Phân tích tình hình trong bài thơ Nói với con của Y Phương (Bài 4)

Trong trường hợp Khúc hát ru những đứa trẻ lớn trên vai của mẹ đầy tình yêu thương của một người mẹ Tà-ôi, Con cò của Chế Lan Viên là sự bảo vệ ấm áp của mẹ suốt cuộc đời con đi, thì Nói với con của Y Phương lại mang một màu sắc khác. Đó cũng là tình cảm gia đình, tình yêu con thiêng liêng nhưng đặc biệt hơn là nó bắt nguồn từ một người cha. Cha truyền đạt những bài học về cuộc sống kì diệu của con, truyền đạt những phẩm chất cao đẹp của con người quê hương và truyền đạt tình yêu không chỉ của cha mà còn của toàn bộ gia đình.

Có thể nói, Y Phương đã đưa vào tác phẩm của mình một phần nào đó của bản sắc dân tộc miền núi. Những hình ảnh mà tác giả sử dụng không chỉ là những chi tiết đơn thuần mà chúng mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Từ những hình ảnh tượng trưng đó, Y Phương thể hiện tình yêu của người cha và những lời nhắn nhủ với con trong tương lai. Nếu coi đó là những biểu tượng ẩn dụ thì xuyên suốt bài thơ là những biểu tượng ẩn dụ như vậy; nếu coi đó là nghệ thuật tinh tế thì Nói với con đã để lại ấn tượng trong lòng người đọc bằng những điểm nhấn tinh tế.

Ngay từ tiêu đề Nói với con, độc giả đã cảm nhận được một tình cảm thiêng liêng, ấm áp và gần gũi. Đó chính là tình thương của cha mẹ và sự bảo vệ của quê hương. Cha nói với con như đang bảo vệ từng bước đi của con. Tác giả không đặt một tiêu đề mang ý nghĩa tổng quát như Lời nhắn nhủ cho con liệu có phản ánh ý đồ? Nói với con thể hiện sự đơn giản vì nó giống như một lời tâm sự, một lời nhắc nhở nhẹ nhàng mà không mang ý nghĩa nặng nề. Cũng có thể hiểu như khi con chơi đùa, cha nói với con rằng: Chơi cẩn thận để không ngã. Và mỗi khi con chơi, cha lại nhắc nhở như vậy. Con sẽ hiểu rằng cha thương con, yêu con và luôn lo lắng cho con. Cũng thực vậy, khi đi sâu vào trong tác phẩm:

Chân phải bước về phía cha

Chân trái bước về phía mẹ

  Một bước đến tiếng nói

Hai bước đến tiếng cười

 Từ khi con ra đời, cha mẹ luôn bảo vệ qua từng ngày tháng con lớn lên. Đó là lý do mà dân ta vẫn truyền miệng câu: Ba tháng biết nằm, bẩy tháng biết bò, chín tháng biết đi. Mỗi bước đi của con đều có cha mẹ ở bên dìu dắt; mỗi tiếng cười, tiếng nói từ khi biết nghe chuyện, bập bẹ gọi mẹ, gọi bà đều có cha mẹ động viên khích lệ. Cũng như trong cuộc sống, không cha mẹ nào lại không mong con nhanh chóng biết nói, để trò chuyện cho vui nhà vui cửa, không cha mẹ nào lại không mong muốn con của mình luôn mỉm cười tươi trên môi. Đó chính là tình thương của cha trong những câu thơ. Và những câu thơ ấy cha muốn con biết rằng:

Người đồng mình yêu con nhiều lắm

Đan lờ cài nan hoa

 Vách nhà ken câu hát Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng

 Cha muốn con hiểu rằng, bên cạnh con không chỉ có tình thương của cha mẹ mà còn có sự bảo vệ của quê hương, làng xóm. Ba động từ đan, cài, ken thể hiện sự đoàn kết của quê hương. Không chỉ con người, mà tất cả những gì thuộc về quê hương yêu dấu đều là những nơi ấm áp của con. Rừng đẻ ra hoa trái thơm ngát, trên con đường con đi, cũng sẽ có sự quan tâm của quê hương bao bọc con. Có thể thấy, tình cảm cha gửi gắm trong thơ mạnh mẽ, thiêng liêng và vô cùng lớn lao. Cha cũng muốn con biết rằng những ngày của cả gia đình bên ngọn lửa nồng nàn của tình thương là những ngày hạnh phúc nhất trong cuộc sống. Bởi

Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới

   Ngày đầu tiên tuyệt vời nhất trên đời.

Có rất nhiều cách để thể hiện tình thương con nhưng người cha trong Nói với con lại thể hiện một cách giản dị nhưng đầy cảm xúc và ý nghĩa như vậy. Tình thương ấy, sự bảo vệ, chăm sóc ấy là của cha, của mẹ, của quê hương yêu dấu của con.

Cha không chỉ muốn nói với con, muốn con hiểu những tình cảm thiêng liêng mà cha còn muốn để con nhận thức những phẩm chất cao đẹp của những người đồng mình, để từ đó ấn sâu vào trong con những lời nhắn nhủ từ chính tấm lòng của cha. Người đồng mình là những con người ra sao? Người đồng mình là những con người thô sơ, mộc mạc, là những con người tự mình vượt qua gian khổ, khắc ghi cao quê hương và quê hương thì đẹp đẽ với những truyền thống dân tộc. Những con người của quê hương ấy được cha khen ngợi cùng những phẩm chất đáng quý. Họ không chùn bước trước những thách thức cao vút như núi non; họ không bỏ cuộc dù phải đi qua những con đường xa xôi để đạt được thành công cuối cùng; hình dáng của họ có thể bé nhỏ nhưng sâu bên trong vẻ bé nhỏ ấy là ý chí, quyết tâm, là một con người không bao giờ nhỏ nhoi. Những con người của quê hương luôn hướng về những điều tốt lành, những truyền thống từ bao đời nay. Người đồng mình là như vậy, vĩ đại và tuyệt vời là vậy. Hình ảnh ấy được miêu tả rất sống động và chân thực. Nhưng liệu những phẩm chất của con người miền núi nhiều khó khăn chỉ được cha nói với con với mục đích đơn giản là để nhìn và hiểu? Nếu dừng lại ở đó thì cũng giống như cha chỉ nhắc nhở con chơi đùa cẩn thận kẻo ngã có một vài lần mà không dõi theo con trong suốt trò chơi. Nhưng, điều đã được khẳng định và luôn tồn tại đó là: cha yêu con và luôn dõi theo từng bước con đi. Vì thế cha đã nhắn nhủ con, nhắc nhở con về bài học cuộc sống: