Buzz
Văn thơ yêu nước và cách mạng Việt Nam có nhiều tác phẩm chứa đựng tình yêu nước và sự căm thù đối với kẻ thù. Phan Bội Châu với 'Hải ngoại huyết thư”, 'Ngục trung thư'. Phan Châu Trinh có bài thơ 'Đập đá ở Côn Lôn' tôn vinh lòng can đảm của kẻ sĩ 'không khuất phục trước sức ép'. Hồ Chí Minh với 'Nhật kí trong tù' - những vần thơ sắt đá 'bao trùm tình yêu mênh mông'. Phần 'Xiềng xích' trong tập 'Từ ấy' của Tố Hữu cũng chứa đựng nhiều bài thơ xuất sắc được viết trong bức tranh của sự giam cầm.
Bài thơ 'Tâm tư trong tù' thuộc phần 'Xiềng xích', được Tố Hữu sáng tác vào cuối tháng 4 năm 1939, tại nhà tù Thừa Thiên. Bài thơ phản ánh tâm trạng của những thanh niên cộng sản trong những ngày đầu bị thực dân Pháp bắt giữ, giam cầm.
Có nỗi đau nào lớn hơn nỗi đau bị mất tự do? - 'Ngày nào trong tù cũng như một ngày ngoài kia' - bị giam trong tù tối om, những chiến sĩ cách mạng trẻ luôn hướng tâm hồn ra ngoài cánh cửa sắt, nhìn thấy cảnh nhà tù tối tăm, chật hẹp, ác liệt và lạnh giá:
'Nơi này lạnh lẽo với bốn bức tường vôi ghi khắc khổ
Nơi này sàn nhà mảnh mai với những tấm ván ghép trơ trụi'
Nhà thơ bị giam giữ trong một căn phòng chật chội với 'bốn bức tường vôi ghi khắc khổ', phải nằm trên sàn nhà với những 'tấm ván ghép'. Một không gian nhỏ bé, chật hẹp, 'lạnh lẽo', 'trơ trụi' đầy tăm tối.
Ngược lại với căn phòng giam giữ là bối cảnh và không gian bên ngoài, sự rực rỡ của ánh sáng và âm thanh tràn ngập:
'Tôi lắng nghe tiếng cuộc sống nhộn nhịp
Trong cuộc sống ngoài kia, có rất nhiều niềm vui!'.
'Lắng nghe' trong một cảnh sự im lặng đến đáng sợ, giống như việc bị giam cầm trong một khu nghĩa trang. Lòng người tù tràn đầy xúc động, vỡ òa khi họ 'lắng nghe' những tiếng đời vang lên.
Người tù mở rộng 'tai và lắng nghe' mọi tiếng vang của cuộc sống bên ngoài. Tiếng kêu của đêm tối. Tiếng chim hót gọi bầy. Tiếng cò lao xao... Tiếng gió thổi như làn sóng biển đánh. Tiếng chim reo. Tiếng dơi buổi chiều vội vã cất cánh đi tìm thức ăn. Và tiếng đá lạch cạch, tiếng ngựa hoang gần xa:
'Nghe tiếng chim reo vang trong gió, biển dậy sóng,
Nghe tiếng dơi chiều vội vàng cất cánh,
Nghe tiếng ngựa vỗ chân gần giếng nước mát.
Dưới đường xa, bắt gặp tiếng guốc trở về”
Mỗi câu thơ đều chứa từ 'nghe'. Từ 'nghe' mang theo biết bao cảm xúc. Sắc thơ trong trẻo, lòng mong mỏi vỗn đượm. Trong tâm hồn của người tù, niềm khát khao tự do vang lên: 'Tiếng guốc về' trên những con phố dài thẳng, nhỏ nhặt, lắng đọng trong lòng, vừa xa vừa gần, làm cho nỗi nhớ, nỗi buồn cô đơn trở nên sâu sắc hơn. 'Tiếng guốc về' là âm thanh giản dị của cuộc sống hàng ngày, lấp đầy hơi thở của con người, được người tù 'lắng nghe' và cảm nhận, đã miêu tả rõ nỗi buồn cô đơn và mong mỏi tự do cháy bỏng. Đó là một dấu vết tâm trạng đầy cảm xúc.
