Phân tích tác phẩm Người chèo thuyền trên sông Đà của Nguyễn Tuân

Đề bài

Phân tích tác phẩm Người chèo thuyền trên sông Đà của Nguyễn Tuân.

Lời giải chi tiết

'Khi lòng chúng ta đã biến thành những thuyền đang hò hẹn

(Tiếng ca của những con thuyền – Chế Lan Viên)

       Trong những ngày hân hoan, cả nước đều đang hướng về phía bắc, theo tiếng gọi của 'tâm hồn Tây Bắc' để tham gia vào việc xây dựng lại một miền đất của Tổ quốc. Đã có bao nhiêu nhà văn, nhà thơ đã trải qua quá trình biến đổi bản thân để tham gia vào cuộc cách mạng. Một trong số những nghệ sĩ yêu nước ấy là Nguyễn Tuân – tài năng văn học của Việt Nam, người đã mang lại những tác phẩm văn học sáng giá. Nguyễn Tuân đã đặt chân đến Tây Bắc qua câu chuyện Người lái đò sông Đà – một tác phẩm thể hiện rõ nét và sâu sắc phong cách nghệ thuật độc đáo của ông.

         Với Nguyễn Tuân, nghệ thuật không chỉ là việc sáng tạo mà còn là cuộc hành trình tìm kiếm, khám phá, vì 'nhà văn là người tạo ra thế giới'. Nguyễn Tuân luôn lo sợ sự giống nhau giữa bản thân ngày hôm nay và ngày hôm qua, sợ sự tầm thường và lặp lại. Chính vì thế, ông đã chọn con đường đi khác biệt, đặt nội dung của tác phẩm làm trung tâm, và biến cuộc sống thành mục tiêu của mình. Đối với Nguyễn Tuân, sống là để khám phá, là để trải nghiệm những điều mới lạ.

       Trước cách mạng, chỉ mang theo chiếc vali, Nguyễn Tuân đã lang thang khắp nơi trên quê hương mình, nhưng luôn mang trong mình tâm trạng của kẻ 'thiếu quê hương', không hài lòng với cuộc sống. Đó cũng là tâm trạng của mọi người trong thời đại đó. Sau cách mạng, ông tiếp tục lang thang, nhưng với tinh thần của một người con yêu quê hương, muốn đóng góp vào việc xây dựng Tổ quốc. Nguyễn Tuân từng nói rằng, đến Tây Bắc không chỉ để tìm kiếm những điều quý báu của vùng đất núi sông Tây Bắc, mà còn để tìm kiếm những giá trị sâu thẳm trong tâm trí của mỗi con người, những người đang tích cực tham gia vào công cuộc xây dựng Tây Bắc, để mang lại sự sáng sủa, niềm vui và sự bền vững.

       Tác giả luôn khám phá cảm xúc mạnh mẽ cho các giác quan. Vì vậy, các đoạn văn của ông thường phản ánh âm nhạc của cơn bão, cơn gió lớn. Tuy nhiên, điều đó không làm mất đi vẻ dịu dàng, thơ mộng của chúng. Dưới bút của Nguyễn Tuân, sông Đà hiện ra vừa hung dữ nhưng cũng vừa trìu tình. Nó thể hiện sự tàn ác của kẻ thù, có thể cướp đi sinh mạng của bất kỳ ai sơ ý bước vào 'trận địa'... 'Nước sông Đà rì rào như đang sôi lên một trăm độ... đá ở đây nghìn năm vẫn ẩn hiện dưới lòng sông' và khi thấy một chiếc thuyền nào đó nhô lên, chúng 'vùng dậy để bắt lấy'... Tuy nhiên, sự hung ác đó vẫn không làm mất đi vẻ trìu tình của sông Đà. Khi miêu tả sông ở những đoạn dòng chảy êm đềm, bút pháp của Nguyễn Tuân trở nên dịu dàng, uyển chuyển, mang đậm chất thơ. 'Con sông Đà dài thẳng như một sợi tóc trìu tình, đầu tóc, chân tóc lung linh trong mây trời Tây Bắc mở rộng như hoa ban, hoa gạo tháng hai và bốc lên khói núi Mèo đốt cháy nơi cõi xuân'...

       Trên dòng sông ấy, ông lái đò xuất hiện, quyết liệt và phi thường. Trong cuộc chiến với 'một mất, một còn' với thác nước, tác giả cho chúng ta thấy tài năng và sự dũng cảm tuyệt vời của ông lái. 'Người lái đò sông Đà' chính là biểu tượng của tác giả, chỉ thích tham gia vào những cuộc chiến đấu nguy hiểm với thác nước dữ dội mà không thích thú với việc lướt sóng trên dòng sông êm đềm...

