Phân tích sự hài hước trong tác phẩm “Niềm vui của một gia đình tang thương” của Vũ Trọng Phụng

   Mọi người từ lâu đã ca ngợi Số đỏ của Vũ Trọng Phụng là một trong những tác phẩm tiêu biểu của văn học trào phúng. Số đỏ không chỉ là biểu tượng của nghệ thuật trào phúng trong văn học Việt Nam mà còn làm cho độc giả vui vẻ từ đầu đến cuối, thỏa mãn và thoải mái. Tuy nhiên, qua Số đỏ, độc giả không thể không phải suy ngẫm và phẫn nộ trước cái xã hội giả dối, tàn ác, không công bằng.

   Đọc Số đỏ, người ta nhận ra rằng đây thực sự là bức tranh chân dung của Vũ Trọng Phụng, nơi tài năng của ông được phô diễn một cách xuất sắc nhất, đặc biệt là trong chương XV mang tựa đề Niềm vui của một gia đình tang thương. Tài năng ấy chính là khả năng tạo ra mâu thuẫn. Thực ra, mâu thuẫn không phải là điều mà Vũ Trọng Phụng tạo ra. Mâu thuẫn đã tồn tại sẵn trong xã hội, và nhà văn Vũ, với cái nhìn sắc bén, bằng tài năng của mình, đã phát hiện và tôn trọng nó, làm cho nó trở nên rõ ràng đối với mọi người, để họ cười, để họ căm phẫn và khinh bỉ nó. Cách đặt tên chương sách của Vũ Trọng Phụng làm cho người ta bất ngờ, đầy mâu thuẫn: Niềm vui của một gia đình tang thương. Gia đình tang thương mà cũng có niềm vui à? Gia đình tang thương mà cũng có thể hạnh phúc à? Cái chết của người thân trong gia đình có thể mang lại hạnh phúc cho người khác được sao? Nếu chỉ đọc tiêu đề, người ta có thể nghĩ rằng nhà văn đang tạo ra một sự kết hợp không thể hòa hợp giữa hai khái niệm đối lập. Nhưng không, đó không phải là ý định xấu của nhà văn, đó là hiện thực của cuộc sống, hiện thực của một xã hội mà nhà văn muốn phơi bày để mọi người nhìn thấy. Mọi sự bắt đầu từ cái chết của một ông già. Ông già đó là cha, là ông của một gia đình đông đảo và “trang nghiêm” của một xã hội “thượng lưu”. Cả gia đình đều đau đớn, lo lắng... trước cái chết của người thân chứ? Không phải, họ đau đớn vì... hạnh phúc! “Cái chết kia đã mang lại niềm vui cho nhiều người”. Câu văn ngược đãi ấy của Vũ Trọng Phụng đã vạch ra một khía cạnh của “tính cách nhân loại”. Điều này không phải là một sự bịa đặt của nhà văn để giải trí. Đây là sự thật cụ thể, rõ ràng:

   Khi ông bố vợ qua đời, mọi người phát hiện rằng số tiền họ được hưởng từ di sản tăng lên đáng kể. Ông già Hồng thấy niềm vui khi mơ ước về việc mặc trang phục lịch sự, đi cùng gậy và khóc ròng để nhận được lời khen ngợi về “một buổi tang lễ lịch sự như thế, với một cây gậy đẹp như thế…”. Trong khi đó, ông cháu Văn Minh, một người muốn cải thiện xã hội? Ông ta cảm thấy hạnh phúc vô cùng, bởi vì, với cái chết của ông nội, ông đã thấy rằng di chúc của ông đã được thực hiện, nghĩa là ước mơ của ông nội được thực hiện, chia sẻ tài sản đã trở thành hiện thực. Bà Văn Minh hạnh phúc theo cách một người phụ nữ hiện đại, cô nhận ra từ cái chết của ông nội chồng một cơ hội hiếm có để mặc đẹp, diện trang phục lịch sự, những thiết kế mới nhất của thời trang Âu Hóa! Tâm trạng của những người khác khi nhìn thấy điều đó thì không khỏi phẫn nộ. Nhưng chuyện vẫn chưa dừng lại ở đó. Dưới bút của nhà văn trào phúng, sự giả dối cao nhất, đáng chê cười nhất cũng được phơi bày. Những kẻ mong chờ ông già sớm qua đời đã tổ chức một tang lễ lớn để thể hiện lòng trung thành, tình cảm tiếc thương đối với người đã mất! Do đó, bút phong của Vũ Trọng Phụng tập trung mạnh mẽ, hầu như như có sức mạnh siêu nhiên, trong phần thứ hai của chương, đó chính là phần mô tả cảnh tang lễ.

