Phân tích văn đoạn thơ Khúc hát ru những đứa trẻ trên vai mẹ

Đề bài: Phân tích văn bài thơ Khúc hát ru những đứa trẻ trên vai mẹ của Nguyễn Khoa Điềm

Phân tích văn bài thơ Khúc hát ru những đứa trẻ trên vai mẹ

I. Dàn ý Phân tích văn bài thơ Khúc hát ru những đứa trẻ trên vai mẹ

1. Giới thiệu

- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm và phong cách sáng tác của ông.
- Mở đầu cho việc phân tích bài thơ Khúc hát ru những đứa trẻ trên vai mẹ.

2. Nội dung chính

a. Phần 1 “Em Cu Tai…vung chày lún sân”:
- Hình ảnh người mẹ cương trực giã gạo, nuôi bộ đội, khoe sức mạnh và nghị lực vượt khó. Giấc ngủ của em Cu Tai, không êm đềm, chứa đựng những lo lắng, hy vọng của mẹ.

b. Phần 2 “Em Cu Tai…phát mười Ka-lưi”:
- Mẹ và em cùng nhau vượt núi, 'trỉa bắp', góp phần vào công cuộc cách mạng. Hình ảnh so sánh 'Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ' thể hiện tầm vóc và tình cảm của người mẹ. Con là ánh sáng của mẹ trong cuộc sống.

c. Phần cuối
- Người mẹ không chỉ làm việc hậu phương mà còn tham gia vào chiến trường, truyền bá niềm tin vào chiến thắng và hòa bình cho đất nước. Tình mẫu tử thiêng liêng, ước mơ về tự do của con là nguồn động lực lớn lao cho người mẹ trong cuộc chiến.

3. Tổng kết

- Chia sẻ cảm nhận cá nhân về bài thơ.

II. Bài mẫuPhân tích văn bài thơ Khúc hát ru những đứa trẻ trên vai mẹ

1. Mẫu phân tích bài thơ Khúc hát ru những đứa trẻ trên vai mẹ, mẫu số 1 (Chuẩn):

Tình mẫu tử, nguồn cảm hứng vô tận của văn học Việt Nam, hiện diện từ thời xa xưa. Bài thơ 'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ làm nổi bật tình thương mẹ con mà còn là biểu tượng của lòng yêu quê hương, cuộc sống và chiến đấu trên vùng chiến khu Trị Thiên trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' ra đời vào năm 1971, trong những năm kháng chiến dữ dội. Bài thơ không chỉ là một phần trong tập 'Đất và khát vọng' của Nguyễn Khoa Điềm mà còn là lời ru ngọt ngào dành cho những đứa trẻ lớn lên trên vai mẹ. Những lời ru ấy thể hiện sự yêu thương, bản sắc đặc biệt của người Tà-ôi.

Em cu Tai nằm trên lưng mẹ yêu dấu
Ngủ ngoan, đừng bước ra khỏi lưng mẹ.

Khác biệt với những đứa trẻ khác, em bé Tà-ôi nằm trong chiếc nôi địu trên lưng mẹ. Câu thơ này là lời ru thân thương, an ủi, đồng thời cho thấy sự hy sinh của người mẹ trong cuộc chiến.

Mẹ vừa giã gạo vừa nuôi bộ đội
Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em ngọt lịm.

Nhà thơ vẽ trước mắt độc giả khung cảnh tuyệt đẹp, đầy cảm xúc. Nhịp thơ 3/4 nhẹ nhàng, như là lời ru à ơi trên cánh võng nhỏ, mang lại cảm giác ngọt ngào tha thiết. Từ “nghiêng” lặp lại trong câu tái hiện chân thực hình ảnh người mẹ vừa giã gạo vừa địu con. Dù đang trong thời kỳ chiến tranh khốc liệt, mẹ vẫn dành thời gian để nuôi con và tham gia vào cuộc chiến kháng chiến.

Tuy nhiên, tình yêu của mẹ dành cho con không bao giờ phai nhạt. Ngay cả trong hoàn cảnh khó khăn như vậy, mẹ vẫn âu yếm yêu thương con. Nỗi vất vả của mẹ và con được thể hiện rõ ràng:

Mồ hôi mẹ rơi ấm bên má em
Vai mẹ gầy nhấp nhô như gối
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời

Người phụ nữ mặc dù chân yếu tay mềm, công việc giã gạo không hề nhẹ nhàng như dệt vải may áo. Người mẹ Tà-ôi địu con trên lưng với cả tâm huyết giã gạo, sự mệt nhọc của mẹ lan tỏa từ mẹ sang con. Hình ảnh “mồ hôi mẹ rơi má em nóng bỏng” thể hiện sự đầy ấn tượng. Dù bị ảnh hưởng bởi nỗi mệt nhọc của mẹ, em bé vẫn được mẹ chăm sóc che chở. Giấc ngủ say sưa của em được mẹ nâng niu bằng đôi “vai gầy”, bằng “lưng đưa nôi” và lời ru từ trái tim chan chứa thương yêu.

