Phân tích và đánh giá truyện Hồn Trương Ba, da hàng thịt

Đề bài: Hãy phân tích và đánh giá truyện Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ

Mẫu văn Phân tích và đánh giá truyện Hồn Trương Ba, da hàng thịt

Bài làm

Thập kỷ 80 của thế kỉ XX, sự xuất hiện của Lưu Quang Vũ đã góp phần làm nên bản sắc sân khấu kịch Việt Nam trong giai đoạn đổi mới. Hồn Trương Ba, da hàng thịt, tác phẩm độc đáo của ông, ra đời từ năm 1981 và đến với khán giả vào năm 1984, đã làm nổi bật tài năng nghệ thuật của ông và đặt ra những thắc mắc sâu sắc về mối quan hệ giữa thể xác và tâm hồn trong xã hội.

Trích đoạn kịch thể hiện cuộc đối thoại giữa linh hồn và thể xác, hồn Trương Ba và gia đình, hồn Trương Ba và Đế Thích; đồng thời, nó cũng là chứng nhận cho sự 'chết' của hồn Trương Ba.

Cuộc trò chuyện sống động giữa hồn Trương Ba và thể xác là một tác phẩm đầy ý nghĩa triết học. Đoạn kịch này với 25 lượt lời, trong khi thể xác đại diện cho điều 'ông', hai điều 'ông', hồn Trương Ba đã đưa ra lời trả đầy ẩn ý: 'tôi có sức mạnh ghê gớm, đôi khi át cả linh hồn cao quý của ông'; tôi nhắc ông về những khoảnh khắc đầy cảm xúc bên vợ tôi, hơi thở nồng nàn, cổ nghẹn...'; hoặc 'Có lẽ ông không có cảm xúc gì khi thưởng thức các món tiết canh, cổ hủ, khấu đuôi và những điều thú vị khác nhỉ?'.

Hồn Trương Ba đã chịu sự suy giảm, biến chất. Khi tự hào về cuộc sống riêng: 'nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn', hồn Trương Ba bị xác hàng thịt chế nhạo: 'Thật đáng cười! Khi phải tồn tại nhờ tôi, tuân theo yêu cầu của tôi, nhưng lại tự cho mình là nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn!'.

Xác hàng thịt coi thường hồn Trương Ba, khẳng định vị thế và vai trò quan trọng của mình. 'Tôi mang lại sức mạnh cho ông', hoặc 'Tôi là bình chứa linh hồn'. 'Nhờ tôi mà ông có thể làm việc, quan sát thế giới qua các giác quan của tôi...'. Xác hàng thịt thì thầm: 'Tôi biết cách chiều chuộng linh hồn'; 'Tôi cần phải bảo vệ tính tự ái của ông...', 'Chúng ta dù hai nhưng lại một!'.

Cuộc trò chuyện giữa xác hàng thịt và hồn Trương Ba là cuộc đối đầu giữa thể xác và tâm hồn cùng tồn tại trong một con người. Thể xác và linh hồn có mối liên kết tương hỗ, cả hai đồng hành để sống và tồn tại. Thể xác có tính tự lập của mình, có giọng nói của mình, có khả năng ảnh hưởng đến tâm hồn, bởi vì nó là nơi chứa đựng linh hồn. Khi thể xác tan biến, linh hồn cũng mất đi. Khi linh hồn 'rời đi', thể xác trở lại thành tro bụi. Câu nói của xác hàng thịt: 'Tôi là bình chứa linh hồn' đã thể hiện mối quan hệ tương hỗ giữa thể xác và linh hồn, làm cho ý nghĩa ẩn dụ trong đoạn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt trở nên cụ thể, sâu sắc.

