Buzz
Hình tượng sóng trong bài thơ được sử dụng để biểu hiện tình yêu với tất cả những biến động và khao khát của người phụ nữ. Sóng và người phụ nữ trong bài thơ hòa quyện với nhau, tạo nên vẻ đẹp đa dạng và phong phú.
Hình tượng sóng được phát triển từ nhịp điệu của bài thơ, với mỗi khổ thơ là một con sóng khác nhau. Tất cả cùng tạo nên một âm nhạc mênh mang của biển cả.
Sức mạnh dữ dội và sự êm dịu
Sự nao nức và yên bình
Dòng sông không tự hiểu được mình
Sóng tìm ra đến tận cùng biển
Hai câu thơ đầu với kỹ thuật so sánh: Sức mạnh - sự êm đềm; Sự nao nức - yên bình đã tái hiện lại vẻ đẹp của những con sóng biển đối lập. Trong những khoảnh khắc biển động, bão táp thì biển trở nên hùng vĩ và ồn ào, nhưng khi sóng nhẹ nhàng lướt qua, biển lại trở nên yên bình và êm đềm. Xuân Quỳnh đã sử dụng hình ảnh sóng để thể hiện nhịp điệu của trái tim trong tâm trạng say đắm của tình yêu, không bao giờ yên bình mà luôn biến động và khao khát “Vì tình yêu muôn thuở/ Có bao giờ đứng yên”. Điều này phản ánh tâm trạng không ổn định của tình yêu, đôi khi mãnh liệt và dữ dội, đôi khi nhẹ nhàng và yên bình, nhưng luôn rất sâu sắc.
Nếu phải xa cách nhau
Biển chỉ còn sóng vỗ
Nếu phải xa anh một chút
Em chỉ còn trầm mặc
(Thuyền và Đại dương)
Nhưng đôi khi, người con gái lại trở về với bản sắc nữ tính dịu dàng, họ im lặng, nhìn bản thân và tận hưởng sự yên bình:
Có những tình yêu không cần từ ngôn
Chỉ cần hiểu nhau qua ánh mắt
Nhưng đó mới là tình yêu bền vững nhất
Vì những điều ồn ào thường dễ phai mờ
(Đinh Hiền Thu)
Sóng trong tác phẩm của Xuân Quỳnh là tiếng nói của một tâm hồn thiếu nữ đầy sức sống, tiếng nói của một trái tim chân thành và đam mê, luôn rực cháy với tinh thần trẻ trung và khao khát yêu thương. Vì vậy:
Dòng sông không tự hiểu được mình
Sóng tìm ra đến tận biển
Ba hình ảnh của sông, sóng, biển như những phần bổ sung cho nhau: sông và biển tạo ra cuộc sống của sóng, chỉ khi ra biển mênh mông sóng mới thực sự tồn tại. Sức mạnh của sóng như là sự phá vỡ không gian hạn chế để tìm kiếm không gian lớn hơn. Hành trình tìm ra biển chứa đựng sự sống mãnh liệt, kiên định để đạt được mục tiêu tối cao của bản thân. Sóng không thể sống trong cuộc sống hẹp hòi của dòng sông, vì vậy nó phải ra biển rộng lớn để tự do tung tăng. Tình yêu của Xuân Quỳnh cũng như vậy, không thể bị giới hạn trong một tình yêu hẹp hòi mà phải mở rộng ra những tình yêu cao quý, bao dung. Đây là quan niệm tiến bộ và mạnh mẽ về tình yêu của phụ nữ hiện đại. Khác biệt so với quan niệm cũ kỹ về tình yêu được ép buộc bởi gia đình.
Thân em như giếng giữa con đường
Ai khôn rửa mặt ai phàm rửa chân
Hoặc là:
Thân em như tấm lụa nhẹ nhàng
Phất phơ giữa đám đông không biết ai là chủ
Từ đó chúng ta thấy rõ hơn cái mới lạ trong quan điểm về tình yêu của Xuân Quỳnh: Người phụ nữ tự tin tìm đến tình yêu để sống với bản thân mình.
Tình yêu mãi mãi là ước mơ của thanh niên, nó làm xao xuyến và rung động trái tim của đôi trẻ, của nam nữ, của em và anh.
