Buzz
Hêminguây (1899-1960) văn hào Mỹ, được giải thưởng Nobel về văn chương năm 1954 đã từng viết: “Tôi rất yêu văn học Nga… Trong các nhà văn hiện đại tôi thích Sôlôkhốp”. Là nhà văn Xô Viết được vinh danh bằng giải Nobel văn học năm 1965, Sôlôkhốp được ca ngợi là “một trong những nhà văn xuôi lớn nhất thế kỷ 20”.
Truyện “Đất vỡ hoang”, “Sông Đông êm đềm”,… và “Số phận con người” đã mang lại danh tiếng cho Sôlôkhốp. Truyện “Số phận con người” xuất hiện trên báo “Sự thật” vào cuối năm 1956. Hình ảnh của nhà văn Xôcôlốp gây nên những ấn tượng sâu sắc về số phận đau buồn của con người. Qua nhân vật này, ta nhận thức rõ ràng sự tố cáo mãnh liệt về cảnh hỗn loạn chiến tranh, mô tả thực tế của cuộc chiến tranh; biểu dương lòng dũng cảm của người lính Xô Viết, khám phá bản chất đặc biệt của tâm hồn Nga, đầy nhân ái - tất cả được thể hiện qua bút pháp tinh tế, độc đáo của Sôlôkhốp.
Đọc “Số phận con người” đem lại cho chúng ta những cảm xúc mạnh mẽ trước cuộc sống đầy nước mắt và máu của nhân vật Xôcôlốp. Năm 1941, quân phát xít Đức bất ngờ tấn công Xô Viết. Cùng với hàng triệu người Xô cầm vũ khí, Xôcôlốp tham gia chiến trận. Anh trải qua những thất bại ban đầu của Xô Viết. Hai lần bị thương ở chân và tay. Sau đó, anh bị quân phát xít bắt, bị giam cầm suốt hai năm trong nhiều trại tập trung. Sống với thức ăn khan hiếm, bánh mì và thịt nguội. Quần áo rách nát, lao động vất vả, tù binh trở nên thừa thãi, xương cốt nhô ra ngoài. Hàng trăm tù binh Xô bị quân phát xít đánh đập bằng sắt, gỗ, củi, bằng súng cối, đấm và đạp. Các chỉ huy trại đánh tù binh vào mặt, vào mũi để chảy máu; họ gọi đó là 'trò chơi phòng bệnh'. Họ 'sáng tạo' ra mọi cách hung ác để tra tấn và tiêu diệt tù binh. Ngày và đêm, khi làm việc vất vả hoặc bị giam trong hàng rào dây thép gai, Xôcôlốp cùng với các tù binh khác đối mặt với sự chết chóc, nguy cơ bị giết.
Sau 5 năm chiến tranh, hơn 20 triệu người Xô viết thiệt mạng, hàng ngàn thành phố, hàng vạn làng mạc bị bom đạn phát xít biến thành tro tàn. Gia đình Xôcôlốp phải gánh chịu nhiều mất mát đau thương. Vợ và 2 con gái của anh bị giặc ném bom giết hại. Con trai - đại uý pháo binh Anatôli, niềm tự hào cuối cùng của anh, đã ngã xuống trong ngày chiến thắng bởi viên đạn bắn lén của một tên thiện xạ phát xít! Thế là kết thúc! Nỗi đau kinh hoàng khiến Xôcôlốp như 'người đã mất hồn'. Chiến tranh kết thúc, anh được giải ngũ nhưng không muốn trở về Vôrônegiơ quê hương vì không còn gia đình nữa. Bé Vania cũng là biểu tượng của thảm họa chiến tranh. Cha anh 'hy sinh ở mặt trận'. 'Mẹ bị bom chết trên tàu hỏa khi mẹ con cháu đang đi tàu'. Bé không biết, không nhớ từ đâu đến. Bà con thân thuộc 'không còn ai'. Và chỉ biết 'bạ đau nuối tiếc', 'ai cho gì thì ăn nấy!' Quần áo bé 'rách tơi tả, tóc bù xù'; 'mặt mũi thì đầy bụi bặm, bẩn như ma lem'...