Dù trong bất kỳ tình huống nào, tình yêu vô hạn ấy của mẹ vẫn nguyên vẹn, thiêng liêng, và xúc động. Ngay cả trong những ngày leo đèo tỉa bắp, trái tim rộng lượng của mẹ vẫn ngân nga khúc hát ru cho a-kay, bởi vì em chính là nguồn sống, là động lực mạnh mẽ của mẹ:

Mặt trời của bắp thì nằm trên núi
Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng.

Nguyễn Khoa Điềm khéo léo lồng ghép hình ảnh ẩn dụ “mặt trời” để tạo nên những cảm xúc sâu sắc, ca tụng tình mẫu tử cao quý, tuyệt vời. Mặt trời của bắp rạng rỡ trên núi cao. Mặt trời của mẹ chính là con. Con là mặt trời tỏa sáng, soi rọi và sưởi ấm trái tim mẹ, là hạnh phúc là nguồn sức sống và sức mạnh của mẹ. Bắp lớn lên dưới ánh sáng tự nhiên của mặt trời. Mẹ sống và chiến đấu vì mặt trời trên lưng – con yêu của mẹ.

Khúc hát ru vẫn nhịp nhàng đầy ấm áp, tình yêu của người mẹ Tà-ôi vẫn hiện hữu sâu trong những giấc mơ bé nhỏ gửi gắm. Mỗi câu thơ, mỗi nhịp nhàng đều truyền đạt được lòng mềm mại bao la của người mẹ:

Ngủ ngoan a-kay ơi
Ngủ ngoan a-kay hỡi

Những lời ru được lặp đi lặp lại với sự da diết như một khúc ru yêu thương:

Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng muốt
Mai sau con lớn, vung chày lún sân…
Con mơ cho mẹ bắp lên đều
Mai sau con lớn, phát mười Ka-lưi

Những năm tháng kháng chiến chống Mỹ đầy sóng gió, gay go. Mẹ gìn giữ hy vọng vào con. Dù bé nhỏ, dù chưa thể nói lời, con là nguồn động viên giúp mẹ vượt qua mọi thử thách, để sống, làm việc và tham gia chiến đấu. Ước mơ của mẹ, dù giản dị, nhưng cao cả vô biên.

Mẹ ao ước con yên bình, trở thành chàng trai mạnh mẽ. Hôm nay, con có đủ sức mạnh để vun đắp đất đai, làm việc vất vả. Con trong mơ của mẹ tựa như một hình ảnh hùng biện trong thần thoại. Đồng thời, nó cũng là biểu tượng của sức mạnh dân tộc từ xa xưa. Ước mơ của người mẹ Tà-ôi chứa đựng hy vọng cho cuộc sống an bình cho con, cũng như khát vọng chiến thắng của cuộc kháng chiến. Điều này được thể hiện rõ trong lời ru kết thúc bài thơ:

Con mơ mẹ được gặp Bác Hồ
Mai sau con trở thành người Tự do...

Yêu quê hương, mẹ mong đợi một ngày Việt Nam thống nhất. Mẹ sinh ra trong cảnh nghèo khó, sống lớn lên giữa những thăng trầm của cuộc chiến tranh, và con là hy vọng của mẹ. Vì thế, ước mơ cao cả nhất của mẹ là thấy con trở thành công dân của một Việt Nam tự do, thống nhất. Tình yêu đó, thật thiêng liêng và xúc động.

Bài thơ khép lại với giai điệu ngọt ngào vẫn vang mãi. Nguyễn Khoa Điềm đã tài tình xây dựng cấu trúc bài thơ như một khúc ru dịu dàng. Lời thơ như làn gió nhẹ nhàng, giọng thơ tha thiết cùng với những từ gọi, từ xưng hô trìu mến (ơi, hỡi) và nhịp thơ chầm chậm. Tác giả cũng sử dụng tinh tế nét miêu tả và biểu cảm, dùng nhiều hình ảnh thơ đẹp, giàu cảm xúc, tái hiện chân thực cuộc sống và cuộc chiến gian khổ của nhân dân trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Bài thơ đặc biệt thể hiện sâu sắc tình yêu thương của mẹ và tôn vinh vẻ đẹp của những người mẹ Tà-ôi, họ đã hy sinh để đóng góp vào cuộc chiến chống Mỹ.

Với những thành công đó, bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” đã trở thành biểu tượng của văn học thời kỳ kháng chiến. Tình yêu thương ngọt ngào trong bài thơ sẽ tiếp tục vang mãi trong lòng người đọc.