Nỗi cô đơn làm đau lòng những chiến sĩ trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm trong cuộc chiến, lần đầu tiên bị cuốn vào vòng vây của thù địch Pháp. Hai lần trong bài thơ, tác giả khẳng định nỗi cô đơn đó:
'Cô đơn đầy đau lòng là cảnh tượng của tù nhân
Tai mở rộng và lòng bùng cháy'...
Buộc phải rời xa 'đồng đội', phải cách ly với bạn bè, đồng nghiệp. Còn đâu những ngày hoạt động sôi nổi? Bây giờ, bị giam cầm trong căn phòng nhỏ, bị còng tay, chân, bị giam buộc, phải nằm trên 'mảnh ván ghép cứng nhắc', chịu đựng mùi đắng cay, anh ta càng khát khao tự do. Anh ấy tưởng tượng về thế giới bên ngoài vô cùng tuyệt vời:
'Tôi cảm nhận từ xa xa âm thanh ngoại vi
Vang lên giữa không gian bao la
Hòa mình trong hương vị cuộc sống
Hương tự do thơm ngát trải dài qua hàng ngàn ngày'...
Chỉ là 'mơ mộng' thôi! Người tù đã tưởng tượng ra một cảnh đẹp như cổ tích ở bên ngoài tù: bầu trời mênh mông, chim hót rộn rã. Cuộc sống đong đầy hương thơm, hạnh phúc, sự nở hoa kết trái. Cuộc sống trong trí tưởng tượng trở nên tuyệt vời: 'Hương tự do thơm ngát trải dài qua hàng ngàn ngày'.
Nhưng rồi ảo tưởng ấy tan biến nhanh chóng. Anh tỉnh giấc và tự nhận ra rằng mơ ước của mình là không thực tế. Trong thời điểm đó, Mặt trận Dân chủ Đông Dương đã hoàn thành nhiệm vụ lịch sử một cách rực rỡ. Chiến tranh thế giới thứ hai đang sắp bùng nổ. Thực dân Pháp tăng cường sự áp bức và kinh hoàng. Cuộc sống của người dân ta đầy gian khổ. Nhà tù thuộc đế quốc chật chội với các tù nhân chính trị. Cuộc sống của người dân ta thời điểm đó không có gì là 'nở hoa kết trái', không có 'Hương tự do thơm ngát trải dài qua hàng ngàn ngày'. Nhưng nhận thức về chính trị đã giúp nhà thơ hiểu rõ hơn về sự 'mơ mộng' của mình. Anh đầy chua xót và oán trách:
'Tôi dường như lúc nào cũng chứa đựng lòng oán giận,
Chỉ là một người trong biết bao loài người chịu đau khổ
Tôi chỉ là một chú chim non bé nhỏ,
Bị giam trong lồng nhỏ giữa một lồng lớn'.
Cuộc sống bên ngoài những bức tường nhà tù, mặc dù có 'rộng rãi' hơn một chút, nhưng xã hội Việt Nam dưới sự thống trị của thực dân Pháp là một cái 'lồng lớn'. Lao Thừa Thiên, Hỏa Lò, nhà tù Sơn La, Côn Đảo,... là những cái 'lồng nhỏ' đáng sợ! Tố Hữu 'chỉ là một chú chim non bé nhỏ bị giam cầm, bị đày đọa trong cái 'lồng nhỏ' - nhà lao Thừa Thiên. Hình ảnh thơ được dùng để thể hiện sự tương phản sâu sắc về cuộc sống trong tù, về số phận của những người bị giam giữ chính trị, về nỗi đau của dân tộc! Anh tức giận bộc lộ:
'Ở bên ngoài... biết bao tù nhân giam giữ,
Bị đày đọa trong những hang cùng không dễ thoát'
Anh sẵn lòng chịu đựng mọi gian khổ, sự nhục nhã và cảm giác cô đơn, vững bước tiến lên trước mọi thử thách:
Tôi chỉ là một trong hàng triệu người chiến đấu
Vẫn đứng thẳng trên con đường đầy gian nan
Chân vững vàng không hề chùn bước!
