Buzz
Vở tuồng 'Nghêu, Sò, Ốc, Hến' là một tác phẩm dân gian nổi tiếng của Việt Nam. Trong cảnh I của hồi II, trích đoạn 'Huyện đường' vạch trần âm mưu của tri huyện và đề lại nhằm thu lợi từ những người đi kiện tụng. Thông qua nhân vật tri huyện, tác giả dân gian chỉ trích những quan lại tham lam của xã hội xưa.
Ngay từ đầu đoạn trích, người đọc đã được hình dung rõ ràng về nhân vật qua lời tự giới thiệu:
'Quyền lực trấn giữ nha môn'
Bản chức xưng là tri huyện
Ăn uống hưởng thụ đủ mùi
Hưởng lạc quen với xa hoa
Áp bức bằng roi vọt
Làm quan nhờ miệng lưỡi
Phân xử qua loa
Quyết định theo tiền
Dân không nể sợ
Bị giam cầm ngay'
Nhân vật không có tên cụ thể mà chỉ gọi theo chức danh. Hắn nắm giữ vị trí quan trọng và quyền lực tại công đường. Mặc dù là quan phụ mẫu nhưng tri huyện lại sa đà vào thói hưởng lạc, ăn chơi phóng túng 'đỉnh chung đà đủ miếng'. Hắn không xứng đáng với chức vụ, tham lam và độc đoán 'hoa nguyệt cũng quen mùi'. Hắn dùng quyền lực để áp bức, ép buộc dân chúng 'Lấy của cậy ngọn roi', 'Được thua tự đồng tiền'. Ai không khuất phục sẽ bị bỏ vào ngục. Hắn xử lý công việc thiếu trách nhiệm, qua loa 'Sự lý thường phân ẩu'. Nhưng nhờ tài ăn nói và nịnh bợ, hắn vẫn bảo toàn được chức vị. Qua lời giới thiệu, người đọc nhận ra tri huyện là kẻ gian ác, xấu xa.
Tính cách và bản chất của tên tri huyện càng lộ rõ qua cảnh xử án. Khi đề lại hỏi về vụ Thị Hến và Nguyễn Sò, tên tri huyện không trả lời dứt khoát mà ỡm ờ: 'Cứ để kéo dài vậy đã. Thằng Sò này giàu lắm, chúng ta có thể lợi dụng được.'. Câu nói này cho thấy ý đồ của hắn là muốn bòn rút tiền từ Trùm Sò, một địa chủ giàu có. Hắn kéo dài vụ án để vòi tiền, lợi dụng thời gian để nhận hối lộ từ Trùm Sò 'Có thể cho Thị Hến về nhưng chưa nên xử vội, vì xử Hến thì phải xử Sò, anh hiểu chứ?'. Tên tri huyện cố tình kéo dài vụ việc để nhũng nhiễu người dân.
Hành động cười khoái chí càng tố cáo bản chất tham lam, mưu mô của tri huyện. Hắn bày kế hoạch rồi tự thỏa mãn với mưu đồ của mình: 'Nắm người có tóc, ai nắm kẻ trọc đầu'; 'Cái khó là chỗ đó đấy, lưỡi không xương nhiều đường lắt léo, nói thế nào cũng được.' Thành ngữ 'Lưỡi không xương nhiều đường lắt léo/ Miệng không vành méo mó tứ tung' nhấn mạnh sự tráo trở, lật lọng ở hắn. Câu thành ngữ còn ngụ ý về khả năng ứng biến nhanh, nói theo nhiều kiểu khác nhau tùy hoàn cảnh. Đúng là tên tri huyện 'làm quan nhờ lỗ khẩu'.
Như vậy, tri huyện hiện lên với vẻ xấu xa, gian xảo. Nhân vật này mang tính biểu tượng, đại diện cho giai cấp thống trị trong xã hội cũ. Tác giả dân gian không đặt tên cụ thể cho nhân vật mà gọi là tri huyện để phê phán những kẻ đứng đầu bộ máy cai trị tham lam, chuyên nhũng nhiễu nhân dân. Nhân vật được khắc họa chủ yếu qua lời nói và hành động.
Nhân vật tri huyện là trung tâm của đoạn trích 'Huyện đường'. Hiểu về nhân vật giúp ta cảm thông với nỗi khổ của người dân. Những chiêu trò, mánh khóe của tri huyện cũng là biểu tượng cho mưu mô, tính toán của một số quan lại thời xưa.