2. Phân tích bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ, mẫu số 2 (Chuẩn):

Thơ của Nguyễn Khoa Điềm có xu hướng triết lý sâu sắc kết hợp với văn hóa dân gian phong phú của dân tộc, ông luôn hiện diện và là một trong những nhà thơ trẻ trung phát triển trong cuộc kháng chiến chống Mỹ đầy khích lệ. Thời kỳ biến động đã làm nảy sinh trong tác giả hai nguồn cảm hứng chính cho sáng tác, đó là hình ảnh đất nước và hình ảnh nhân dân anh hùng trong cuộc chiến đấu, kết hợp tinh tế giữa những biến động to lớn của thời đại với những cảm xúc sâu lắng trong lòng con người để tạo ra những bài thơ không chỉ sôi động mà còn đầy cảm xúc, ấm áp, làm cho nhiều thế hệ người đọc cảm thấy ấn tượng. Ngoài giọng thơ chính trị mang đời sống chính trị vào thơ một cách hùng hồn, ngắn gọn xúc tích, Nguyễn Khoa Điềm còn có một giọng thơ trữ tình sâu sắc, nồng nàn, khi viết về những tình cảm sâu sắc trong lòng con người. Đặc biệt là với tình mẫu tử cao cả trong thời chiến, ông đã tinh tế sử dụng một giọng thơ mang nét ngọt ngào, tinh tế, thể hiện rõ trong bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ.

Bài thơ 'Ru con trên lưng mẹ' được sáng tác vào năm 1971, khi tác giả tham gia chiến trường ở khu vực Thừa Thiên. Dựa trên những trải nghiệm và chứng kiến trực tiếp cuộc chiến anh dũng của các bà mẹ Tà-ôi trong cuộc kháng chiến, Nguyễn Khoa Điềm đã viết ra những dòng thơ mang hơi thở của lời ru, tôn vinh tình mẫu tử thiêng liêng và sức mạnh kiên cường của phụ nữ Tà-ôi cũng như cả dân tộc trong những năm tháng chiến tranh khốc liệt.

Toàn bộ bài thơ là hình ảnh của người mẹ dân tộc ôm đứa con nhỏ trên lưng, qua mọi công việc, qua mọi giai đoạn, họ cùng nhau vượt qua mọi khó khăn của cuộc sống và cuộc chiến, thể hiện sự gắn bó sâu sắc của tình mẹ con. Hai câu thơ “Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi/Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.” lặp lại như lời dặn dò đầy yêu thương của mẹ dành cho đứa con, trong giấc ngủ, mẹ vẫn chịu vất vả, con vẫn phải buôn ba theo mẹ bất kể nắng mưa. Giấc ngủ của em cu Tai cũng là giấc ngủ của nhiều đứa trẻ Tà-ôi khác, và cuộc đời của mẹ cũng là cuộc đời của nhiều phụ nữ Tà-ôi trong cuộc kháng chiến gian khổ. Vì tình mẫu tử sâu sắc, mẹ không dám, cũng không muốn xa con một giây phút nào, lưng mẹ địu con, tay mẹ lao động, để mẹ luôn gần con và yên tâm chiến đấu vì tương lai của đất nước, cũng là vì tương lai của đứa con thơ.

'Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội,
Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng.
Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi,
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối,
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời”

Hình ảnh người mẹ Tà-ôi hiện lên vô cùng chân thực trong lao động vất vả 'Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội'. Dù tay nhỏ bé nhưng chứa đựng sức mạnh phi thường, trong góc nhỏ sân, từng hạt gạo trắng được làm ra từ những nhịp chày nghiêng, mà có lẽ con là người cảm nhận rõ nhất. Những hạt gạo ấy không chỉ nuôi sống mẹ và con, mà quan trọng hơn, nuôi sống bộ đội, nuôi sống cách mạng Việt Nam. Sự vất vả của mẹ cũng đi sâu vào tiềm thức con qua những giọt mồ hôi mặn chát, những lần bóng lưng mẹ nghiêng khiến giấc ngủ của con dịu êm. Dù tấm lưng mẹ gầy guộc, chẳng được êm đềm như những chiếc nôi, nhưng chỉ khi nằm trên lưng mẹ, con mới có giấc ngủ an lành, bởi vì bờ vai mẹ thay gối, tấm lưng mẹ là nôi và trái tim mẹ rộn ràng sau những lần vung chày mạnh mẽ trở thành lời ru ngọt ngào, êm dịu đưa con vào giấc ngủ dịu. Từ những hình ảnh bình dị và thân quen trong cuộc sống lao động của người mẹ dân tộc, chúng ta cảm nhận được tấm lòng cao cả của mẹ dành cho đất nước. Mẹ hy sinh bao nhiêu mồ hôi công sức, mệt nhọc trong những lần giã gạo, nhưng chưa bao giờ từ bỏ. Mẹ trở thành hậu phương đóng góp phần của mình vào chiến thắng vĩ đại của dân tộc. Cũng như những chiến sĩ khác, mẹ cùng con phấn đấu hết mình trong lao động, chiến đấu trong sự im lặng, bên góc sân nhà với vũ khí là cối và chày, mong một ngày nước Việt Nam được tự do.