Ôi những cơn sóng xưa
Và vẫn như vậy đến sau này
Nỗi khao khát tình yêu
Luôn đập mạnh trong trái tim trẻ
Từ “Ôi!” như là tiếng lòng thổn thức của trái tim yêu. Sự đối lập giữa “ngày xưa” và “ngày sau” làm tôn lên nét đáng yêu của sóng. Sóng mãi mãi vẫn cảm thấy dữ dội ồn ào và dịu êm lặng lẽ như tình yêu tuổi trẻ không bao giờ ngừng. Tình yêu tuổi trẻ luôn khát vọng và mơ ước, làm cho ta bồi hồi khao khát và nhớ nhung. Tình yêu khiến cho tuổi trẻ điên đảo với những cảm xúc rối bời, như lời thơ của Xuân Quỳnh đã viết: “Những ngày không gặp nhau/ Lòng thuyền đau rạn vỡ/ Những ngày không gặp nhau/ Biển bạc đầu mong nhớ”. Chỉ khi yêu nhau mới cảm nhận được cảm giác nhớ nhung, mùi vị yêu thương, và bồi hồi trong trái tim trẻ.
Tình yêu giống như sóng, gió. Và qua sóng, gió ấy, nhà thơ đã diễn đạt sự cần thiết của việc tự nhận thức, phân tích, giải thích tình yêu, nhưng lại không thể hiểu hết. Tình yêu như sóng biển, gió trời vậy, tự nhiên và khó hiểu, đầy bất ngờ.
Trước hàng ngàn sóng bể
Em suy nghĩ về anh
Em nhớ đến biển rộng lớn
Từ nơi xa sóng trỗi dậy
Sóng bắt đầu từ hơi thở của gió
Gió bắt đầu từ những ngọn đồi
Em không còn biết nữa
Khi nào ta bắt đầu yêu nhau
Người phụ nữ đang đắn đo về nguồn gốc của tình yêu và thổ lộ một cách ngây thơ, chân thành sự bất lực trước câu hỏi về nguồn gốc của tình yêu: “Em cũng không biết nữa – Khi nào ta yêu nhau”. Điều này là cách tiếp cận về tình yêu đặc trưng của Xuân Quỳnh, đầy nữ tính và trực giác. Việc giải thích nguồn gốc của sóng có thể dễ dàng vì “Sóng bắt đầu từ gió”, nhưng để hiểu “Gió bắt đầu từ đâu” thì nhà thơ lại lúng túng nói “Em cũng không biết nữa”. Tình yêu giống như thế, đến bất ngờ và tự nhiên, vì “Tình yêu đến trong đời không báo trước”. Câu thơ “Em cũng không biết nữa” như một sự gợi ý nhẹ nhàng, lạc quan và do dự. Câu hỏi “Khi nào ta yêu nhau” thực sự làm nàng băn khoăn và phân vân. Kỳ lạ thật, kỳ diệu thật, khi nào chúng ta mới yêu nhau nhỉ? Câu hỏi này mãi mãi không có lời giải, đặc biệt là đối với những người trẻ đang đắm chìm trong tình yêu. Tình yêu vậy đấy, khó hiểu, khó định nghĩa. Xuân Diệu – vị vua của thơ tình đã từng suy nghĩ khi định nghĩa về tình yêu: “Không ai định nghĩa được tình yêu/Có gì khó khăn một buổi chiều/Nó chiếm hồn ta như ánh nắng nhạt/Như làn mây nhẹ nhàng, gió hiu hiu”. Bởi vì không thể giải thích rõ ràng, tình yêu trở nên đẹp đẽ và là mục tiêu cho mọi người khám phá và tìm hiểu. Tình yêu không tuổi như “xuân không ngày tháng”. Tình yêu là một bí ẩn giữa hai thế giới tâm hồn.
Dù tin tưởng cùng một ước mơ suốt đời
Anh là anh và em vẫn là em
Có thể vượt qua cả Vạn Lý Trường Thành
Của hai vũ trụ ẩn chứa bí mật
Những tâm hồn bí ẩn luôn mong muốn hòa mình, mong muốn khám phá nhưng không thể giải thích được tình yêu. Bởi vì tình yêu là một bài toán chưa có lời giải, tình yêu như một bài thơ chưa có kết thúc. Do đó, tình yêu luôn đẹp đẽ, luôn mới mẻ và cuốn hút. Có lẽ vì vậy mà thi sĩ đã gật đầu: “Em cũng không biết nữa/ Khi nào ta yêu nhau”.