Hình ảnh bé Vania cùng cuộc đời Xôcôlốp được tác giả mô tả một cách chân thực, đầy cảm động thể hiện sự tố cáo mạnh mẽ về thảm họa chiến tranh, mô tả chiến tranh trong hình dáng thực tế của nó. Giá phải trả cho chiến thắng mà mọi dân tộc và nhân dân Liên Xô phải trả trong Thế Chiến II là vô cùng kinh khủng. Chỉ còn một phần ba số lính ra trận trở về, trong đó có nhiều người bị thương tật. Sức khỏe suy giảm, cạn kiệt. Chiến tranh đã qua đi nhưng một năm sau, Xôcôlốp cảm thấy tim mình, 'đã rạn nứt lắm rồi', đôi khi 'tự nhiên nó đau nhói, co rút lại, và giữa ban ngày mà tối tăm mặt mũi'. Tuy nhiên, nỗi đau khổ nhất do bão tố chiến tranh mang lại cho con người không chỉ là mất mát, tang thương, điêu tàn... mà còn là những vết thương lòng đau đớn, những nỗi ám ảnh kinh hoàng còn đọng lại trong ký ức, cứ mòn mỏi tâm hồn người lính hậu chiến. Bé Vania thường hoạt bát nhưng cũng có lúc 'im lặng, suy tư' và 'thở dài'. Cái áo da bố từng mặc cuối cùng lại làm cho tâm hồn bé như một ấn tượng không thể quên! Còn Xôcôlốp, nỗi đau dường như vô tận 'không nguôi mãi một chỗ được', nỗi buồn không bao giờ tắt, 'hai cha con đi khắp nơi trên lãnh thổ Nga'… Hầu như mỗi đêm anh lại mơ thấy những người thân bị giặc giết 'gặp lại vợ con sau hàng rào dây thép gai'..., 'ban ngày giữ được bình tĩnh, không lộ ra một tiếng thở dài, một lời than vãn nhưng đêm thì gối ướt đầm nước mắt…'. Xôcôlốp và bé Vania trở thành 'côi cút, hai hạt cát đã bị sức mạnh dữ dội của bão tố chiến tranh thổi bạt tới những vùng đất xa lạ...'
Nhân vật Xôcôlốp là một người Nga chân chính, đại diện cho khí phách anh hùng của người lính Xô Viết trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại. Xuất thân từ nông dân, sau đó làm thợ, lái xe. Một gia đình ổn định, hạnh phúc: một vợ và ba con. Anh đã ra trận như hàng triệu công dân khác, với ý thức 'Tổ quốc hay là chết!' Hai lần bị thương ở chân và tay; vết thương lành, anh lại cầm súng đánh giặc rồi bị bắt làm tù binh. Lao động khổ sai trong mưa, nắng, tuyết; bị đánh bằng báng súng, thanh sắt, gộc cây. Quần áo rách rưới, bánh mì và thịt nguội, bát xúp lẫn lộn. Anh đã đứng vững trước mọi thách thức gay go. Kiên quyết tiêu diệt kẻ phản bội! Dũng cảm đối diện với khẩu súng bắn lên của tên thù Muynle, chỉ huy trại tập trung. Với ánh mắt thanh thản, anh nhìn thẳng vào khẩu súng trên tay kẻ thù phát xít. Tự kiềm chế đói khát khi đứng trước bàn tiệc của kẻ địch. Uống rượu một cách trang trọng, không chỉ một ly mà còn nữa để chúc mừng cái chết của mình, bất ngờ, anh nói:
“Mày là một tên lính Nga chính nghĩa. Tao cũng là lính và tao tôn trọng những kẻ địch có phẩm hạnh. Tao sẽ không bắn mày nữa.” Sức mạnh và tâm hồn của Xôcôlốp, của người lính Nga đang cháy trong tay vũ khí, được mô tả một cách chân thực, kiêu hùng, khiến cho truyện “Số phận con người” trở nên như một 'bản hòa nhạc anh hùng nhỏ bé'.
Thông qua nhân vật Xôlôlốp, tác giả đã khám phá sâu sắc tính cách giản dị và nhân ái của người Nga. Sau chiến tranh, anh vẫn nhớ mãi khoảnh khắc từ biệt vợ con để ra trận, anh đẩy Irina ra khi chị níu lấy anh, không buông ra... Bình dị trước biến cố lớn khi lịch sử đặt thử thách trên con đường của mình! Lửa chiến tranh đã tắt hơn một năm rồi, nhưng trái tim Xôcôlốp vẫn đau mãi. Anh bắt đầu uống rượu, “một chén rượu cũng đủ làm ta say”, anh đã “quá mê mải cái thứ độc hại đó!”
