Phân tích tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa

Phân tích chi tiết về tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

Mẫu bình luận văn bản: Bình luận về tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

I. Cấu trúc Bình luận văn bản Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

1. Phần khởi đầu

Giới thiệu về tác giả và tác phẩm

2. Phần thân bài

- Bối cảnh sáng tác
- Tình huống nghịch lý, khác biệt:
+ Một là, nghịch lý giữa cuộc sống và nghệ thuật
+ Hai là, nghịch lý giữa cảnh thiên nhiên tươi đẹp thơ mộng và cuộc sống khốn khổ sau chiến tranh.
+ Ba là, nghịch lý giữa vẻ đẹp tự nhiên và sự tàn bạo gia đình: Trái ngược giữa cảnh thiên nhiên tươi đẹp diễn ra hành động bạo lực trong gia đình.

- Ý nghĩa từ nghịch lý:
+ Người nghệ sĩ không bao giờ quên nghịch lý của cuộc sống. Nghệ thuật không chỉ là vẻ đẹp tinh tế mà còn là hiện thực thô sơ, gai góc.
+ Nghệ thuật phải phản ánh cuộc sống trong những khía cạnh tối tăm nhất.
+ Người nghệ sĩ phải sống gần gũi, hiểu biết để thấu hiểu cuộc sống và con người ở chiều sâu, bản chất.
- Phong cách trần thuật chủ yếu là ngôi thứ nhất, người kể chuyện đồng nhất với nhân vật
-->  người kể vẫn điều hành sự kiện trên một trục thời gian tạo nên tính nhất quán trong văn bản.

3. Phần kết bài

Đưa ra tổng kết cuối cùng
 

II. Bài văn mẫu Bình giảng tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu

Chiếc thuyền ngoài xa được xem là một truyện luận đề trong đó Nguyễn Minh Châu nêu bật vấn đề về mối quan hệ giữa văn học và cuộc sống.

Thể hiện qua câu chuyện về chuyến đi của một nghệ sĩ nhiếp ảnh đến vùng biển miền Trung để chụp ảnh nghệ thuật, với nhiều tình tiết bất ngờ và đa dạng nhân vật, tác giả nêu lên tính chân thật của người nghệ sĩ, đồng thời phản ánh sự liên kết chặt chẽ giữa văn học và thực tế cũng như những thách thức phức tạp của cuộc sống, bao gồm cả bi kịch của số phận con người.

Trước hết, cần đặt truyện ngắn này vào bối cảnh sáng tạo chung của Nguyễn Minh Châu trong những năm đầu của thập kỷ 80 trong thế kỷ trước, nơi cảm hứng luận đề đóng vai trò quan trọng. Cảm hứng luận đề được thể hiện qua loạt truyện như Bức tranh, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành, Hương và Phai, Bến quê, Khách ở quê ra, Mẹ con chị Hằng, Sống mãi với cây xanh, Mảnh đất tình yêu, Một lần đối chứng, Chiếc thuyền ngoài xa... nơi nhà văn đối mặt với những quan niệm lạc hậu, lỗi thời, cổ hủ, và xưa cũ về con người, cuộc sống và nghệ thuật.

Truyện được hoàn thành vào tháng 8 năm 1983, tại giai đoạn tiền đổi mới (tính từ năm 1986). Đầu những năm 80 của thế kỷ XX, Việt Nam đối mặt với khủng hoảng kinh tế nặng nề. Tình hình này yêu cầu chúng ta phải áp dụng những cơ chế mới thích hợp để thay thế hệ thống quản lý bao cấp đã lỗi thời, bao gồm cả sự thay đổi trong tư duy. Nhìn từ góc độ văn học, các tác phẩm như Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu là dấu hiệu của sự đổi mới trong văn học, từ đề tài, nhân vật đến cách viết... Do đó, nhà văn được đánh giá cao, là người có cái nhìn sớm và sâu sắc nhất, từ trong tâm trí của mình, về nhu cầu sống sót của cuộc trở dạ kia, mà ngày nay chúng ta gọi là cuộc cách mạng đổi mới.