     Giọng văn của Nguyễn Tuân tự nhiên và phóng túng khi mô tả hai trạng thái đối lập của cùng một đối tượng. Sông Đà vừa trìu tình vừa hung dữ, vừa là 'kẻ thù', vừa là 'bạn đồng hành'. Dưới bút tác giả, con sông không chỉ là một cảnh đẹp tự nhiên mà nó còn là một thực thể sống động, sôi động bằng những từ ngữ gợi hình ảnh, ảnh hưởng mạnh mẽ đến giác quan của độc giả. Ông lái đò cũng xuất hiện một cách sống động, rõ nét và sắc sảo... Đối với Nguyễn Tuân, 'văn phải là văn'. Văn phải đẹp, phải tinh tế. Sự đẹp đó đã làm nên góc nhìn của tác giả trên tất cả các tác phẩm. Con người và các hiện tượng tự nhiên, dưới bút của Nguyễn Tuân, đều được thể hiện qua phương tiện nghệ thuật và tài năng của nghệ sĩ.

     Nét đẹp của sông Đà là một sáng tạo tuyệt vời của tạo hóa. Nó vừa tráng lệ vừa đầy thơ mộng. Nó đẹp từ hình dạng đến màu sắc. Ánh tóc trìu tình của cô gái ấy là nguồn cảm hứng cho nhiều nhà thơ, nhà văn. Nước sông Đà cũng vậy. 'Mùa xuân dòng xanh ngọc bích', 'Mùa thu nước sông Đà bồng bềnh chín đỏ như làn da bầm dập vì rượu bữa tối'. Dòng sông ấy đối với tác giả không chỉ là một cảnh đẹp tự nhiên mà nó còn là một nguồn cảm xúc. Nó gợi nhớ cho những ai đã từng trải qua, rồi lại phải xa cách. Gặp lại sông Đà, tác giả cảm thấy hồn lên như gặp lại người thân. 'Trông thấy dòng sông, vui như thấy nắng mùa xuân sau trận mưa lớn, vui như kỷ niệm tái ngộ sau những ngày tương phùng tan vỡ'...

     Và trong vẻ đẹp, thơ mộng của thiên nhiên, con người xuất hiện như một nghệ sĩ tài ba. Ông lái điều khiển chiếc thuyền một cách tự tin và khéo léo. Ông luôn đứng vững trên sóng dữ mà bắt chúng phải tuân theo. 'Nắm chặt được cánh sóng, ông đò nắm chắc lái, bám chặt vào dòng nước đúng hướng, vào cửa sinh, lái chéo một đường vào phía cửa đá ấy'. Nguyễn Tuân miêu tả hình ảnh ông lái thuyền giống như một nhạc sĩ đang thổi hồn vào cây đàn violon.

     “Người lái đò sông Đà” đánh dấu một bước tiến lớn trong phong cách của Nguyễn Tuân. Trước cách mạng, tác giả thường tìm kiếm đề tài từ quá khứ, từ những thời kỳ đã qua. Nhân vật trong tác phẩm của Nguyễn Tuân thường là những người như Huấn Cao, mang trong lòng sự bất an về tương lai. Nhân vật của 'một thời vinh quang' thường là những anh hùng kiêu hãnh, 'khinh bạc đến ngạo mạn'. Tuy nhiên, sau cách mạng, Nguyễn Tuân đã nhìn nhận được vẻ đẹp nghệ thuật ở những người lao động bình thường, gần gũi.

      Huấn Cao đã trở thành quá khứ, chỉ còn lại một người lái đò dày dạn kinh nghiệm, gắn bó với công việc và cuộc sống. Hình ảnh của ông lái trên dòng nước, đấu tranh với cái chết bằng cán cây nhỏ đã khiến nhiều người xúc động. Nguyễn Tuân đã trao cho ông huy chương lao động vinh quang như một niềm tự hào cao quý. Ông lái hiện ra trước mắt như những nghệ sĩ tài năng và kiên cường. Miêu tả về người lái đò hàng ngày, Nguyễn Tuân thể hiện lòng trọng trọng và tôn trọng đối với những người đóng góp vào sự nghiệp xây dựng đất nước.

