Buzz
Bài toán
Phân tích tác phẩm thơ Sóng của nhà thơ Xuân Quỳnh
Giải pháp chi tiết
Trong số các tác phẩm thơ thuộc 'thế hệ chống Mĩ', Xuân Quỳnh là một nhà thơ nữ viết nhiều và rất tài năng về chủ đề tình yêu. Thơ của chị đậm chất tự sự, nhưng luôn mang đặc trưng riêng của Xuân Quỳnh, không quá trần trụi nhưng cũng không xa lạ với những điệu vũ uyển chuyển, những lời 'quạnh hiu' quá mức. Bài thơ Sóng được coi là một trong những tác phẩm hay nhất của chị, xuất hiện trong tập Hoa dọc chiến hào (1968). Ở đây, lòng khát khao của tình yêu, dù bộc lộ qua hình ảnh sóng mà Xuân Quỳnh sử dụng như một biểu tượng, thì nó cũng không xa lạ gì với các nhà thơ viết về tình yêu từ trước đến nay.
Trước Xuân Quỳnh, đã có biết bao nhà thơ thiên tài viết về tình yêu. Xuân Quỳnh không có ý định đua đòi với họ. Chị 'khiêm nhường' chỉ kể về chuyện của mình, không giảng giải cho ai, không xây dựng lý thuyết, không nói điều gì vượt quá nhận thức và trải nghiệm của bản thân. Khi chị viết:
Nỗi khao khát tình yêu
Nhấp nhô trong lòng rộn ràng
Thì trước hết ta cần hiểu là chị đang nói về chính mình, đang thú nhận nỗi 'nhấp nhô' của bản thân cùng với sự nhận thức rằng bản thân còn rất trẻ. Nếu câu này đúng với nhiều người khác, thì lại là chuyện khác. Quan điểm của Xuân Quỳnh bắt nguồn từ bên trong. Nó không giống như sự phỏng đoán tuy già dặn, đúng đắn nhưng lại đi từ bên ngoài vào của các nhà nghiên cứu tâm lý tình yêu. Tương tự, khi nói về điểm bắt đầu của tình yêu, Xuân Quỳnh thực sự đứng giữa sự nghi ngờ của chính mình:
Trước hàng nghìn sóng biển
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về đại dương rộng
Từ đâu sóng trỗi dậy?
Sóng bắt đầu từ gió, Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau
Người ta thường so sánh hai câu thơ 'Em cũng không biết nữa, Khi nào ta yêu nhau” của Xuân Quỳnh với câu 'Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?' trong bài Vì sao của Xuân Diệu. Đúng là giữa chúng có điểm tương đồng nhưng cũng có sự khác biệt rõ ràng. Mặc dù trông có vẻ ngây thơ, nhưng Xuân Diệu vẫn thể hiện sự quyết đoán và sự quyết định của mình. Xuân Quỳnh không như vậy, chị không thích giải thích, phân tích, mặc dù trong lòng có nhiều lúc bực mình muốn 'tìm ra tận bể' để 'hiểu', để 'nghĩ'. Chị vẫn giữ nguyên tâm trạng phụ nữ của mình với lời 'lắc đầu' dễ gây 'đau lòng': 'Em cũng không biết nữa'. Nhu cầu hiểu biết ở đây là nhu cầu cảm xúc hơn là nhu cầu trí tuệ. Nó giống như con sóng, được đẩy tới rồi lại lui và lan truyền trong mỗi sự âu yếm được bao bọc, ôm trọn. Biết rằng ta đang yêu nhau là đủ. Sự tò mò chỉ là để cảm thấy an lòng hơn với hạnh phúc hiện tại. Tuy nhiên, như chị đã viết trong một bài thơ khác (Thuyền và biển): '...tình yêu muôn thuở, có bao giờ đứng yên”, dù không có gì thực sự căng thẳng, tình yêu vẫn sống động, vẫn muốn lan tỏa khắp không gian và thời gian:
Con sóng dưới lòng biển...
Con sóng trên mặt nước, ...
Ôi con sóng nhớ bờ biển ...
Ngày đêm không ngủ được.
Dám sống với tất cả những gì mình có, Xuân Quỳnh không ngần ngại bày tỏ nỗi đau đớn của mình. Trong tâm trí của cô, chỉ có 'anh' mới đáng chú ý. Cô ấy kiên định với quan điểm về tình yêu và đặc biệt coi trọng lòng trung thành tuyệt đối.
Dù hướng về phía Bắc,
Dù quay về phía Nam,
Ở đâu em cũng suy nghĩ,
Hướng về anh - một hướng.