Vì tính chất ngắn gọn, cô đọng của thể loại, cốt truyện thường diễn ra trong một khung thời gian, không gian hẹp để tập trung vào việc phân tích một hiện tượng, phát hiện ra bản chất của cuộc sống, các tác giả truyện ngắn thường chú trọng vào việc sáng tạo tình huống. Khi phân tích giảng dạy một tác phẩm truyện ngắn, chúng ta cũng nên chú ý đến yếu tố này. Tình huống đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện các mối quan hệ, địa vị xã hội và tính cách của nhân vật, từ đó phản ánh chủ đề của tác phẩm. Chiếc thuyền ngoài xa đã tạo ra một tình huống nghịch lý, oái oăm, trớ trêu. Do là một truyện luận đề, tác phẩm tập trung vào tư tưởng hơn là tính cách của nhân vật, nên phân tích nên tập trung vào khía cạnh tình huống. Thông qua tình huống này, tác phẩm mới thể hiện rõ tư tưởng của mình.

Có thể phân loại tình huống thành các nhóm sau:

Một trong những nghịch lý đáng chú ý là sự đối lập giữa cuộc sống và nghệ thuật. Dù đã dành rất nhiều công sức và thời gian, những nghệ sĩ nhiếp ảnh vẫn cảm thấy không thể đáp ứng được mọi yêu cầu của cuộc sống. Điều này làm cho họ luôn cảm thấy không thỏa mãn và phải luôn tìm kiếm mục tiêu nghệ thuật mới.

Một ví dụ khác về nghịch lý là sự trái ngược giữa vẻ đẹp của thiên nhiên và di sản chiến tranh. Mặc dù bãi biển có vẻ thơ mộng và tươi mới, nhưng những dấu vết của chiến tranh vẫn còn hiện hữu và gây ra những cảm xúc đau đớn và căng thẳng.

Nghịch lý tiếp theo là sự đối lập giữa vẻ đẹp sống động và vẻ đẹp vô hồn của thiên nhiên. Thậm chí cảnh tượng tưởng chừng tuyệt vời nhất cũng có thể trở nên nhạt nhẽo và tẻ nhạt nếu không có sự hiện diện của tinh thần và cảm xúc.

Đó chính là một ví dụ về vẻ đẹp sống động, tươi mới và sảng khoái!

Một khung cảnh đẹp tương phản về màu sắc và ánh sáng. Hoạ sĩ đã kết hợp màu sắc và ánh sáng để tạo ra một bức tranh phong phú và hấp dẫn, từ cảnh vật tự nhiên đến hình ảnh con người và cuộc sống hàng ngày.

Nghệ thuật là sự kết hợp của công phu, kiên nhẫn và may mắn. Đôi khi, sự tài năng không đủ để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật sống động mà cần có sự hỗ trợ của sự ngẫu nhiên và sắp đặt tài tình.

Một sự nghịch lý nữa là sự đối lập giữa vẻ đẹp tự nhiên tuyệt vời và khổ đau của cuộc sống con người. Khung cảnh được mô tả với sự kỳ diệu và sắc nét, từ hình ảnh của mũi thuyền trong sương mù cho đến những bóng người trên bờ biển.

Việc viết miêu tả về vẻ đẹp tuyệt vời này đòi hỏi một sự hiểu biết sâu sắc về nghệ thuật và một khả năng diễn đạt tinh tế. Sự kỳ diệu của bức tranh được tái hiện qua từng chi tiết nhỏ, tạo nên một trải nghiệm độc đáo và sâu sắc.

Nhưng đáng tiếc, điều trớ trêu là thường những nơi đẹp và tưởng chừng có hồn lại ẩn chứa những điều đau lòng và oán trách nhất!

Đó là lời đe dọa của một ngư dân: 'Hãy cúi đầu mày xuống, trước khi tao đạp chết mày'.

Đó là hình ảnh quen thuộc của một phụ nữ ngư dân, cao to với các nét mặt cứng rắn. Một khuôn mặt mệt mỏi sau một đêm làm việc gắt gao, trông buồn ngủ và uể oải...

Một người đàn ông với mái tóc rối như tổ quạ, đôi chân mập mạp... Ánh mắt lạnh lùng và đầy uy quyền...

Kế tiếp là hình ảnh bạo lực đáng sợ, những cú đánh đập không nhân tính: 'Một ông già ngay lập tức trở nên hung hãn, mặt ửng đỏ, vùng ra một chiếc thắt lưng cũ rích của lính giả ngày xưa... không một lời, ông ta thể hiện cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng của phụ nữ, trong khi hơi thở nặng nề, răng nghiến gặm...'

