Phân tích truyện ngắn 'Chiếc thuyền ngoài xa' của Nguyễn Minh Châu

1. Dàn ý phân tích tác phẩm 'Chiếc thuyền ngoài xa'

1.1. Mở bài

- Nguyễn Minh Châu là một trong những nhà văn xuất sắc và nhạy bén nhất của văn học Việt Nam. Ông luôn trăn trở về số phận con người và vai trò của nhà văn, không ngừng tìm kiếm những giá trị ẩn sâu trong tâm hồn.

- 'Chiếc thuyền ngoài xa' thuộc tập truyện 'Bến quê', mang đến cái nhìn sâu sắc về cuộc sống và con người qua những tình tiết sinh động.

1.2. Thân bài

1.2.1. Phát hiện của nghệ sĩ nhiếp ảnh

a. Khám phá 'cảnh trời cho'

- Phùng, một người đam mê nghệ thuật, ngay lập tức nhận ra một cảnh đẹp hiếm có để ghi lại.

• Ông nhìn thấy 'một bức tranh mực tàu của thời kỳ cổ đại', với vẻ đẹp giản dị và hoàn hảo. Cảnh tượng này là một kỳ quan của thiên nhiên và cuộc sống khi nhìn từ xa.
• Phùng cảm thấy bối rối trước vẻ đẹp này, như thể trái tim bị siết chặt, và nhận ra rằng 'cái đẹp chính là đạo đức'. Đây là niềm vui lớn của người nghệ sĩ khi bắt gặp vẻ đẹp và hiểu rõ vai trò thật sự của nghệ thuật.

b. Khám phá sự mâu thuẫn trong bức tranh cuộc sống

- Từ chiếc thuyền nhỏ đẹp vừa nhìn thấy, Phùng phát hiện ra:

• Người phụ nữ thô kệch, mệt mỏi bước ra cùng với một ông lão có dáng vẻ tồi tàn, tóc bù xù và đôi mắt dữ tợn.
• Ông lão 'dùng chiếc thắt lưng đánh đập liên tục vào lưng người phụ nữ', 'vừa đánh vừa rít lên bằng giọng đau đớn'.
• Người phụ nữ chỉ biết chịu đựng, không kêu ca hay phản kháng, không chạy trốn.

- Phùng cảm thấy 'kinh ngạc đến mức há hốc miệng nhìn trong vài phút đầu'. Anh ngỡ ngàng nhận ra bản chất thực sự của vẻ đẹp mà anh vừa ghi lại.

- Nhận xét: không nên nhầm lẫn giữa vẻ ngoài và bản chất bên trong của một hiện tượng.

1.2.2. Câu chuyện của người phụ nữ làm nghề chài lưới tại tòa án huyện

- Khi chánh án Đẩu khuyên chị nên ly hôn, chị van nài: 'Con xin quý tòa... đừng bắt con phải bỏ chồng', theo chị:

• Người chồng không phải là kẻ vũ phu, ác độc, mà chỉ là nạn nhân của cuộc sống nghèo khổ. Anh ta là điểm tựa khi biển động.
• Chị không thể nuôi dưỡng hơn chục đứa con một mình, và thực tế, 'trên thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái hòa thuận, vui vẻ'.

- Từ câu chuyện và thái độ của người phụ nữ, ta thấy rằng chị là hiện thân của sự bất hạnh do đói nghèo, ác ý và số phận đẩy đến tận cùng. Tuy nhiên, chị có một tâm hồn nhân ái, tình yêu thương sâu sắc và là người từng trải, hiểu biết.

- Phản ứng của chánh án Đẩu và nhiếp ảnh gia Phùng khi người phụ nữ kiên quyết không ly hôn:

• Cả hai đều cảm thấy phẫn nộ và không hài lòng
• Tuy nhiên, sau khi lắng nghe tâm sự của người phụ nữ, anh cảm thấy như có một điều gì đó vừa được mở ra.

- Nhận xét: Lúc đầu, họ chỉ nhìn cuộc sống qua lăng kính đơn giản, tin rằng những ai theo ngụy đều xấu xa ('lão ta hòi 75 có đi lính ngụy không?'). Họ chỉ dựa vào lý thuyết sách vở, chưa sẵn sàng đối mặt với những nghịch lý trong cuộc sống.

- Bài học rút ra: Cần có cái nhìn đa chiều về cuộc sống, không nên chỉ dựa vào hiện tượng để đánh giá bản chất.

1.2.3. Bức ảnh được lựa chọn

- Nghệ sĩ Phùng đã mang bức ảnh đó về tòa soạn, và quả thực, bức ảnh đã được chọn để trưng bày ở nhiều nơi, đặc biệt là trong các gia đình yêu thích nghệ thuật.

- Phùng luôn nhận ra trong bức ảnh của mình:

• 'màu hồng của ánh sáng sớm' (biểu trưng cho nghệ thuật) và hình ảnh người phụ nữ khốn khổ bước ra từ bức tranh (hiện thân của thực tại).

- Nhận xét: Nghệ thuật chân chính không bao giờ tách rời khỏi thực tiễn cuộc sống.

1.3. Kết luận

- Chia sẻ cảm nhận cá nhân về tác phẩm

- Giá trị nghệ thuật: Tạo ra tình huống truyện độc đáo, cốt truyện lôi cuốn. Khắc họa nhân vật tinh tế, điểm nhìn kể chuyện linh hoạt, và nhiều yếu tố khác.

- Tác phẩm mang đến bài học về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: cần có cái nhìn đa chiều, phát hiện bản chất bên dưới bề mặt hiện tượng.