Tình yêu liên quan chặt chẽ đến nỗi nhớ - một trong những tầng màu chủ đạo của tình yêu. Nhiều người nhớ người yêu mình mà trở nên điên đảo:
Trời vẫn có ngày sao quên mọc
Anh không có đêm nào không nhớ em
(Xuân Diệu)
Nhớ ai bồi hồi rạo rực
Như đứng trước lửa như ngồi trên than
(Ca dao)
Trong khi đó, Xuân Quỳnh thì:
Con sóng dưới biển sâu
Dòng sóng trên bề mặt biển
Những con sóng mong chờ bờ
Ngày đêm không nghỉ được
Trái tim em nhớ về anh
Cả trong giấc mơ, em vẫn tỉnh táo
Hòa cùng những cơn sóng: sóng thơ, sóng trái tim, ta hòa mình vào cõi sâu kín của tâm hồn thi sĩ và của muôn kiếp “má hồng”. Bài thơ “Sóng” ra đời khi những đợt sóng trái tim dâng cao, những cơn sóng nhớ thương, sự thao thức của một tâm hồn đang yêu. Cả bài thơ là những đợt sóng liên tiếp vỗ vào tâm hồn người đọc. Sóng và nhân vật em gắn bó với nhau để thầm lặng chia sẻ những nỗi niềm, những suy tư. Đây là một khổ thơ đặc biệt với chỉ sáu câu. Sáu câu thơ dài như nỗi thao thức, nghi ngờ của tâm hồn thi sĩ trong đêm.
“Dòng sóng dưới đáy sâu
Dòng sóng trên mặt biển”
Hai câu thơ với cấu trúc lặp và nghệ thuật đối “dưới đáy sâu – trên mặt biển” tạo ra sự điệp trùng về những cơn sóng với nhiều hình thức khác nhau. Có những cơn sóng gào thét trên bề mặt đại dương nhưng cũng có những cơn sóng cuồn cuộn trong lòng biển cả. Cơn sóng dưới đáy vẫn mãnh liệt hơn cả cơn sóng trên mặt nước. Cả hai kết hợp với nhau tạo ra sự đa dạng của biển cả. Sóng là em, em là sóng. Cũng như những cơn sóng kia, tâm hồn em cũng vô vàn những phức tạp khó hiểu. Khi êm đềm, khi dữ dội, em vẫn mãi là em, vẫn giữ trong lòng một nỗi nhớ thương không nguôi. Nhưng giống như những cơn sóng, dù êm đềm hay dữ dội:
“Ôi những cơn sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Xuân Quỳnh vô cùng tinh tế khi sử dụng một hình tượng rất sống động để miêu tả nỗi lòng của người phụ nữ khi yêu. Sóng vẫn mãi mãi như vậy, không bao giờ ngừng vỗ sóng, có lúc không ngừng cồn cào, có khi không ngừng hành trình đến bờ dù muôn vàn gian nguy. Sóng không còn là sóng nếu yên bình, lặng lẽ. Vì vậy, Xuân Quỳnh đã mô tả sóng bằng một cách rất sáng tạo: “không ngủ được”. Sóng như vậy, dù yên bình dưới lòng biển hay dữ dội trên mặt biển, vẫn mãi mãi khao khát tìm về bờ bến yên bình. Chưa đạt được bờ bến, sóng nhớ thương, thương nhớ, thao thức với một nỗi niềm. Vì nhớ bờ: “bởi hôn mãi ngàn năm không thỏa/ Bởi yêu bờ lắm lắm em ơi”. Vì vậy, con sóng đã vượt qua cả không gian bao la và thời gian xa xăm. Nó bất chấp cả thời gian “ngày đêm không ngủ được” để quyết tâm hướng về bờ để thỏa lòng mong nhớ.
Và nếu sóng nhớ bờ thì em nhớ anh. Đó là quy luật của tình yêu.
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong giấc mơ em cũng thức
Xuân Quỳnh sử dụng từ “lòng” rất tinh tế. Lòng là nơi sâu thẳm nhất của tâm hồn con người, nơi chứa đựng những bí mật sâu kín về tình yêu và nỗi nhớ. Khi Xuân Quỳnh nói “lòng em nhớ”, đó là cách chị đã mở ra tất cả những điều sâu thẳm trong lòng mình để dành hết yêu thương gửi đến người mình yêu. Nỗi nhớ không chỉ hiện hữu trong thời gian tỉnh táo mà còn lan tỏa vào tiềm thức – thời gian trong giấc mơ. Hương vị ngọt ngào của tình yêu hiện hữu trong cách diễn đạt nghịch lý của câu “cả trong mơ còn thức”.
