Phân tích phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm trong Đất nước

Đề bài: Phân tích phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm trong Đất nước

Mẫu bài văn Phân tích phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm trong Đất nước
 

I. Dàn ý Phân tích phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm trong Đất nước (Tiêu chuẩn)
 

1. Bắt đầu

- Tổng quan về chủ đề đất nước trong thơ ca.
- Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là một tác phẩm thơ đậm chất triết luận trữ tình, trong đó yếu tố trữ tình và triết luận tương hợp một cách chặt chẽ và liên tục, bắt nguồn từ kiến thức sâu rộng về văn hóa và lịch sử dân tộc của nhà thơ.

>> Những cách độc đáo để bắt đầu Mở bài về Đất nước.
 

2. Phát triển nội dung

a. Phong cách triết luận trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm:
- Việc sáng tạo trong viết thơ triết luận, ông luôn duy trì một mối liên kết mạnh mẽ giữa tư duy triết lý sâu sắc và những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam.
- Khả năng tưởng tượng mạnh mẽ, sử dụng chính yếu tố trữ tình để thể hiện sự triết luận sắc nét với nền văn hóa dân gian.

b. Tư duy triết luận về Đất Nước trong bối cảnh văn hóa truyền thống.

* Tình yêu quê hương sâu sắc:
- Bằng cách kết hợp truyền thuyết Lạc Long Quân - Âu Cơ với hình tượng của Chim biểu tượng cho phương Nam và Rồng biểu tượng cho phương Đông, tạo nên một lý thuyết tương ứng về Nước - Chim và Đất - Rồng. Sự kết hợp này cùng với câu chuyện về Lạc Long Quân - Âu Cơ giải thích về dòng họ Tiên, Rồng của người Việt.
=> Suy luận chặt chẽ làm nền tảng cho khái niệm toàn diện về Đất Nước, một quốc gia ở phương Đông.

* Phân tích về cơ sở Đất Nước dựa trên nền nông nghiệp lúa nước có từ lâu ở Việt Nam.
- Nền văn hóa lúa nước đã hình thành Đất Nước, chi phối và ảnh hưởng đến đời sống của người Việt Nam.
- Từ nền văn hóa lúa nước, Nguyễn Khoa Điềm dẫn dắt độc giả đến với văn hóa làng, xã truyền thống đặc trưng của Việt Nam. Ông mô tả những con người dung dị, tầm thường đã tạo nên Đất Nước.
- Từ nền văn hóa lúa nước, Nguyễn Khoa Điềm liên tưởng đến mối liên quan giữa Đất Nước và nền văn hóa sông nước, một đặc điểm của nền nông nghiệp lúa nước lâu dài.
=> Lý giải tinh tế, sâu sắc về cuộc sống của người trồng lúa liên quan đến nền nông nghiệp lúa nước và sống dựa vào môi trường sông nước, khiến cho trong ý thức Tổ quốc hay quốc gia cũng được gọi ngắn gọn là Nước với đầy đủ ý nghĩa.

* Phong cách triết luận qua cách thi nhân kết hợp văn hóa dân gian vào thơ:
- Trong ca dao 'Cha mẹ thương nhau như gừng cay muối mặn' để nhắc nhở về những đặc tính thủy chung, son sắt của người Việt.
- Đất Nước không chỉ xuất phát từ những câu chuyện cổ tích 'ngày xửa ngày xưa mẹ thường kể'.

* Đất Nước hình thành từ những phong tục tập quán lâu dài của người Việt:
- Là một yếu tố quan trọng để tạo nên một quốc gia, là đặc điểm để phân biệt với các dân tộc khác, là niềm tự hào của dân tộc.
- Từ miếng trầu trong 'Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu mà ăn', kết nối với tục ăn trầu nhuộm răng từ thời các vua Hùng thiết lập và bảo vệ quốc gia.
- Từ tục ăn trầu nhuộm răng với quan niệm 'Cái răng cái tóc là góc con người', Nguyễn Khoa Điềm mở rộng ý tưởng sang tục búi tóc thấp của phụ nữ Việt trong 'Tóc mẹ thì thì búi sau đầu'.
- Cách đặt tên cho con cái trong câu 'Cái kèo, cái cột thành tên', thể hiện ý thức tâm linh của người Việt xưa.
=> Những đặc điểm văn hóa độc đáo mà Nguyễn Khoa Điềm mang vào triết luận thơ làm cho khái niệm Đất Nước trở nên vững chắc, sâu sắc, linh thiêng hơn, xứng đáng với đất nước có hơn 4000 năm văn hiến, với vẻ đẹp đầy thực tế và huyền bí.