      Trong việc tái hiện hình ảnh của vùng núi Tây Bắc và người lái đò, Nguyễn Tuân đã kết hợp nhiều phương tiện nghệ thuật khác nhau: hội họa, điêu khắc, điện ảnh, âm nhạc... Mọi thứ như sống động trước mắt chúng ta. Âm thanh của sóng vỗ vào đá, vào thuyền, sóng dậy thành thác nước, 'một nhà làm phim dũng cảm... ngồi trên chiếc thuyền thúng để quay phim' rồi lao xuống 'đáy sông Đà' để ghi lại hình ảnh... Tất cả những gì Nguyễn Tuân viết, những gì ông tưởng tượng và sáng tạo đều hiện ra trước mắt độc giả. Đọc tác phẩm 'Người lái đò sông Đà' của Nguyễn Tuân, ta như đứng trước dòng sông đó, chứng kiến cuộc chiến giữa ông lái và thác nước, chứng kiến từng đoạn sông hung dữ, những tảng đá dưới nước, những dòng sông êm đềm, trữ tình.

      Trong đoạn văn này, Nguyễn Tuân sử dụng cả kiến thức về quân sự, võ thuật... Cuộc chiến giữa người lái và thạch trận sông Đà được mô tả hấp dẫn, ly kỳ: 'Mặt nước hò la', sóng nước 'đánh vào thuyền như đang đẩy vào bụng và hông thuyền'. Nó 'bám lấy thuyền như đô vật nắm chặt lưng ông đò, cố gắng lật thuyền'... Tất cả những từ và hình ảnh về 'quân sự, võ thuật' này như tái hiện trước mắt ta một cảnh hỗn chiến nguy hiểm, đầy hồi hộp.

       Nguyễn Tuân được biết đến là nhà văn có sự tài hoa và uyên bác. Kiến thức về lịch sử, khoa học, địa lí, sinh học... luôn phản ánh trong tác phẩm của ông. Với 'Người lái đò sông Đà', tác giả đã đưa chúng ta đến với quê hương Tổ quốc. Vị trí, lịch sử của sông Đà đã được Nguyễn Tuân giới thiệu một cách sâu sắc. Nhiều địa danh như Tà Mường Vát, Sơn La, Hát Loóng... tất cả chứng tỏ sự hiểu biết rộng và sâu của tác giả khi viết về sông Đà...

       Khả năng biểu đạt và vốn từ của Nguyễn Tuân thật là phong phú. Mỗi từ trong câu văn dường như đã được tinh chỉnh, làm sạch kỹ lưỡng. Ông đã sáng tạo ra nhiều từ ngữ mới lạ, độc đáo. Giọng văn đôi khi có vẻ thô lỗ, phủ đều nhưng vẫn rất tự nhiên và cô đọng. Nguyễn Tuân không chỉ viết ra những đoạn văn tài hoa và lịch lãm mà ông còn sáng tạo ra những bài thơ đầy cảm xúc. Đọc những dòng viết về sông Đà trữ tình, ta không thể không ngạc nhiên trước giọng văn nhẹ nhàng, dịu dàng như thơ của Nguyễn Tuân.

     Viết về người lái đò trên sông Đà, viết về một vùng quê hương Tổ quốc, Nguyễn Tuân đã thể hiện sự yêu thương sâu sắc đối với người lao động và thiên nhiên đất nước. Sông Đà càng đẹp, càng sống động, người lái càng anh dũng, kiên cường trong công việc, ta càng nhận thấy tấm lòng nhân đạo sâu sắc của nhà văn – Người lao động trong tác phẩm của Nguyễn Tuân thật giản dị từ hình thức đến cách ứng xử. Nhưng họ lại là những anh hùng trong mắt Nguyễn Tuân. Nhà văn đã phát hiện ra trong họ chất nghệ sĩ tài hoa, dũng cảm đối mặt với sóng lớn để chèo thuyền qua sông. Người lái xuất hiện trong tác phẩm là người lao động chăm chỉ, hy sinh bản thân vì công việc.

     Cuộc sống hàng ngày thường trôi qua rất bình thường, đơn điệu. Mây vẫn bay, gió vẫn thổi... nhưng chính nhà văn là người mở ra một thế giới mới, tươi sáng, kỳ diệu. Nguyễn Tuân cũng là một nhà văn, một người đóng góp vào việc tái tạo thế giới. Văn chương của Nguyễn Tuân đã mang lại cho chúng ta một không gian huyền bí độc đáo, hấp dẫn và phong phú. Đó là không gian của cái đẹp, của sự tài hoa và uyên bác...