   Bắt đầu, nhà văn miêu tả cô Tuyết, một cô gái có phần hư hỏng nhưng chỉ “hư hỏng nửa chừng”, là một hình mẫu tiêu biểu trong xã hội “hiện đại của thời đại đó”. Tuyết mặc bộ trang phục tang lễ “ngây thơ” phần nào che đậy phần không, với gương mặt mang “vẻ buồn lãng mạn” (vì nhớ người yêu chứ không phải vì tình yêu thương người đã khuất) đã tạo ra một ấn tượng đặc biệt: những người quan trọng trong đám tang chỉ nhìn vào sự quyến rũ của Tuyết để cảm động, như thực sự cảm động trước nỗi buồn của việc đưa tang vậy. Đám tang thật lớn, lớn đến mức “có thể khiến người chết trong quan tài cũng phải mỉm cười sung sướng”. Mọi người đã tận dụng đám tang để khoe giàu, khoe sang và khoe lòng hiếu thảo giả vờ của mình! Nếu mong muốn của tất cả những người tham dự tang lễ này là, qua đám tang này, thể hiện sự giả dối, bịp bợm cũng như sự tàn nhẫn, bất nhân của mình đến mức hoàn toàn, thì quả thật họ đã làm được một cách hoàn hảo, xuất sắc. Nhưng chưa hết, trong mắt của Vũ Trọng Phụng, nhóm người giả dối không chỉ là một nhóm nhỏ đó. Chúng đông đảo lắm. Chúng là toàn bộ xã hội. Bắt đầu từ đại diện của hệ thống cảnh sát, tức là những người đại diện của Nhà nước: thầy Min Đơ và thầy Min Toa. Tác giả đã nhắc đến sự vui mừng của hai thầy khi được chủ nhà thuê làm người bảo trì trật tự trong tang lễ. Lý do duy nhất khiến họ vui mừng là vì họ đang rảnh rỗi, và đang “buồn rầu như nhà buôn sắp phá sản”. Tiếp theo là những người quan trọng, những người “tinh hoa” của xã hội thượng lưu, mặt mũi trang nghiêm, ngực đeo đầy đủ thứ “đồ trang sức”. Trong đám tang này, sự xúc động của họ không phải vì nhớ những người đã khuất, cũng không phải vì tiếng kèn tang đưa càng thêm bi thương, mà chỉ vì… có cơ hội ngắm nhìn không mất tiền làn da trắng ngần trong áo mỏng của cô Tuyết.

   Sự hiện diện của hai tên lừa đảo trong dịp này khiến mọi người “xúc động” đến cực độ: Xuân Tóc Đỏ và sư cụ Tăng Phú. Tại sao? Bởi vì với sáu chiếc xe kéo và những vòng hoa khổng lồ, hai kẻ này đã khiến đám tang trở nên trang trọng hơn, ấn tượng hơn. Ngay cả bà cụ cố Hồng, có lẽ là người tốt nhất trong gia đình đầy bất bình và lừa đảo đó, cũng cảm động đến rợn người. Người đi đưa đám thật đông đảo. Bằng điệu nhảy “Đám cứ đi…” được nhắc đi nhắc lại, tác giả có vẻ muốn nói: đám tang thật lớn, thật đông, mọi người có cơ hội chiêm ngưỡng sự trang trọng của nó. Nhưng hãy thử tìm xem trong đám đông đó có ai thực sự “đi đưa đám”, có ai thực sự cảm thấy tiếc nuối với người chết mà họ đang tiễn đưa không? Không có ai. Tất cả mọi người, nam cũng như nữ, già cũng như trẻ, mặc dù có vẻ nghiêm túc, nhưng đều nói một điều, làm một điều, nghĩ một điều không liên quan đến người chết và đám tang. Trai trẻ và gái đẹp thì thích chọc phá, so sánh, chê trách lẫn nhau, ghen tỵ với nhau, hẹn hò… nhưng tất cả đều “với vẻ mặt buồn rầu của những người đưa tang”. Thật là tàn nhẫn, thật là không tôn trọng. Ta có thể nghĩ như vậy. Nhưng với Vũ Trọng Phụng, chỉ cần nghe những lời họ nói với nhau, ta mới thấy sự không tôn trọng ấy trơ tráo ra sao. Và nhà văn đã ghi lại một số lời đó. “Đám cứ đi…” có nghĩa là sự không tôn trọng ấy không dừng lại ở đó, nó còn kéo dài.

   Khi đám không còn “cứ đi” nữa mà dừng lại để chôn cất, Vũ Trọng Phụng còn đưa ra hai chi tiết đặc biệt, nâng cao cảnh đưa tang lên tới đỉnh điểm. Chi tiết đầu tiên là cảnh cậu Tú Tân chỉ bảo từng người một làm những động tác, giữ những tư thế buồn bã để cho cậu ta.. chụp ảnh. Chi tiết thứ hai là ông phán mọc sừng, kẻ giả dối và vô liêm sỉ nhất trong gia đình này, đã khóc đến nỗi gần như ngất đi. Tuy nhiên, trong lúc quằn quại khóc lóc, chính ông đã chuyển tiền năm đồng cho Xuân Tóc Đỏ vì đã “giúi” ông ta được gọi là “người chồng mọc sừng” (cũng là lý do gián tiếp khiến ông già đã qua đời). Thật là những diễn viên lớn của những màn kịch cuộc đời. Hai chi tiết ấy kết thúc một cách hoàn hảo và sắc nét chương sách nói về sự giả dối của con người.

   Những gì Vũ Trọng Phụng viết trong chương sách có phải là sự thật không? Hay… Tất cả những điều đó chỉ là hư cấu không? Nhưng những điều đó đều có cơ sở lắm mà, và dường như đều có thật. Ngòi bút của Vũ Trọng Phụng thực sự sắc như dao. Đằng sau những lời nói như đùa, sự thật của cuộc sống luôn hiện ra rõ ràng, với hai điều lớn nhất: sự tàn nhẫn và sự dối trá

 Mytour