Buzz
Trong cuộc sống hàng ngày, sự hài hòa giữa tâm hồn và thể xác là vô cùng quan trọng. Khi có sự chênh lệch giữa tâm hồn và thể xác, con người sẽ trải qua những khó khăn, đau đớn và bi kịch. Điều này được Lưu Quang Vũ thể hiện một cách tinh tế và sinh động trong vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”, đặc biệt khi Hồn Trương Ba phải sống trong thân xác của anh chàng bán thịt.
Như chúng ta đã biết, Hồn Trương Ba ban đầu là một người đàn ông ngay thẳng, giàu lòng yêu thương gia đình, làm vườn siêng năng và thông minh, có tài đánh cờ, và có tâm hồn trong sáng. Tuy nhiên, khi Hồn Trương Ba nhập vào thân xác của anh chàng bán thịt, mọi thứ đã thay đổi. Hồn Trương Ba không còn giống như trước nữa. Ông đã thay đổi cả về ngoại hình và tâm hồn, không còn là người chồng mà vợ ông yêu quý và kính trọng. Vợ Trương Ba cảm thấy bực bội trước sự lãnh đạm của chồng trước những vấn đề xung quanh, như việc con trai Tị bị ốm: “Ông không quan tâm đến ai hết! Con Tị ốm suốt đêm qua đến giờ, cả mẹ nó đã khóc nhiều lần rồi...”. Vợ Trương Ba chán chường đến nỗi muốn rời bỏ ông: “Tôi nói thật đấy... Ông Trương Ba ạ, tôi đã nghĩ kỹ: có lẽ tôi phải ra đi...”. Bà chưa biết đi đâu, nhưng vì quá buồn chán, bực tức, bà nói một cách lơ đãng: “Đi làm mướn ở đâu cũng được... ra đi... Để ông được nhẹ nhõm... với cô vợ bán thịt kia... còn hơn là như thế này...”. Bà nói xong, đôi mắt ướt át nước mắt.
Vợ Trương Ba ban đầu là người vợ rất yêu chồng, nhưng bây giờ, Hồn Trương Ba đã thay đổi quá nhiều, không còn giống như trước kia nữa: “Tôi biết, ông thường yêu thương, quan tâm đến vợ con... Nhưng bây giờ (khóc). Ông đã thay đổi, ông không còn là ông Trương Ba ngày xưa nữa...”. Những lời này khiến Hồn Trương Ba cảm thấy đau đớn, xót xa, tự hỏi: “Tại sao lại trở nên như thế này?” rồi “ngồi xuống, tay ôm đầu'.
Mọi người xung quanh, kể cả đứa cháu nội mà Trương Ba rất yêu thương, bây giờ cũng không thừa nhận ông: “Tôi không phải là cháu của ông”, “Ông nội tôi đã chết. Nếu ông nội còn sống, hồn ông nội tôi sẽ bóp cổ ông! Ông dám làm ông nội của tôi, dám can thiệp vào vườn cây của ông nội tôi”. Khi Hồn Trương Ba nói với đứa cháu: “Dù sao... Cháu... Mỗi sáng ông đều ra vườn chăm sóc cây cối cẩn thận, cháu không nhìn thấy sao: chỉ có ông nội cháu mới biết quý cây như vậy...” thì đứa cháu phản đối quyết liệt: “Quý cây! Hừ, tôi phải đến lúc này, khi nhà vắng hết để nói với ông: Từ nay ông không được chạm vào cây cối trong vườn của ông nữa! Ông biết giá trị của cây à? Hôm qua, tôi để ý khi ông cắt cành cây cam, bàn tay giết lợn của ông làm gãy chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm nát cả cây sâm quý mới ươm! Ông nội thời nào dã man như vậy?'. Đứa cháu kết án Hồn Trương Ba là thủ phạm làm gãy diều của cu Tị: “Còn cái diều của cu Tị nữa, chiều hôm kia nó mang cái diều qua đây chơi, ông cầm lấy yêu cầu sửa chữa, kết quả là ông làm gãy cả nan, rách giấy, hỏng mất cái diều đẹp mà cu Tị rất quý!...”, “Cu Tị rất ghét ông! Ông xấu lắm, ác lắm! Đi ra khỏi đây! Ông già, đi ra khỏi đây!”. Hồn Trương Ba chưa từng đau đớn như thế khi người cháu mà ông yêu thương lại nói những lời khó nghe, đau đớn như vậy, bởi ông không còn là ông của ngày xưa nữa.