Những khẳng định đó thực sự phong phú, phức tạp và đầy thách thức, không chỉ với hoàn cảnh mà còn với tình yêu. Những người thường do dự và có xu hướng 'mong chờ ở bên ngoài' trong tình yêu sẽ cảm thấy 'rợn người' trước sự rõ ràng của nó. Thường người ta nói về hướng Bắc, về phía Nam nhưng Xuân Quỳnh lại nói ngược lại. Đối với chị, dù có chút biến động đi chăng nữa thì điều đó cũng không quan trọng. Quan trọng nhất là 'hướng anh', ở đâu em cũng 'nhìn về'. Nếu nhắc đến sự quyết đoán của tình yêu Xuân Quỳnh, bài thơ này chính là minh chứng điển hình nhất.
Như đã nói trong tiêu đề, hình ảnh trung tâm ở đây là sóng. Ngay từ cái nhìn đầu tiên, cách biểu đạt mong muốn tình yêu qua biểu tượng kia đã không khác biệt. Dù chỉ là một vật, Xuân Quỳnh đã chọn đúng người để tượng trưng. Sóng - Xuân Quỳnh - một thể trung thành mặc dù có ba mặt. Trong Xuân Quỳnh, cũng có nhiều biểu hiện đối nghịch như sóng, không bao giờ yên lặng như sóng và cũng giống như sóng, luôn muốn 'khám phá' trên biển lớn của tình yêu, cuộc sống:
Hùng hậu và êm dịu,
Ồn ào và yên bình,
Sóng không bao giờ hiểu mình,
Sóng đều tìm đến biển sâu.
Dựa vào giai điệu phong phú, đầy biến đổi và thường là cuồn cuộn của bài thơ, ta có thể nhận ra rằng sóng là một biểu tượng sống động chứ không chỉ là hình ảnh tượng trưng (hình ảnh tượng trưng chỉ là bề ngoài của ý tưởng, nó sẽ mất đi khi ý tưởng đã được người đọc hiểu hết). Xuân Quỳnh đã thổi hơi vào biểu tượng 'sóng” vốn quen thuộc với hơi thở đầy tình yêu của mình, và vì thế, tái sinh nó, làm cho nó như mới được tạo ra lần đầu với tình yêu của chị. Đôi khi, việc chị hóa thân vào 'sóng' sâu sắc đến mức 'sóng” cũng trở nên khổ sở, lo lắng, bận rộn lúc nào cũng. Hai câu thơ 'Dẫu xuôi...'; 'Dầu ngược…”(đã trích) cùng câu thơ tiếp theo cho thấy điều đó rất rõ:
Ở xa kia đại dương,
Hàng ngàn con sóng ấy.
Con nào cũng tới bờ,
Dù có nhiều khó khăn.
Khi lẩn vào 'sóng', khi tự gọi mình là 'em', một mình nhưng hai cái 'tôi' của Xuân Quỳnh luôn bối rối, lo âu. Vừa gián tiếp tiết lộ lại vừa trực tiếp thể hiện, khi ẩn, khi hiện, đó chính là nhịp đập không lời của bài thơ, biểu hiện những biến động bên dưới bề mặt, hiện ra qua từng câu chữ và âm điệu, nhịp điệu mà ta có thể dễ dàng nhận ra, ý tưởng 'sóng' mặc dù có khi bị phá vỡ, nhưng đó chỉ là sự vỡ bên ngoài. Điều đó cho phép chúng ta hiểu sâu hơn về tầng 'ẩn dụ' của toàn bộ bài thơ, nơi chứa đựng những lo âu, hi vọng, khát vọng, những nỗ lực tìm kiếm và hành động tất yếu của một tình yêu chân thành, một tình yêu như của Xuân Quỳnh khi đối mặt với cuộc sống vô tận, với thời gian không ngừng trôi đi:
Cuộc sống dù dài lê thê,
Tháng ngày vẫn trôi qua,
Như biển kia dù lớn lao,
Mây vẫn trôi xa xa.
Làm sao có thể tan rã,
Trở thành hàng trăm sóng nhỏ,
Giữa biển lớn của tình yêu,
Vẫn đều vỗ mãi ngàn năm.
Như đã phân tích trước đó, bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh thể hiện một khát vọng tình yêu đặc biệt. Nó truyền đạt sự chân thật trong cảm xúc, như là kết quả của những trải nghiệm sâu sắc. Lối diễn đạt ở đây mạnh mẽ, thậm chí quyết liệt, không ngần ngại. Hình ảnh của sóng được mô tả sống động, chứa đựng nhiều ý nghĩa đa dạng, thường được giải thích bằng những lời tỏ tình trực tiếp từ nhân vật trữ tình. Với vẻ đẹp độc đáo, riêng biệt của nó, bài thơ này đã thu hút lòng yêu thích của nhiều độc giả trong suốt những năm qua. Như mong ước của Xuân Quỳnh, 'trong biển lớn của tình yêu', hình tượng của sóng trong bài thơ vẫn tiếp tục sống động và lưu luyến.