Kể từ khi phụ thuộc vào xác hàng thịt, hồn Trương Ba trở nên tha hóa hơn nhiều: đánh con trai đến tình trạng chảy máu mũi (bằng sức mạnh và tàn nhẫn của xác hàng thịt). Hồn Trương Ba khác biệt so với trước, làm vườn một cách lôi thô: 'làm vỡ chồi non' của cây cam, 'đạp đổ cây sâm quý mới nảy mầm', 'làm vỡ cả nan, làm rách giấy, làm hỏng cả chiếc diều đẹp' của cô Tị.

Sau khi bị kết nạp vào thân xác hàng thịt, hồn Trương Ba trải qua những bi kịch đau đớn, với sự bất hòa từ vợ muốn rời đi để 'làm ơn có thoải mái với cô vợ người hàng thịt'; Gái, đứa cháu nội, khinh thường và đuổi đánh: 'Ông xấu lắm, ác lắm! Cút đi! Lão đồ tể, cút đi!'. Chị con dâu, người có lòng thông cảm và thương hồn Trương Ba, trước tình cảnh 'tan hoang' của gia đình, trở nên lo sợ và đau đớn: '... mỗi ngày thấy một đổi khác dần, mất mát dần, tất cả như lệch lạc, nhòa mờ dần đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa...'.

Trước lời than khóc của con dâu, hồn Trương Ba trở nên lạnh lùng, 'khuôn mặt lạnh như tảng đá'. Ngồi một mình, như tỉnh giấc, như kinh ngạc: 'Mày đã chiến thắng, thân xác này không phải của ta, mày đã tìm mọi cách để đánh bại ta'. Không muốn sống dựa vào người khác mãi, không muốn lệ thuộc vào thân xác hàng thịt và tự đánh mất bản thân, hồn Trương Ba an ủi bản thân, tỉnh táo và động viên: 'Nhưng ta sẽ không chấp nhận thất bại, không chấp nhận bị mày chi phối và đánh mất bản thân... Có cách khác, không cần phải sống theo cách mày tạo ra! Không cần!'. Sự do dự bị đẩy lùi, và sự tỉnh ngộ của hồn Trương Ba, mặc dù đến muộn nhưng mang ý nghĩa sâu sắc. Con đường tự giải thoát, linh hồn đã thấy ánh sáng.

Cuộc gặp gỡ và đối thoại giữa linh hồn Trương Ba và Đế Thích đưa xung đột kịch bản lên đỉnh điểm. Để tìm gặp Đế Thích, hồn Trương Ba 'đứng dậy, quyết đoán, đến bên cột nhà, lấy một nén hương rồi châm lửa'. Trong cuộc tái ngộ với người bạn chơi cờ từ cõi trời, hồn Trương Ba bày tỏ hàng loạt tâm tư đau lòng: 'Ông Đế Thích ơi, tôi không thể tiếp tục giữ thân xác hàng thịt, không thể!... Không thể sống chẳng là chính mình ở trong một bên, và bên ngoài là một con đường khác. Tôi muốn là chính mình'.

Mặc dù Đế Thích đã giải thích rằng theo lẽ trời, không ai là 'toàn vẹn' khi sống giữa Ngọc Hoàng và thế gian, và ông đã trải qua việc bị Nam Tào 'gạch tên khỏi sổ', thân thể của ông 'đã tan thành tro bụi'. Nhưng hồn Trương Ba phản kháng, van nài, thể hiện tâm trạng nhục nhã và bất lực của mình, sống phụ thuộc vào thân xác hàng thịt: 'Sống nhờ vào tài sản và của cải của người khác là điều không nên, và giờ đây sống dựa vào thân xác hàng thịt của anh cũng là điều không thể chấp nhận được. Ông chỉ quan tâm làm thế nào để anh sống, nhưng không quan tâm đến cách sống của anh!'. Hồn Trương Ba không muốn tiếp tục sống trong thân xác hàng thịt, cũng không muốn 'thuộc về cu Tị', vì nếu như vậy, sẽ có rất nhiều rắc rối và sự trớ trêu, hơn nữa sẽ trở nên 'lạc lõng, không hòa nhập được nữa', và 'ghê tởm như kẻ tham lam'. Thật không hợp lý, vô lý, bởi vì 'kẻ mà đã lâu đã nên chết, mà vẫn còn sống, khỏe mạnh và trắng trẻo vô tội, không chịu bị ảnh hưởng bởi mọi sự may mắn!'. Truyền thống từ xưa đến nay, những người có tinh thần uyển chuyển, những người tham vọng và mưu sinh đều bị đồng bọn coi thường và chế ngự!