Người con dâu, người rất hiểu, thương, và thông cảm cho hoàn cảnh Hồn Trương Ba bây giờ, nhưng cũng không tránh khỏi sự chua xót khi đôi khi không nhận ra Hồn Trương Ba của ngày xưa nữa, vì Hồn Trương Ba đã mất đi cái tính hiền lành, vui vẻ: “Thầy bảo con: Bề ngoài không quan trọng, quan trọng là bên trong, nhưng thầy ơi, con lo lắng lắm, vì con cảm thấy, đau lòng... mỗi ngày thấy... thầy thay đổi từng chút một, mất đi từng thứ một, mọi thứ dần trở nên lạc hậu, mờ nhạt đi, có khi con cũng không nhận ra thầy nữa... Con yêu thương thầy hơn, nhưng thầy ơi, làm sao, làm sao giữ được thầy như xưa, hiền lành, vui vẻ, tốt bụng như thầy của chúng con xưa? Làm sao, thầy ơi”.
Vậy là từ khi Hồn Trương Ba nhập vào thân xác của anh hàng thịt, Hồn Trương Ba đã trải qua nhiều bi kịch, rơi vào tình cảnh bi đát, từ bi kịch này đến bi kịch khác, và những bi kịch ấy đã dẫn đến tình huống đỉnh điểm, khiến tâm hồn Hồn Trương Ba bị giằng xé, bế tắc. Cuộc đối thoại giữa Hồn và Xác, với sự châm biếm, tự mãn của Xác, khiến Hồn Trương Ba càng thêm đau đớn, thêm bế tắc. Trong cuộc đối thoại này, Xác đã đưa ra nhiều lập luận thuyết phục để tấn công những quan điểm trong sáng, cao đẹp của Hồn. Khi Hồn thể hiện sự chán ghét khi phải sống trong cái thân xác cồng kềnh, thô lỗ và muốn “tách ra khỏi thân xác này, cho dù chỉ một chút!” thì Xác đã phản đối mạnh mẽ: “Vô ích, linh hồn mờ nhạt của ông Trương Ba”.
Khi Hồn nói với Xác là “mày không có tiếng nói! Mày chỉ là thân xác âm u, đui đẹt” thì Xác không chịu thua, ngược lại còn phản đối quyết liệt lập luận của Hồn: “Có đấy! Thân xác cũng có tiếng nói! Ông đã biết tiếng nói của tôi rồi, luôn bị tiếng nói ấy sai khiến. Chính nhờ âm u, đui đẹt mà tôi có sức mạnh kinh khủng, đôi khi vượt cả linh hồn thanh cao của ông'. Mỗi lúc Xác càng đẩy Hồn vào thế bí, và Hồn chỉ còn phản kháng yếu ớt: “Ta... ta... đã nói mày im đi!”, 'Ta không muốn nghe mày nữa!”. Cuối cùng, Hồn như đầu hàng trước lập luận của Xác: “Những người thích nói nhiều như các ông thường đề cao linh hồn, khuyên con người sống vì linh hồn, nhưng rồi để cho thân xác họ khổ sở, nhếch nhác mãi...”. Đây là cuộc đấu tranh gay gắt giữa Hồn và Xác. Cuộc đấu tranh này đã đạt đến đỉnh điểm của kịch tính khi Hồn Trương Ba sắp rơi vào tay chị vợ anh hàng thịt. Hồn đối mặt với nguy cơ bị thân xác đè bẹp, và ông đã phải đấu tranh với thân xác mà mình đang sống. Cuối cùng, để giữ cho tâm hồn thanh sạch, Hồn Trương Ba đã chấp nhận cái chết vĩnh viễn, từ bỏ cuộc sống không phải là chính mình. Đây là triết lý sống sâu sắc của Lưu Quang Vũ: cuộc sống thật quý giá, nhưng không phải cách sống nào cũng đúng. Nếu sống giả dối, sống chấp vá, không có sự hài hòa giữa tâm hồn và nhu cầu vật chất, cuộc sống đó chỉ là một bi kịch. Hay nói cách khác, Lưu Quang Vũ muốn nhắn nhủ với chúng ta rằng: cuộc sống của mỗi người chỉ thực sự hạnh phúc, chỉ có giá trị khi được sống thành thật với bản thân mình, được sống tự nhiên trong một thể xác và tâm hồn đồng nhất.
