Buzz
'Nghêu, Sò, Ốc, Hến' là một tác phẩm nổi tiếng của nghệ thuật tuồng Việt Nam. Vở kịch đã tái hiện một cách sống động bức tranh xã hội trong thời kỳ phong kiến. Điều này được thể hiện rõ qua đoạn trích 'Huyện Trìa xử án'. Thông qua nhân vật Huyện Trìa, tác giả đã thể hiện thái độ và suy nghĩ về những kẻ đứng đầu bộ máy cai trị.
Ngay từ phần mở đầu trích đoạn, người đọc đã có được hình dung tương đối cụ thể về nhân vật qua lời giới thiệu:
'Tri huyện Trìa là mỗ
Ngợi khen ta, lời ca ngợi:
Thong thả qua bao ngày tháng,
Mai sau hoa nguyệt vẫn tỏa sáng.
[...] Làm quan đa mâm vẫn hằng'.
Quan sát, nhân vật này giữ vị trí quan trọng trong hệ thống chính trị. Lời khen từ dân làng ẩn chứa sự châm biếm, lời mỉa mai đối với Huyện Trìa. Còn chuyện tình yêu, thong thả nhưng không kém phần thanh thoát, giống như cách làm việc của quan viên. Điều này chỉ ra rằng, Huyện Trìa là một người sống thanh nhàn, phóng túng.'
Bên cạnh đó, hắn cũng rất tham lam, tham nhũng, chấp nhận hối lộ từ dân. Nếu luật pháp không có ích thì hắn chỉ biết giải quyết bằng tiền bạc. Không phân biệt tuổi già trẻ, nam nữ, hắn đều áp đặt án phạt bằng roi, gậy.
Một ngày rảnh rỗi, không có vụ kiện nào, Huyện Trìa tự rót rượu và chia sẻ về cuộc sống gia đình. Việc rót rượu vào chén bằng sừng tê giác cho thấy tài sản, giàu có của hắn. Mặc dù có vẻ giàu có nhưng gia đình hắn không hạnh phúc, ấm êm. Mỗi khi nghĩ về nhà, Huyện Trìa thường cảm thấy buồn chán, tức giận với vợ hay ghen 'Suy tư chuyện nhà cảm thấy chán chường,/ Tức mình với vợ vì cô ấy thích ghen.'. Ngoài xã hội, hắn tỏ ra kiêu căng, tự phụ, nhưng ở nhà, hắn lại trở nên thấp kém, yếu đuối 'Khi đi ra ngoài, hắn tỏ ra mạnh mẽ một cách giả dối,/ Nhưng khi quay về, hắn chỉ còn biết buồn bực.'. Lúc này, tên tri huyện rơi vào tình trạng 'không ra ngoài được, ở nhà cũng không ổn'. Tổng hợp lại, qua lời miêu tả, người đọc có cái nhìn tổng quan về nhân vật Huyện Trìa. Hắn không chỉ là một kẻ tham lam, tà ác mà còn là một kẻ nhát gan, sợ vợ.
Tính cách, phẩm chất của tên tri huyện được mô tả rõ nét qua việc xử án. Mặc dù làm quan, hắn thiếu công bằng trong việc phân xử. Mọi quyết định đều dựa trên cảm xúc, dục vọng. Chỉ vừa mới bắt đầu phiên xử, hắn đã than van:
'Ngồi lâu đã mỏi mệt
Nói không dứt, suốt ngày nói,
Lão Đề lấy tờ khai xem,
Để ta suy nghĩ về vụ án.
Khi nghe những lời Thị Hến giải thích, Huyện Trìa đã rung động lòng thương. Dẫn trước mặt, hắn nói 'Hãy nói thẳng, nói rõ ràng, đừng giấu giếm, kẻo sau này gây ra phiền toái.' Tuy nhiên, sau lưng, hắn đã ưu ái cho Thị Hến trước mắt mọi người. Mục đích là để bảo vệ và lợi ích cho Thị Hến. Hắn công khai nói với quan đoàn:
'Vấn đề, ta chưa quyết định,
Thấy người phụ nữ buồn bã, đơn độc,
Phải nỗ lực để gần gũi với quan chức.
Chẳng ai dám nói rằng đây là vu oan gây ra tai họa.'
Tên tri huyện tạo điều kiện cho Thị Hến trốn tội bằng cách thường xuyên lấy lòng quan chức. Chỉ nhờ điều này, Thị Hến mới có cơ hội được trả tự do. Nghe được sự đồng ý của Thị Hến, Huyện Trìa đã phân xử công bằng. Nhưng cuối cùng, hắn không coi trọng quyền lợi và chức vụ của mình, và đã tuyên án một cách bất công:
'Sự việc không hề như vậy,
Tình trạng bị bất công là không thể chấp nhận được.
Người giàu có luôn tỏ ra kiêu căng, hống hách.
Bà mẹ đơn thân bị bắt nạt.
Luôn tuân thủ theo luật pháp công bằng.
Không chỉ vợ mà còn chồng cũng bị buộc tội.
Ta sẽ chỉ trách ông, chỉ trách bà.'
Rõ ràng, Thị Hến là người phạm tội vì đã ăn cắp đồ ăn. Dù có chứng cớ, bằng chứng rõ ràng, nhưng tri huyện lại buộc tội Trùm Sò và vợ là ức hiếp phụ nữ. Cuối cùng, kẻ có tội lại thoát trách, người vô tội lại bị kết án.
Do đó, Huyện Trìa đã được mô tả một cách chân thực với tính cách xấu xa, lập dị. Tác giả dân gian đã muốn chỉ trích và châm biếm các quan lại. Đồng thời, nhấn mạnh sự thất vọng và đau khổ của người dân dưới thời phong kiến.
Có thể nói, nhân vật tri huyện đã góp phần làm nên thành công của toàn bộ vở tuồng 'Nghêu, Sò, Ốc, Hến'. Hiểu biết về nhân vật này giúp ta cảm thông hơn với khổ cực của người dân dưới chế độ cũ.
