'...Tôn trọng Mùi chính là một điểm nhấn mới cho cuộc sống của cô, nhưng không ai biết nếu điều này sẽ được duy trì mãi mãi...'
Đặt trong bối cảnh Việt Nam những năm 1950, Mùi Đu Đủ Xanh kể về cuộc đời của nhân vật Mùi - một cô bé 10 tuổi sống ở Sài Gòn trong một gia đình giàu có. Mùi từ nhỏ đã là một cô bé hiền lành, chăm chỉ và luôn tò mò với thế giới xung quanh. Ở tuổi 10, cô đã chứng kiến những góc khuất của gia đình mình.
Thời gian trôi nhanh, khi Mùi bước sang tuổi 20, đây là thời điểm quan trọng đánh dấu sự thay đổi trong cuộc sống của cô. Dù có mối quan hệ sâu sắc với gia đình cũ, nhưng do gia đình gặp khó khăn, Mùi được chuyển đến làm việc cho gia đình Khuyến. Đây cũng là người mà Mùi từng có những tình cảm đầu đời khi còn trẻ. Khuyến, một nghệ sĩ dương cầm tài năng, đã làm Mùi trưởng thành và trở nên hơn hẳn. Tình yêu thuần khiết giữa họ được mô tả tinh tế, là điều mà 'Mùi Đu Đủ Xanh' đã đại diện cho Việt Nam khi được đề cử tại Oscar năm 1993.
Trong phim Mùi Đu Đủ Xanh, từ khi còn nhỏ, Mùi đã là một cô bé sâu sắc và luôn lắng nghe, cảm thông với mọi người. Tình yêu của cô dành cho thiên nhiên phản ánh sự tinh tế và tỉ mỉ trong suy ngẫm của cô. Vẻ đẹp trong trẻo và hồn nhiên của Mùi hiện rõ qua đôi mắt của cô. Mùi coi trọng những điều đơn giản trong cuộc sống.
Cô ngắm kiến tha mồi, chăm chú quan sát chú ếch, và tò mò chạm vào những quả đu đủ non. Những chi tiết này thể hiện tâm hồn trong sáng và non nớt của Mùi. Dù đã trải qua mười năm làm việc cho gia đình Khuyến, những phẩm chất đẹp của Mùi vẫn luôn tồn tại, như câu nói trong phim: 'Những cây anh đào chìm trong bóng râm. Tỏa ra, thu lại, uốn lượn, cong queo theo nhịp nước. Nhưng điều lý thú nhất là dù đổi thay thế nào, cây vẫn nguyên vẹn là cây anh đào'.
Khi cuộc sống của Mùi đi vào một chương mới, chúng ta được chứng kiến bi kịch của người phụ nữ từ một góc nhìn sâu sắc hơn. Mùi và bạn gái cũ của Khuyến đại diện cho hai giá trị khác nhau. Trái tim Khuyến cuối cùng đã chọn lựa sự thật, sự chân thành và sự dịu dàng của Mùi, không phải sự tự tin và lôi cuốn của bạn gái cũ.
Từ đó, ta nhận ra rằng, dù phụ nữ có độc lập và tiến bộ ra sao, thì trong xã hội, họ vẫn phụ thuộc vào đàn ông để tìm kiếm hạnh phúc riêng.
Quay về với nhân vật Mùi, một cô gái được đạo diễn Trần Anh Hùng mô tả trung thành, kiên định suốt 10 năm, cô chỉ yêu một mình Khuyến, người bạn của anh trai cậu - Trung. Hai lần Mùi diện trang phục đẹp nhất, trở nên xinh đẹp nhất đều là khi gặp Khuyến, người yêu của đời cô. Dù Mùi có khoác lên mình bộ áo mới, thoa thêm chút son môi, cô vẫn là cô gái của 10 năm trước: Tâm hồn luôn rung động với thiên nhiên, luôn sẵn lòng hy sinh, luôn tỉ mỉ và chăm chút từng chi tiết nhỏ, vẫn im lặng với tình yêu dành cho chàng trai mà cô rung động từ năm 10 tuổi. Sự trung thành và kiên định đó cũng chính là những phẩm chất cao quý của phụ nữ Việt Nam, qua các thế hệ: Từ hình ảnh của bà nội, của bà chủ nhà cũ, cho đến Mùi. Sự kiên định và trung thành chính là những giá trị cốt lõi đã tạo nên thương hiệu của phụ nữ Việt Nam. Họ luôn dành tất cả tâm tư, tình cảm, sức lực để xây dựng hạnh phúc gia đình và chăm sóc cho những người thân yêu bên cạnh.
Trong bộ phim Mùi Đu Đủ Xanh, có lẽ tình yêu đẹp nhất, làm nhẹ lòng nhất, khiến người xem như được đắm chìm trong một bản tình ca ngọt ngào, nhẹ nhàng và dịu dàng nhất chính là tình yêu giữa Khuyến và Mùi dành cho nhau, đó là điểm nhấn tốt đẹp nhất trong cả bộ phim, một tình yêu dành tặng lại cho sự hy sinh im lặng của Mùi và cho thân phận của phụ nữ nói chung.
Điểm đáng nhớ nhất trong phim có lẽ là khi Khuyến dạy Mùi viết, vượt qua những định kiến về vai trò nam nữ trong gia đình, Khuyến đã cho Mùi thấy tình yêu không chỉ mang lại hạnh phúc cho cô, mà còn là sự tiến bộ trong suy nghĩ khi anh trao cho cô kiến thức. Mùi thường gò vai khép nép, nhưng khi học viết, Khuyến đã chỉnh cho cô ngồi thẳng, làm thay đổi phong cách của cô. Tình yêu của Khuyến không chỉ là tiến bộ, thách thức những quan điểm cũ, mà còn là sự tôn trọng và bình đẳng dành cho Mùi.
Tuy đã được học viết, được Khuyến yêu thương và tôn trọng hơn, nhưng liệu Mùi có thể tránh khỏi bi kịch như bà nội, như bà chủ trước đây không? Tất cả đều từng bị những người đàn ông phản bội, kể cả Khuyến - một chàng trai đẹp trai, phong lưu, từng bỏ rơi vị hôn thê để đến với Mùi. Ai có thể đảm bảo cuộc đời của cô sẽ không đi vào vết xe đổ như bao phụ nữ khác, trở thành như bà chủ của mình? Tình yêu và sự tôn trọng mà Khuyến dành cho Mùi đánh dấu một bước tiến mới trong cuộc sống của cô, nhưng liệu điều này có kéo dài hay chỉ là khởi đầu cho một chuỗi bi kịch tiếp theo?