c. Triết lý về Tổ quốc trong ký ức lịch sử:
- Đất nước của chúng ta được hình thành từ những trận chiến bảo vệ lãnh thổ, là niềm tự hào và phẩm giá quý báu của cả dân tộc 'Tự hào khi dân tộc biết canh tác và đánh bại kẻ thù'.
- Tổ quốc của những con người kiên cường, mạnh mẽ, chiến đấu không ngừng, kỳ vọng hướng tới tương lai:

'Phải đối mặt với thù ngoại, đồng lòng chống ngoại xâm
Và khi gặp thù nội, hãy đứng lên và đánh bại chúng'

d. Triết lý về Tổ quốc từ góc nhìn của nhân dân:
- Là chính nhân dân đã xây dựng nên Tổ quốc, bằng những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp, bằng sự hình thành của văn học dân gian, và bằng những tập tục lâu dài
- Hình tượng Tổ quốc của Nguyễn Khoa Điềm đặt nhân dân vào trung tâm, thể hiện cụ thể và trừu tượng, làm nổi bật vai trò quan trọng của nhân dân trong xây dựng đất nước.

e. Yếu tố đậm chất trữ tình:
- Thể hiện qua ngôn ngữ thơ tươi đẹp, tràn ngập vị ngọt của văn hóa dân tộc.
- Tình yêu quê hương sâu sắc, nồng nàn là nguồn cảm hứng chủ đạo cho toàn bộ bản thơ, là cơ sở để Nguyễn Khoa Điềm tìm về nguồn gốc, đầy sự sáng tạo, triết lý để tả một Tổ quốc hòa thuận từ văn hóa đến lịch sử và cả nhân dân.
- Trái tim biết ơn sâu sắc, luôn hướng về cội nguồn dân tộc, được thể hiện và giữ gìn qua từng câu thơ.
 

3. Kết luận

­- Đánh giá và nhận xét về phong cách triết lý trữ tình của Nguyễn Khoa Điềm trong bài Đất Nước.

>> Tham khảo cách viết Kết luận về Đất nước ngắn gọn, ấn tượng.

II. Bài viết mẫu Phân tích phong cách trữ tình triết luận của Nguyễn Khoa Điềm trong Đất Nước (Tiêu biểu)

Giai đoạn từ 1945 đến 1975 là thời kỳ mà nhiều tác phẩm xuất sắc về đề tài đất nước được sáng tác, trong đó Nguyễn Đình Thi nổi bật với bài thơ đặc sắc về đất nước đau thương, Tạ Hữu Yên với hình tượng đất nước buồn bã 'giọt đàn bầu rơi... nỗi đau người mẹ 3 lần tiễn con đi, hai lần khóc trong im lặng' trong tác phẩm Đất nước tôi. Chế Lan Viên mang đến hình tượng đất nước trầm ngâm, lắng đọng thấm đẫm hơi thở dân tộc trong Thời sự hè 72 - Bình luận. Đặc biệt, Nguyễn Khoa Điềm ghi dấu ấn mạnh mẽ với hình tượng đất nước có sự ảnh hưởng từ sử thi, khám phá từ những truyền thuyết, một đất nước trải qua quá trình hình thành, trưởng thành, và tồn tại, là quê hương của nhân dân, nguồn cảm hứng chính từ nhân dân. Bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm là một tác phẩm đậm chất triết luận trữ tình, nơi yếu tố trữ tình và triết luận giao thoa hài hòa, xuất phát từ kiến thức sâu rộng về văn hóa và lịch sử của dân tộc.

Người ta không thể nhắc đến Nguyễn Khoa Điềm mà không nói đến một nhà thơ viết thơ triết luận sâu sắc, liên kết chặt chẽ giữa tư tưởng triết lý tinh tế và giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Trong những dòng thơ của ông, ta phát hiện được sức mạnh tưởng tượng mạnh mẽ, ông dẫn dắt người đọc từ quá khứ đến hiện tại, từ những cảm xúc đau thương đến hạnh phúc, từ tình cảm gần gũi đến cảm xúc hùng vĩ. Đặc biệt, trong Đất Nước, Nguyễn Khoa Điềm sử dụng chính nguồn cảm hứng trữ tình để thể hiện tính triết luận sâu sắc, kết hợp với văn hóa dân gian, được một số nhận xét rằng 'Thơ ca Nguyễn Khoa Điềm chứa đựng nhiều chất liệu văn học và văn hoá dân gian. Câu thơ dù ở thể thơ truyền thống hay thơ tự do luôn mang vị của ca dao, tục ngữ. Chất hiền minh của trí tuệ dân gian gói gọn trong từng từ'.