Dù hồn Trương Ba có lúc trải qua giai đoạn tha hóa, nhưng hiện tại vẫn tỏ ra tỉnh táo và quan trọng. Mong muốn duy nhất của ông là Đế Thích làm cho hồn hàng thịt có thể 'sống lại' với thân xác của mình; ông chỉ muốn vị tiên cờ hóa phép để cu Tị được sống lại với mẹ nó, được chơi với bạn bè: 'Ông Đế Thích, vì đứa trẻ ông ạ, vì đứa trẻ. Ông hãy giúp tôi lần cuối cùng'... Ý muốn đó rất nhân văn và cao quý. Hồn Trương Ba ngày càng cảm thấy khẩn trương và nói: 'Tôi đã chết rồi, hãy để tôi chết hẳn!... Cái cần làm ngay bây giờ là để cu Tị sống lại. Còn tôi, hãy coi như tôi đã chết hẳn'.

Giá của sự sống và cái chết là 'đắt đỏ, không thể chi trả nổi'. Ngay cả khi chết là sự kết thúc, 'khi tham gia vào mọi trải nghiệm vui buồn', nhưng sống gửi vào thân xác người khác thì 'đau đớn hơn cái chết'. Hồn Trương Ba đau đớn và xót xa: 'Không chỉ mình tôi đau đớn! Những người thân của tôi cũng sẽ phải chịu đựng vì tôi!'. Cho dù có cuộc sống, có niềm vui không ngừng, chơi cờ với Đế Thích, nhưng hồn Trương Ba đã phủ định: 'Nếu tiếp tục sống, tôi cũng không muốn chơi cờ với ông nữa!... Không gì chán bằng cờ với Tiên!.'

Hồn Trương Ba đã làm gãy bó hương mà Đế Thích tặng, và quyết định nhảy xuống sông tự sát hoặc đâm cổ tự tử để được chết, để tâm hồn trở nên 'bình yên, trong sáng như xưa...'. Ý kiến của hồn Trương Ba thật cao quý. Hành động của ông thể hiện một tư tưởng tích cực và đúng đắn: không sống gửi vào thân xác người khác, không sống tha hóa, không sống lâu dài trong cái sống không ý nghĩa. Không sống giả dối để mang lại lợi lộc cho 'bọn đau khổ'. Hồn Trương Ba từ chối cái sống của mình, chọn cái chết để cu Tị có cơ hội sống, tuân theo tự nhiên như lá vàng rơi xuống để mầm non nảy mầm, tươi mới. Nhân cách của hồn Trương Ba là cao đẹp và quan trọng! Bài học về ý nghĩa của sự sống và cái chết, bài học về đạo lý và nhân cách được tác giả đặt ra một cách sâu sắc và ấn tượng!

Phần kết của vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt để lại nhiều nỗi băn khoăn cho độc giả. Thay vì theo Đế Thích lên trời để chơi cờ, hồn Trương Ba đã trở thành màu xanh của cây vườn, hương thơm ngon của trái na, luôn ở bên người thân, gần gũi trong không gian nhà, trong ánh lửa, ở cầu ao, trong cơi trầu, con dao... của vợ con thân yêu. Cho dù thân xác trở lại bụi, nhưng hồn Trương Ba trong sáng vẫn mãi mãi tồn tại trong thế giới. Cái kết tràn ngập tinh thần thơ mộng đã làm bật sáng ý nghĩa nhân văn tại tác phẩm.