Thật đáng tiếc! Khát vọng tìm kiếm vẻ đẹp để làm cho thế giới trở nên tươi đẹp là một điều cao quý, nhưng nghệ sĩ phải thức tỉnh trước hiện thực đau đớn của cuộc sống. Đây cũng là một cảnh báo cho mọi người: hãy tỉnh táo trước vẻ đẹp. Bất kỳ vẻ đẹp nào cũng có thể che giấu những phức tạp và nỗi đau của cuộc sống. Tình huống nghịch lý này trong 'Chiếc thuyền ngoài xa' đã làm tan biến sự lãng mạn và đưa ra một cái nhìn cực kỳ tàn nhẫn về thực tại. Nghệ sĩ không chỉ nhìn thấy cảnh đẹp ở bên ngoài mà còn phải nhìn thấy cả cảnh bạo hành của người đàn ông kia. Đây là một bài học, một trách nhiệm, và là lương tâm của nghệ thuật.

Từ góc nhìn của các nhân vật, chúng ta thấy nhà văn đã sử dụng nguyên tắc nghịch lý, sự đối lập trong việc xây dựng nhân vật: sự pha trộn giữa cái tốt và cái xấu. Người phụ nữ xấu xí và thô kệch đó có vẻ ngoài cực kỳ bất khuất và kiên cường, chịu đựng 'ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng' nhưng vẫn không rời bỏ gã chồng tàn bạo. Vì, như lời giải thích gan dạ của người mẹ đó, bà đã có trái tim hi sinh vô hạn '...đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba, để cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con nhà nào cũng trên dưới chục đứa... Đám đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống vì con cái chứ không thể sống vì bản thân...'. Còn người đàn ông kia cũng không hoàn toàn xấu xa. Vì sao mà lão trở nên tàn bạo như vậy? Theo lời vợ lão thì đó 'là một anh con trai cục tính nhưng hiền lành lắm, không bao giờ đánh đập...' . Và cũng theo lời vợ lão thì lý do lão trở nên như thế là vì lão 'khổ quá' vì công việc nuôi con. Rồi đói, khi 'ông trời làm biển động suốt hàng tháng, cả nhà vợ chồng con cái toàn ăn cây xương rồng luộc chấm muối...'. Dù thế nào đi nữa, hắn vẫn là người lao động lương thiện, lại là người lao động chính đáng, kiếm sống bằng mồ hôi nước mắt của mình để nuôi sống mười mấy miệng ăn. Lão đánh vợ để giải toả những căng thẳng. Hãy chú ý rằng mỗi lần lão đánh vợ, lão cũng đau đớn 'Mỗi lần một nhát quật xuống, lão lại rên rỉ trong đau đớn'. Lão cũng không phải là người thích gây rối, không phải là kẻ chỉ muốn gây gỗ đánh đấm người khác, vì lý do đó là ngay cả Phùng cũng khẳng định 'lão đánh tôi hoàn toàn vì tự vệ'. Còn thằng Phác, đứa trẻ ham hiểu biết (nó đã giải thích cho tôi về cuộc sống của những giống chim trong rừng), sớm trở thành lao động, hồn nhiên chơi với 'tôi' như một người bạn thân và rất yêu mẹ... Bên cạnh những phẩm chất đó, trong nó cũng ẩn chứa một tính côn đồ nguy hiểm: sẵn lòng sử dụng bạo lực để bảo vệ mẹ. Nó sớm đã có ý thức trả thù bằng cách sử dụng bạo lực để chống lại bạo lực.

Vậy nên, các nhân vật trong 'Chiếc thuyền ngoài xa' được xây dựng với một cấu trúc phức tạp, không hoàn toàn xấu xa nhưng cũng không hoàn toàn là người tốt. Cuối cùng, lão chồng vừa là kẻ gây ra đau đớn cho người vợ và con cái nhưng cũng là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ. Người vợ không chỉ là nạn nhân mà còn là kẻ gây ra vấn đề, và theo chính lời mụ thì vấn đề là do 'cái lỗi... là đám đàn bà ở thuyền đẻ nhiều quá'. Còn Phác, vừa là nạn nhân của thói côn đồ, vừa là kẻ khích động thói côn đồ và chính nó cũng sớm có tính côn đồ. Những nhân vật này chưa thể hiện được sự phức tạp của nhân vật tính cách với các quá trình phát triển tâm lý nhưng vẫn đã thể hiện thành công chủ đề của tác phẩm.

