việc giữ nguyên nội dung của tác phẩm gốc là rất quan trọng, không được thay đổi. Ngược lại, trong cải biên, tác phẩm dựa trên nội dung của tác phẩm gốc và có thể sáng tạo để tạo ra một tác phẩm hoàn toàn mới, không giống với tác phẩm gốc. So sánh giữa hai thuật ngữ này nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn về cải biên và tránh sự nhầm lẫn giữa phim cải biên và phim chuyển thể.
Trước khi bàn luận chi tiết, so sánh các bộ phim cải biên với tác phẩm gốc, hãy để chúng ta tìm hiểu về lý thuyết và tinh thần của việc cải biên. Lý thuyết cải biên ra đời cùng với sự phát triển của điện ảnh cải biên, và nó nhấn mạnh rằng cải biên cũng là một hình thức sáng tạo nghệ thuật, không thể coi thường. Các tác phẩm cải biên cũng xứng đáng được đánh giá như bất kỳ sản phẩm nghệ thuật nào khác, và không nên nhầm lẫn chúng với các tác phẩm chuyển thể.
Trong tác phẩm Bàn về cải biên tiểu thuyết thành phim của Hạ Diễn, Mao Thuẫn, Dương Thiên Hi, một ý kiến đã được Đỗ Kim Phương dịch thuật cho biết: “Cải biên không chỉ là một công việc sáng tạo, mà còn là một công việc đầy công phu. Đây không chỉ là việc chuyển đổi từ một hình thức nghệ thuật sang một hình thức khác. Đó là việc giữ nguyên nguồn cảm hứng từ nguyên tác, nhưng cũng cần phải đổi mới và phong phú hơn, để phim cải biên sau khi ra mắt có thể thu hút và giáo dục đông đảo khán giả hơn nguyên tác.” Ý kiến này cho thấy tư duy và quan điểm của các nhà nghiên cứu về cải biên.
Phim cải biên thường dựa trên các tác phẩm văn học đã tồn tại từ trước. Chúng đã đưa văn học lên màn ảnh rộng và biến chúng thành điện ảnh một cách độc đáo. Tuy nhiên, liệu chúng ta đã có cái nhìn chính xác và khách quan về điều này? Đối với người hâm mộ điện ảnh Việt, những tên tuổi như Tôi Thấy Hoa Vàng Trên Cỏ Xanh, Mắt Biếc, Đảo Của Dân Ngụ Cư, Cánh Đồng Bất Tận, Tấm Cám, Cô Gái Đến Từ Hôm Qua, Con Nhà Nghèo, Đất Rừng Phương Nam,... không còn xa lạ. Tất cả đều là những bộ phim được cải biên từ tác phẩm văn học. Tuy nhiên, khi ra mắt, chúng đã nhận được nhiều ý kiến trái chiều từ khán giả. Có người cảm thấy thất vọng về bản phim, đi xem phim rồi lại “thương cho sách”, “phim không bằng sách” hoặc cho rằng phim cải biên chỉ là sao chép, đạo nhái các tác phẩm văn học mà không có sự sáng tạo.
Lý thuyết cải biên không phủ nhận sự sáng tạo và công sức của các nhà làm phim, điều này ngược lại với quan điểm cải biên chỉ là sao chép. Trong một nghiên cứu của GS.TS Đào Lê Na, ông đã chỉ ra rằng: “Lý thuyết cải biên nghiên cứu các tác phẩm điện ảnh lấy nguồn cảm hứng từ văn học dựa trên nền tảng của các lý thuyết về liên văn bản, giải kiến tạo, văn hóa học, phiên dịch học. Nó là sự kết hợp của những lý thuyết đó”. Lý thuyết này đánh giá điện ảnh cải biên như một tác phẩm hoàn chỉnh, độc lập mà không cần phải so sánh với tác phẩm gốc. Và quan trọng hơn, cải biên đòi hỏi sự sáng tạo của các nhà làm phim, thường không giống hoàn toàn với nguyên tác.
Tấm Cám – một câu chuyện dân gian được truyền miệng qua nhiều thế hệ, đã trở thành một phần của văn hóa dân gian. Nhưng khi được chuyển thể thành phim điện ảnh, nó đã mang đến cho chúng ta một câu chuyện mới, một cốt truyện có sự biến đổi không giữ nguyên câu chuyện ban đầu. Với những tình tiết gay cấn và hấp dẫn, cùng với sự xuất hiện của các nhân vật mới và kỹ xảo điện ảnh, phim đã mang đến cái nhìn mới, sâu sắc hơn về câu chuyện mà khán giả đã quen thuộc từ trước.
Việc thay đổi một số chi tiết, làm mới một số điểm ở các bộ phim để phù hợp với định dạng điện ảnh cũng là một phần của sự chuẩn bị của đạo diễn. Trong bộ phim Cô Gái Đến Từ Hôm Qua, đạo diễn Phan Gia Nhật Linh đã thay đổi bối cảnh của câu chuyện. Trong nguyên tác của Nguyễn Nhật Ánh, câu chuyện diễn ra vào năm 1988, nhưng khi chuyển thể thành phim, đạo diễn đã thay đổi bối cảnh sang năm 1997. Việc này giúp tác phẩm trở nên gần gũi, quen thuộc hơn với thế hệ 9X.
Ngoài ra, những kỹ xảo điện ảnh cũng làm cho bộ phim thêm phần hấp dẫn, sống động không kém bản gốc. Cảnh lớp học biến thành khu vườn thần tiên, Thư biến thành con chim bay tìm kiếm Việt An, chương trình Làn Sóng Xanh hay cuốn sổ bí mật... là những ý tưởng sáng tạo của đạo diễn để thể hiện mơ mộng của thế hệ teen trong thập niên trước.
Cải biên đã đem lại bối cảnh mới, phức tạp hơn cho các tác phẩm, từ đó mang đến ý nghĩa và thông điệp khác biệt so với nguyên tác.
Tuy không phải mọi bộ phim cải biên đều hoàn hảo, nhưng cần đánh giá chúng một cách khách quan, không đưa ra nhận xét định kiểu.
Khi xem phim cải biên, cần có cái nhìn đúng đắn và không nên chỉ nhìn vào các khía cạnh tiêu cực, mà cần phải nhận diện và đánh giá cả những điểm tích cực của chúng để khám phá thêm về điện ảnh Việt Nam.