Câu thơ “cả trong mơ còn thức” mang lại điểm sáng cho nghệ thuật. Nó làm đảo lộn nhịp sống vì “tình yêu luôn làm cho con người khó ngủ theo đúng giờ”. Nỗi nhớ không chỉ khiến lòng em “bổi hổi bồi hồi, như đứng đống lửa như ngồi trong than”, mà còn khiến em nhớ nhung, thao thức ngay cả trong giấc mơ. Có thể nói rằng, với câu thơ đó, Xuân Quỳnh có thể được xem là thi sĩ tài năng nhất trong thơ ca hiện đại Việt Nam.
Sóng và em liên kết với nhau. Em im lặng để sóng trào lên. Nhưng sóng cũng chính là em, sóng trào lên mang theo lớp lớp tâm tư của em:
“Dù trôi về phía Bắc
Dù ngược về phía Nam”
Thế giới của Anh và Em không bị giới hạn bởi chiều dài từ Bắc đến Nam, không hạn chế trong một khu vực cụ thể mà ở mọi nơi đều tồn tại nỗi nhớ không nguôi của tình yêu vĩnh viễn. Xuân Quỳnh đã hiểu và đối mặt với nỗi nhớ đó với sự nhạy cảm của tuổi thanh xuân và khẳng định một cái tôi vững chãi trong lòng người về tình yêu. Cho dù người ta thường nói “Xuôi Nam, ngược Bắc” từ xưa đến nay, Xuân Quỳnh lại đảo ngược cách nói đó khi nói “Xuôi Bắc, ngược Nam”. Liệu tình yêu đã khiến con người bị lạc hướng? Nhưng có một hướng mà em không bao giờ phải phân vân, không bao giờ quên, đó là hướng về anh:
Mọi nơi em đều nghĩ về
Hướng về anh một phương
Xuân Quỳnh gắn bó chặt chẽ những “sợi nhớ, sợi thương” về phương hướng của anh:
Chỉ có điều sống bên cạnh anh
Ước mơ lớn nhất trong lòng em
Trái tim bé nhỏ nằm trong ngực
Mọi khoảnh khắc tim đều đập vì anh
Điều này khiến ta hiểu rõ hơn về sự nồng nàn, mãnh liệt của tình yêu của chị. Hướng về anh có thể thay đổi, nhưng với lời khẳng định kiên quyết “một phương”, nơi em hướng về là không thể thay đổi. Anh là “hệ qui chiếu” của cuộc đời em. Từ đó, nhà thơ đã nói về sự nhớ mong vượt qua mọi trở ngại, mọi khoảng cách, tình yêu là sự gặp gỡ giữa hai tâm hồn không có ranh giới. Đồng cảm với cuộc đời của Xuân Quỳnh, ta càng hiểu sâu hơn về tình cảm của chị:
“Em quay về đúng bản chất trái tim em
Là máu thịt, cuộc sống ai cũng trải qua
Vẫn dừng lại khi cuộc sống đã kết thúc
Nhưng biết yêu anh ngay cả khi ra đi”
Nếu như những khổ thơ trước đây thường nói về niềm vui hân hoan, những nỗi buồn giận dữ, đoạn thơ này lại thể hiện những lo lắng, băn khoăn. Đó cũng là trực cảm của tình yêu.
“Ở phía bên kia của đại dương
Hàng ngàn con sóng ấy
Tất cả đều đến bờ
Dù có vô vàn chướng ngại
Ba từ “Ở ngoài kia” như đôi tay mềm mại của Xuân Quỳnh, chỉ về phía biển xa, nơi hàng ngàn con sóng vẫn đều không biết mệt mỏi đang vượt qua giới hạn không gian sâu thẳm và vô số trở ngại để ôm trọn nỗi yêu thương. Cũng như “em” mong muốn gần bên anh, hòa mình vào tình yêu với anh. Tình yêu của người con gái mãnh liệt, nồng nàn. Dù có vô vàn trở ngại, sóng vẫn tìm đường tới bờ như tìm về nguồn gốc yêu thương, như anh và em sẽ vượt qua mọi khó khăn để đến với nhau, sống trong hạnh phúc của tình đôi lứa.