Tiếng thơ ngày càng trở nên mạnh mẽ, tức giận, phản ánh niềm tin vững chắc, ý chí chiến đấu kiên cường, khẳng định lòng trung thành vô hạn với lý tưởng cách mạng cao cả. Anh nhìn nhận rõ những thách thức phía trước, những cảnh địa ngục trần gian:
“Nơi giam giữ như Đắc Pao, Lao Bảo
Cũng như Côn Đảo, thế giới đầy lo âu”
Trong những bài thơ sau này, anh miêu tả sự quyết tâm kiên cường của người thanh niên cộng sản, sẵn sàng hy sinh tất cả:
'Cuộc sống cách mạng từ khi tôi nhận thức đủ,
Bước vào là phải chấp nhận giam cầm,
Là gươm sát cổ, súng sát mạng,
Là cuộc sống chỉ coi trọng nửa kia... '
( Trích từ bài thơ 'Trăng Trối' - 1940)
Rơi vào bẫy của kẻ thù, bị giam cầm chưa chắc đã là thất bại? Anh tự nhắc nhở bản thân giữ vững phẩm chất và nguyên tắc của một người cách mạng:
'Tôi sẽ mỉm cười như người tin tưởng,
Giữ tinh khiết trong tâm hồn dù ở trong cảnh bụi bặm'.
Sống trong tình cảnh cô đơn của tù giam, tâm trạng của anh chứa đựng nỗi day dứt, đấu tranh để vượt lên. Không được yếu đuối, không thể phó mặc! Không thể bị nản chí, rung động! Vấn đề sống và chết được đặt ra một cách nghiêm túc và quyết liệt. Tố Hữu đã trải qua những khoảnh khắc đấu tranh căng thẳng. Câu thơ như một lời thề vang lên mạnh mẽ và nồng nhiệt:
“Tôi chưa chết có nghĩa là tôi vẫn còn hận
Có nghĩa là tôi vẫn phải chịu đựng sự nhục nhã trong suốt cuộc đời
Có nghĩa là tôi vẫn sẽ tiếp tục đấu tranh mãi mãi
Tiêu diệt cả một loài thú độc!'
'có nghĩa là... có nghĩa là... có nghĩa là...', được truyền đi vài lần, thể hiện một tinh thần mạnh mẽ, một quyết tâm chiến đấu kiên cường, không khuất phục!
'Tâm tư trong tù', 'Con cá, chột mưa', 'Trăng trối'... là những tác phẩm xuất sắc nhất của Tố Hữu viết trong nhà tù đế quốc vào những năm 1939, 1940. Bài thơ 'Tâm tư trong tù' đã thể hiện chân thực cảm xúc và tâm trạng của người chiến sĩ trẻ trong những ngày đầu bị giam giữ trong ngục tối: nỗi buồn cô đơn, lòng khát khao tự do, quan điểm về cuộc sống và cái chết, về phẩm chất của người cộng sản...
Tình cảm chân thành. Tâm trạng diễn biến đúng theo quy luật của cuộc đấu tranh cách mạng của người chiến sĩ chính nghĩa trong trại giam. 'Tâm tư trong tù' nói về sự cô đơn, nhưng thực sự là một bài ca hô vang về tự do. Bài thơ đẹp vì người chiến sĩ đó đã sống hết mình trong 'Máu và lửa - Xiềng xích - Giải phóng'.
Mytour