Một điểm đáng chú ý trong truyện ngắn là cách chọn điểm nhìn trần thuật. Nhà văn ủng hộ việc Phùng, nhân vật kể chuyện, là người chọn điểm nhìn tốt nhất. Phùng kể chuyện một cách trực tiếp từ những gì anh chứng kiến, tham gia vào các sự kiện (nói chuyện với Phác - con trai; đánh lại gã chồng để bảo vệ người phụ nữ; lắng nghe lời giải thích chân thành của người vợ) nên câu chuyện được kể ra vô cùng chân thực, vì đó là câu chuyện của người kể, kể lại từ góc nhìn của mình. Cách kể này đã được tóm tắt thành khái niệm 'nhân vật - người kể trần thuật'. Người kể chuyện đóng vai nhân vật tham gia vào các sự kiện, sau đó kể lại cho người đọc nghe; điều này tạo ra sự gần gũi với sự thật trong đời sống hàng ngày. Thứ hai, Phùng là một người có nhiều kinh nghiệm sống (từng trải qua mười năm chiến đấu, bây giờ làm nghề chụp ảnh và đi khắp nơi, gặp gỡ nhiều người) nên lời kể của anh chứa đựng nhiều triết lý, như 'trong cuộc sống, mọi thứ đều giống nhau, con người có bản tính lười biếng, đôi khi chúng ta bị ép buộc phải làm điều gì đó mà không muốn'. Chỉ có những người như Phùng, những người có kinh nghiệm như anh mới có thể thấu hiểu và cảm nhận triết lý này. Hơn nữa, Phùng là một nghệ sĩ ảnh nên lời kể của anh cũng phản ánh phong cách nghề nghiệp của anh. Do đó, lời văn ở đây đầy triết lý, trữ tình và cũng rất nghệ thuật, vì đó cũng là điều dễ hiểu. Và các kỹ thuật nghệ thuật trong lời kể cũng thể hiện rõ dấu ấn của nghề nghiệp gắn liền với nhân vật, ví dụ như một phép so sánh để miêu tả một ngư phủ. Ngư phủ luôn đi cùng với thuyền và lưới, vì vậy:

'Lưng rộng cong như thân thuyền'

'Những sợi tóc vàng hoe giống như mớ lưới lớn đã bị xơ xác'

'Đôi mắt đen sâu giống như đôi mắt người được vẽ trên đỉnh đầu thuyền'

Chủ thể trần thuật ở dạng ngôi thứ nhất, người kể chuyện và nhân vật hoà quyện thành một, hai cái nhìn đồng nhất đã tạo nên sự nhất quán của lời văn. Câu chuyện cuốn hút từng chi tiết, mời gọi độc giả theo dõi diễn biến, đặt ra nhiều câu hỏi về kết cục của nhân vật.

Tiêu biểu cho phong cách của Nguyễn Minh Châu, các tiêu đề như 'Bức tranh', 'Một lần đối chứng', 'Mảnh trăng cuối rừng', 'Chiếc thuyền ngoài xa' đã phản ánh rõ dấu ấn của tác giả. 'Chiếc thuyền ngoài xa' là biểu tượng cho mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống, nghệ thuật là biểu hiện của cuộc sống.

""""""-HẾT""""""---

Ngoài những mẫu văn trên, bạn có thể tham khảo bài viết Tóm tắt Chiếc thuyền ngoài xa để hiểu sâu hơn về tác phẩm cũng như hướng dẫn cách triển khai ý và viết bài bình giảng về tác phẩm của Nguyễn Minh Châu.

Bài bình giảng về tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu đã giúp các em hiểu rõ hơn về tác giả, nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn này. Để có thêm cảm nhận sâu sắc, các em có thể tham khảo thêm các bài viết khác như: Cảm nhận về người phụ nữ làng chài trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa, Ẩn sau vẻ đẹp của người phụ nữ làng chài trong Chiếc thuyền ngoài xa, Phân tích Chiếc thuyền ngoài xa, Phân tích hình tượng chiếc thuyền ngoài xa tại Mytour.