Cuộc sống dù dài đến đâu
Những năm tháng vẫn trôi đi như dòng sông bao la
Biển cả kia dù rộng lớn vẫn không ngừng sóng xoá
Mây vẫn trôi về phía xa xăm
Xuân Quỳnh đã trải qua nhiều khổ đau trong những bài thơ của mình, từ đó khắc sâu vào lòng người đọc về những dự cảm và lo lắng. Nhưng trong những từ ngữ như 'dù thế nào đi chăng nữa - vẫn trôi đi - dù biển bao la', nhiều điều âu lo dường như được gói gọn trong đó. Mặc dù vậy, nhà thơ vẫn giữ vững niềm tin, tin vào lòng nhân từ và tình yêu chân thành của mình sẽ vượt qua mọi khó khăn như những đám mây kia và như thời gian vẫn trôi qua. Có thể nói Xuân Quỳnh yêu thương một cách mãnh liệt, nhưng cũng rất cao thượng, và cô cũng nhận ra những khó khăn, thách thức trong tình yêu; đồng thời, cô cũng tin vào sức mạnh của tình yêu sẽ giúp phụ nữ vượt qua mọi thử thách để đạt được hạnh phúc. Vì vậy, sóng sẽ luôn đổ bờ, thời gian sẽ luôn trôi đi và những đám mây sẽ bay đi xa. Một loạt các hình ảnh thơ được sắp xếp theo một cách ẩn dụ, tạo ra sự tương phản và đối lập, để diễn đạt những dự cảm sâu sắc, đúng đắn và niềm tin mãnh liệt của nhà thơ vào sức mạnh của tình yêu.
Tình yêu, mãnh liệt nhưng cao thượng và rộng lớn, vị tha. Nhân vật trữ tình ấy khát khao làm cho tình yêu của mình trở thành một phần của biển lớn tình yêu - tình yêu vô hạn, to lớn - để sống hết mình trong tình yêu, để tình yêu của mình trở thành vĩnh cửu như một phần không thể thiếu của tình yêu đích thực:
Làm sao có thể tan ra được
Trở thành hàng trăm làn sóng nhỏ
Giữa biển lớn của tình yêu
Để ngàn năm vẫn tiếp tục sóng vỗ.
Cuộc sống như một đại dương của tình yêu, hòa quyện với vị mặn của lòng hiếu khách, được hình thành và kết hợp với hàng trăm làn sóng nhỏ. Trong tư tưởng của nhà thơ, số phận cá nhân không thể tách rời khỏi cộng đồng. Sóng không chỉ là biểu tượng của một cá nhân tự ái và cô đơn như trong thơ lãng mạn. Khao khát lớn lao nhưng trong lời nói của Xuân Quỳnh vẫn khiêm tốn: hàng trăm làn sóng nhỏ như là sự kết hợp của nhiều vẻ đẹp khác nhau để tạo thành biển lớn. Nhà thơ đã thể hiện một khao khát mãnh liệt muốn trở thành hàng trăm làn sóng để hòa mình vào biển cả bao la, hòa mình vào biển lớn của tình yêu để một đời vẫn tiếp tục sóng vỗ yêu thương không ngừng 'Người yêu người, sống để yêu nhau' (Tố Hữu).. Đó có phải là khao khát bất tử hóa tình yêu của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh không? Đúng vậy! Đó không chỉ là tinh thần của con người trong thời kỳ chống Mỹ mà còn là âm vang của một trái tim luôn hướng về cuộc sống, hướng về tình yêu.
Xuân Quỳnh sáng tác bài thơ này vào những năm 1967, trong thời kỳ cuộc kháng chiến của nhân dân miền Nam đang diễn ra ác liệt, khi thanh niên nam nữ đổ ra trận 'vượt Trường Sơn cứu nước', khi sân ga, bến cảng, gốc cây đa, sân trường chứng kiến những cuộc chia ly đầy màu sắc của tình yêu. Vì vậy, việc đặt bài thơ vào hoàn cảnh đó giúp ta thấu hiểu sâu sắc hơn nỗi khao khát của người con gái trong tình yêu.
Tóm lại, bài thơ Sóng là một tác phẩm có giá trị về cả nội dung lẫn nghệ thuật. Sự thành công của bài thơ đến từ việc sử dụng khéo léo các thủ pháp nghệ thuật như nhân hóa, ẩn dụ, so sánh, đối lập... đặc biệt là sử dụng thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp điệu. Nhịp điệu của sóng, nhịp điệu của tâm hồn. Tất cả đã tạo ra vẻ đẹp đầy trăn trở và khát vọng trong tình yêu theo cách rất riêng của Xuân Quỳnh. Đọc xong bài thơ “Sóng”, ta càng ngưỡng mộ những phụ nữ Việt Nam, những người luôn trung thành, luôn sống hết mình vì một tình yêu. Xuân Quỳnh xứng đáng là một nhà thơ nữ của tình yêu đôi lứa, đã làm phong phú thêm cho nền thơ ca của đất nước.