Sống trong cảnh đau khổ, Xôcôlốp tưởng chẳng thể tìm được lối thoát. Nhưng tình yêu của cha - tình thương đồng loại đã đánh thức lòng anh, làm cho vết thương lòng đã rỉ máu từ lâu như được phủ lên một lớp da non. Gặp bé Vania, với mái tóc rối bù, quần áo rách rưới, sống lạc lõng ở nơi hiện đại khó khăn, không ai thương. Đặc biệt là khi nhìn thấy cặp mắt của em, 'như những ngôi sao sáng ngời sau trận mưa đêm', Xôcôlốp cảm thấy 'thích thú' và 'nhớ mãi', mong chờ xe chạy nhanh để 'được gặp em'. Anh quyết định: 'Không thể để mình và em lạc lõng riêng biệt được! Anh sẽ nhận em làm con!' Một quyết định đầy nhân ái. Anh đã cứu bé Vania, và cũng đã cứu lấy bản thân mình! Như có một phép màu: 'Ngay lúc đó tâm hồn tôi bỗng nhẹ nhõm và bừng sáng lên!' Câu nói nhẹ nhàng của Xôcôlốp: 'Là cha của con' khi nghe bé Vania nghẹn ngào hỏi: 'Chú là ai?' tưởng chừng giản dị nhưng chứa đựng một biển tình thương mênh mông! Trước những cái hôn lên má, môi, trán, trước những cử chỉ 'yêu thương của cha...' của bé Vania, Xôcôlốp vô cùng xúc động: 'Mắt tôi mờ đi, cả người cũng rùng mình lên, hai bàn tay run rẩy...'
Xôcôlốp đã chấp nhận bé Vania làm con. Anh đã rửa sạch, đưa em đi cắt tóc, may áo mới, chăm sóc em. Hai linh hồn đau khổ tựa vào nhau làm cho nỗi đau, tang thương sau chiến tranh được dịu đi. Giấc ngủ trở nên yên bình hơn: 'Lần đầu tiên, sau nhiều năm tôi được ngủ một giấc yên bình. Còn bé Vania thì vùi đầu vào lòng bố nuôi 'như con chim sẻ dưới mái nhà, ngủ khe khẽ...' Hạnh phúc là sự chia sẻ. Xôcôlốp không thể diễn tả được lòng vui, mỗi đêm anh thức dậy để nhìn bé Vania ngủ say sưa. Đời anh đã có sự thay đổi kì diệu: 'Trái tim đã mệt mỏi, đã vỡ vụn vì đau khổ, bây giờ trở nên êm dịu hơn. Vết thương lòng có thể lành được không? Vì vậy mà Xôcôlốp phải ôm bé con nuôi đi khắp nơi. Chỉ khi bé Vania lớn lên và đi học ở một trường ổn định, Xôcôlốp 'mới có thể ở yên một chỗ'. Anh đang chịu đựng và vượt qua số phận bằng tình thương của một người cha với đứa con.
Cuộc gặp ngẫu nhiên với 'hai linh hồn cô đơn' và câu chuyện đầy nỗi buồn của họ đã gợi lại trong tác giả nhiều cảm xúc sâu sắc, nhưng ông vẫn tin vào lòng dũng cảm và lòng nhân ái của người Nga, vẫn tin vào tương lai, dù chiến tranh có thổi đi đâu đi nữa. 'Cái gì đang chờ đón họ ở phía trước? Tôi tin rằng con người Nga, những người có tinh thần kiên cường, sẽ đứng vững và sống cùng với bố, cùng với chú bé khi nó lớn lên, có thể đối mặt với mọi thách thức, vượt qua mọi trở ngại trên đường, nếu Tổ quốc gọi.'
Truyện 'Số phận con người' với cấu trúc 'truyện trong truyện' đã nổi bật những nỗi đau, những phẩm chất cao quý của nhân vật Xôcôlốp, đồng thời mô tả sâu sắc tính cách và tâm hồn của người Nga, mang lại cho người đọc nhiều cảm xúc sâu sắc về số phận con người trong và sau chiến tranh.
Với những chi tiết sống động, rõ ràng và chân thực, tác giả đã mô tả thực tế của chiến tranh, ca ngợi người lao động bình thường trong cuộc sống, binh sĩ trong những thời điểm khó khăn nhất sau chiến tranh. Qua nhân vật Xôcôlốp, độc giả cảm nhận được những ý tưởng sâu sắc mà tác giả muốn gửi gắm: Với lòng dũng cảm của con người vượt qua những khó khăn của cuộc sống, và với tình thương có thể làm dịu đi nỗi đau mà chiến tranh mang lại. Phần ngoại đề trữ tình đã làm cho tinh thần nhân đạo trở nên rực rỡ và lung linh.
Nhân dân Việt Nam đã trải qua 30 năm chiến tranh. Hình ảnh Xôcôlốp rất quen thuộc với mỗi người chúng ta. Nhân vật này sống động, đáng thương nhưng cũng rất cao quý, xứng đáng được mọi người yêu mến, kính trọng.