2. Phân tích tác phẩm 'Chiếc thuyền ngoài xa'

Nguyễn Minh Châu, một cây bút tiên phong của văn học hiện đại, sử dụng ngòi bút để khám phá những góc khuất trong tâm hồn con người. Tác phẩm 'Chiếc thuyền ngoài xa' minh chứng rõ nét cho điều này, kể về cuộc sống của một gia đình làng chài gắn bó với chiếc thuyền ngoài khơi. Tác giả đã truyền tải những suy tư triết lý sâu sắc về nghệ thuật và cuộc đời.

Tác phẩm xây dựng tình huống truyện độc đáo qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng. Sau những ngày chờ đợi ngoài biển, Phùng đã bắt gặp khoảnh khắc tuyệt vời của chiếc thuyền trong sương sớm: 'mũi thuyền mờ ảo hiện lên trong làn sương mù trắng như sữa pha màu hồng của ánh sáng buổi sớm.' Trong khung cảnh bình minh ấy, chiếc thuyền hiện lên vừa thực vừa ảo, là một 'cảnh trời cho'. Bức tranh này không chỉ thể hiện sự hòa hợp giữa thiên nhiên và con người mà còn đạt đến sự hoàn mỹ trong đường nét và màu sắc. Vẻ đẹp ấy đã làm trái tim người nghệ sĩ rung động, cảm nhận được sự toàn thiện và khám phá chân lý nghệ thuật.

- Đối lập với vẻ đẹp hoàn mỹ của cảnh vật là một cảnh tượng trớ trêu từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như tranh. Tại đây, người chồng không nói lời nào mà dùng thắt lưng quất vào lưng người vợ. Người phụ nữ với những nét thô kệch chỉ cam chịu mà không phản kháng hay bỏ trốn. Cảnh tượng này khiến Phùng ngỡ ngàng, nhận ra rằng sau vẻ đẹp hoàn hảo của thiên nhiên là những mảnh đời đau khổ, và vẻ đẹp của chiếc thuyền chính là bi kịch gia đình. Cảnh tượng này đã khiến Phùng suy ngẫm về hiện thực ngang trái và bất công trong cuộc sống.

- Hai phát hiện đã khiến Phùng, một nghệ sĩ luôn tìm kiếm cái đẹp, cảm thấy trăn trở và suy tư. Người đàn bà làng chài và câu chuyện của chị đã giúp Phùng tìm ra lời giải cho những thắc mắc của mình.

- Tại tòa án huyện, người phụ nữ đã cung cấp những giải thích sâu sắc khiến Đẩu và Phùng nhận ra nhiều điều. Dù có vẻ ngoài thô kệch và xấu xí, chị lại chứa đựng vẻ đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam: chịu thương chịu khó, đầy lòng vị tha và hi sinh. Ban đầu chị e dè, ngồi rón rén vào ghế mà Đẩu mời. Tuy nhiên, khi được khuyên bỏ chồng, chị van xin không phải bỏ: 'quý tòa có thể phạt tù tôi nhưng đừng bắt tôi bỏ chồng.' Sự kiên quyết này làm hai nhân vật bất ngờ. Dù chịu đựng đòn roi tàn nhẫn, chị vẫn kiên nhẫn và cam chịu.

- Sự thay đổi từ cách xưng hô 'con, quý tòa' sang 'chị, các chú' cho thấy sự tự tin và chủ động của chị. Chị giải thích rằng những hành động vũ phu của chồng là do hoàn cảnh khó khăn: quá nhiều con, không gian chật hẹp, và cần có đàn ông để chèo chống khi biển động. Chị cũng tự trách mình vì đã sinh nhiều con hơn. Với tâm lý của một người đàn bà từng trải, chị chia sẻ sự khó khăn mà không phải đàn ông nào cũng hiểu được: 'các chú không phải là đàn bà, chưa bao giờ biết nỗi vất vả của một người phụ nữ trên chiếc thuyền thiếu đàn ông.'

- Qua câu chuyện của người đàn bà, độc giả thấy rõ lòng vị tha và đức hi sinh của một người mẹ sống vì con cái. Người phụ nữ này mang vẻ đẹp truyền thống của người Việt Nam với số phận đau khổ nhưng nhân hậu. Hình tượng này giải thích sự nghịch lý trong cuộc sống mà Phùng và Đẩu không thể hiểu được.

Sau thời gian tìm kiếm cái đẹp trong cuộc sống, nghệ sĩ Phùng đã phát hiện ra vẻ đẹp hoàn hảo. Khi trở về tòa soạn, anh mang theo bức ảnh đó, và bức ảnh đã được chọn và trưng bày rộng rãi, đặc biệt là tại các gia đình yêu nghệ thuật. Từ bức ảnh, Phùng nhận thấy sự hòa quyện giữa 'màu hồng của sương mai' (biểu tượng của nghệ thuật) và hình ảnh người phụ nữ nghèo khổ bước ra từ bức tranh (hiện thực cuộc sống). Nghệ thuật chân chính không thể tách rời cuộc sống.

Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã mang đến cho người đọc cái nhìn sâu sắc về cuộc sống qua tác phẩm của mình. Ông dạy chúng ta cách nhìn đa chiều, phát hiện bản chất thực sự ẩn sau vẻ bề ngoài của hiện tượng. Câu chuyện được xây dựng với tình huống độc đáo, cốt truyện hấp dẫn và ngôn từ tinh tế, khắc họa nhân vật sắc sảo và điểm nhìn trần thuật linh hoạt.

Hy vọng bài viết của Mytour đã mang đến cho quý độc giả những kiến thức bổ ích. Cảm ơn quý vị đã theo dõi và quan tâm.