Đặc biệt, tính triết luận trữ tình trong Đất Nước được thể hiện rõ qua lòng tự hào về nguồn cội dân tộc.

'Đất là nơi nơi chim về
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng'

Bắt nguồn từ tư tưởng triết lý hòa hợp âm dương, mọi thứ đều tồn tại theo cặp của người Việt, Nguyễn Khoa Điềm đã dẫn chúng ta đến với truyền thuyết Lạc Long Quân và Âu Cơ, với chiếc bọc trứng kỳ diệu nở ra hàng trăm con người. Tuy nhiên, nhà thơ không chỉ dừng lại ở việc nhắc lại truyền thuyết, mà còn mở rộng tầm tưởng tượng. Trong văn hóa cổ xưa, hình ảnh của Chim thường biểu tượng cho bầu trời phương Nam, xuất phát từ truyền thuyết về chim Lạc bay về phương Nam mở đất, và Rồng thì là thần thú biểu tượng cho các quốc gia phương Đông. Sự tương ứng giữa Nước - Chim và Đất - Rồng cùng với câu chuyện về Lạc Long Quân - Âu Cơ làm sáng tỏ về dòng họ Tiên, Rồng của người Việt, tạo nên một lý thuyết hoàn chỉnh về Đất Nước, một nước Nam thuộc phương Đông. Đây chính là một tư tưởng triết luận sâu sắc.

Nguyễn Khoa Điềm cũng đưa ra suy luận về cơ sở của Đất Nước dựa trên nền nông nghiệp lúa nước đã tồn tại từ lâu đời ở Việt Nam, như trong câu thơ 'Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng/ Đất nước có từ ngày đó'. Văn hóa lúa nước là nền tảng đã xây dựng và hình thành Đất Nước, có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống và sinh hoạt hàng ngày của người Việt Nam. Những hạt thóc, hạt lúa nhỏ bé đã tạo nên Đất Nước, hình thành một quốc gia với nền nông nghiệp phát triển, trở thành nước xuất khẩu lúa gạo hàng đầu thế giới ngày nay.

Ngoài ra, Nguyễn Khoa Điềm không chỉ dừng lại ở văn hóa lúa nước, ông còn dẫn dắt người đọc khám phá văn hóa làng xã truyền thống đặc trưng của dân tộc Việt Nam.

'Không ai nhớ mặt đặt tên
Nhưng họ đã tạo ra Đất Nước
Họ giữ và truyền lại hạt lúa mà ta trồng
Họ truyền đời cho mỗi nhà từ than đen qua cây cúi
Họ truyền giọng điệu của mình cho con học nói
Họ gánh vác tên xã, tên làng trong mỗi hành trình di dân
Họ xây dựng bờ đê cho những thế hệ sau nhìn cây đổ trái'.

Theo quan điểm của Nguyễn Khoa Điềm, những người đơn giản, bình thường, không ai nhớ tên họ mới là những người đã xây dựng nên Đất Nước. Họ sống bình yên, hạnh phúc, lao động chăm chỉ, xây xóm làng trên khắp đất nước, tạo nên một Việt Nam thuần nông, chất phác.

Nối tiếp với văn hóa lúa nước, Nguyễn Khoa Điềm nhắc đến mối liên kết giữa Đất Nước và nền văn hóa sông nước, biểu tượng của nền nông nghiệp lúa nước lâu dài.

'Dòng sông mênh mông từ đâu chảy về
Nhưng khi đến với Đất Nước ta, nó trở thành bản hòa nhạc
Người chèo đò hò, thuyền vượt thác hòa mình vào giai điệu
Hiện lên với nhiều màu sắc trên dòng sông xuôi'

Một lần nữa, Đất Nước được chia thành Đất và Nước, hai yếu tố quan trọng trong nông nghiệp, gần gũi với mỗi người dân Việt. Khái niệm Đất Nước trong tâm hồn người nông dân không còn xa lạ khi được Nguyễn Khoa Điềm giải thích một cách tinh tế, sâu sắc. Cuộc sống của người trồng lúa liên quan chặt chẽ đến nền nông nghiệp lúa nước và môi trường sông nước, khiến trong tâm thức, quốc gia có thể được gọi tắt là 'Nước' mà vẫn đầy đủ ý nghĩa.

Phong cách triết luận của Nguyễn Khoa Điềm thể hiện khi ông kết hợp chất liệu văn hóa dân gian trong thơ, tạo nên một Đất Nước phong phú, đậm bản sắc từ truyền thuyết và ca dao cổ xưa.

'Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại
Dạy anh biết 'yêu em từ thuở trong nôi'
Biết quý công cầm vàng những ngày lặn lội
Biết trồng tre đợi ngày thành gậy
Đi trả thù mà không sợ dài lâu'

Với 'Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn,' Nguyễn Khoa Điềm kể về sự thủy chung, son sắt của người Việt, sử dụng chất liệu từ ca dao, tục ngữ để tạo nên Đất Nước.

Đất Nước hình thành từ phong tục tập quán lâu đời, như ăn trầu nhuộm răng, liên kết với câu chuyện cổ tích và tục đặt tên con. Những nét độc đáo này làm cho Đất Nước trở nên vững chắc, sâu sắc, và linh thiêng.

Tư tưởng triết luận Đất Nước trong lịch sử dân tộc nở rộ từ văn hóa truyền thống, Nguyễn Khoa Điềm mở ra hình ảnh một Đất Nước kiêu hùng, giữ nước bằng tinh thần đoàn kết và chiến đấu, được hình thành từ thời thuở dựng nước cho đến ngày nay.

'Khi giặc tới, nam nhi ra trận
Phụ nữ trở về, ôm con nhỏ
Nhà tranh đánh ghenh gió lộng
Vô số anh hùng nở nơi này
Nữ anh hùng gìn giữ mảnh đất'

Với phẩm chất kiên cường và quyết tâm đánh đuổi giặc, Đất Nước trở nên mạnh mẽ và không ngừng chiến đấu, đặt tâm huyết vào việc bảo vệ quê hương:

'Nếu có kẻ thù ngoại xâm, chúng ta sẽ đối đầu
Và nếu có nội thù, chúng ta sẽ đồng lòng chiến đấu'

Dù là phụ nữ hay đàn ông, mọi người sẵn sàng hy sinh vì Đất Nước mà không do dự. Truyền thống này đã tồn tại từ thời Phù Đổng Thiên Vương, vua Hùng thứ 6 chiến thắng giặc n xâm lược, cưỡi ngựa sắt trở về trời để lại dấu tích huy hoàng, oanh liệt.

Tất cả quan điểm triết luận của Nguyễn Khoa Điềm hướng về quan niệm dân chủ: Đất nước của nhân dân, do nhân dân xây dựng. Trong Trường ca Mặt đường khát vọng, Nhân dân nổi lên mạnh mẽ, kiêu hùng: 'Có giặc thì chống giặc/ Có nội thù thì vùng lên đánh bại/ Đất Nước này là của Nhân dân'.

Nhân dân góp phần lớn trong việc xây dựng Đất Nước, từ giữa thế kỷ VI với Phù Đổng Thiên Vương đến ngày nay. Trong đoạn thơ dài, Nguyễn Khoa Điềm mô tả sự đóng góp của mọi tầng lớp nhân dân, từ nông dân, lính chiến, đến những người tên tuổi như Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm, tạo nên một hình ảnh rộng lớn và đa dạng về Đất Nước.

Thể hiện sự trữ tình và tâm huyết, Nguyễn Khoa Điềm sử dụng giọng điệu thơ tha thiết, phản ánh sự trân trọng văn hóa và lòng tự hào trước thành tựu của người Việt. Tình cảm yêu nước, lòng biết ơn sâu sắc nối kết từng câu thơ, làm cho Đất Nước trở nên hòa mình với văn hóa, lịch sử và nhân dân.

Với sự sáng tạo triết lý và tâm huyết sâu sắc, Nguyễn Khoa Điềm đã hình thành một bức tranh mới cho Đất Nước, hoàn toàn khác biệt so với các nhà thơ đương thời. Đó không chỉ là một Đất Nước được truyền đạt qua những vần thơ, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật nổi bật, đậm chất văn hóa dân tộc, hòa quyện với hơi thở kiêu hùng của lịch sử. Một Đất Nước gần gũi và chân thực, với sự kết nối mạch lạc giữa văn hóa, lịch sử và tâm hồn nhân dân, tạo nên bức tranh tình yêu sâu sắc cho Đất Nước - hai từ ngọt ngào.

"""""""-

Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ là một bài thơ, mà còn là một tác phẩm triết luận trữ tình độc đáo. Bên cạnh việc phân tích phong cách triết luận trong Đất Nước, danh sách các bài văn nổi bật lớp 12 còn mang đến những tác phẩm đặc sắc như Vẻ đẹp của hình tượng đất nước trong bài thơ Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm, Phân tích phần 2 đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm, Đất Nước qua dòng suy tưởng của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm, Cảm hứng về Đất Nước của nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm qua phần một đoạn Đất Nước. Những bài viết này sẽ là nguồn cảm hứng và kiến thức quý báu cho các học sinh THPT chuẩn bị cho các bài kiểm tra trên lớp.