Không chỉ nằm trong góc sân giã gạo, mẹ Tà-ôi và con còn tham gia sản xuất trên núi trong những ngày tăng cuộc sản xuất, từ việc giã gạo giờ đã chuyển sang 'trỉa bắp' trên núi cao.

'Mẹ đang trỉa bắp trên núi Ka–lưi
Lưng núi thì to, lưng mẹ nhỏ,
Em ngủ ngoan, đừng làm mẹ mỏi.
Mặt trời của bắp nằm trên đồi,
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.'

So với việc giã gạo, 'trỉa bắp' trên núi khiến mẹ phải vất vả hơn rất nhiều, từ việc gieo bắp đến việc bước đi trên dốc núi, mẹ cõng em, gánh nắng, và em cũng không có giấc ngủ dễ dàng. Trong đoạn thơ này, Nguyễn Khoa Điềm thông qua so sánh và ẩn dụ, tôn vinh vẻ đẹp và trách nhiệm của người mẹ Tà-ôi trong công việc sản xuất, trách nhiệm với đất nước và dân tộc.

Mẹ Tà-ôi không chỉ kiên cường trong lao động mà còn trực tiếp tham gia vào chiến đấu trên chiến trường, và trên lưng mẹ, em cu Tai luôn gắn bó, không rời xa.

Mẹ đang bước đi trên con đường gian nan, vượt qua rừng rậm dày đặc. Mặc cho kẻ thù Mỹ đuổi giặc, mẹ vẫn dũng cảm tiến lên, vì có con trên lưng, mẹ sẵn sàng đối mặt với mọi khó khăn, với mỗi bước chuyển lán, mỗi bước đạp rừng, mẹ mang trong lòng niềm tin mãnh liệt vào một trận chiến quyết định.

'Mẹ đang bước đi trên núi Ka–lưi
Lưng núi thì to, lưng mẹ nhỏ,
Em ngủ yên, đừng làm mẹ mỏi.
Mặt trời của bắp nằm trên đồi,
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.'

Công việc của mẹ không chỉ là giã gạo hay trỉa bắp, mà là cuộc chiến chống lại kẻ thù giặc Mỹ, mỗi bước đi của mẹ là một bước tiến vào cuộc chiến cuối cùng. Trên lưng mẹ, em không chỉ đi từ cuộc sống bình dị đến chiến trường gay gắt, mà còn từ cảnh đói khổ vào dãy núi Trường Sơn.

Nguyễn Khoa Điềm thông qua bài thơ này đã vẽ nên hình ảnh một người mẹ Tà-ôi kiên cường, vĩ đại, sẵn lòng hy sinh tất cả vì đất nước, vì con cái, vì tình yêu thương. Tác phẩm là một biểu tượng cho lòng yêu nước và tình mẫu tử cao cả của người phụ nữ Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

Nguyễn Khoa Điềm, một nhà chính trị kiêm nhà thơ tài năng của Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu đậm qua những tác phẩm mang đậm bản sắc dân tộc.

Bài thơ 'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' của Nguyễn Khoa Điềm là một tình khúc ngọt ngào, kể về tình mẫu tử thiêng liêng và sức mạnh kiên cường của phụ nữ Việt Nam trong thời chiến tranh chống Mĩ.

Hình ảnh người mẹ Tà-ôi đang địu con trên lưng, vừa dịu dàng vừa mạnh mẽ, đã trở thành biểu tượng của tình yêu thương và sự hy sinh không ngừng nghỉ của phụ nữ Việt Nam.

Người mẹ Tà-ôi không chỉ là nguồn sống, là tia hy vọng của gia đình mà còn là nguồn động viên, sức mạnh của toàn bộ cộng đồng trong cuộc chiến chống Mĩ.

Trên con đường kháng chiến, người mẹ Tà-ôi đã trở thành biểu tượng của sức mạnh và hy sinh vì tự do quốc gia.

Bài thơ 'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' thể hiện sự kiên cường và tình mẫu tử thiêng liêng của phụ nữ Việt Nam trong cuộc chiến tranh.

Tình yêu thương và hy sinh của người mẹ Tà-ôi là nguồn động viên lớn lao cho toàn bộ cộng đồng trong cuộc kháng chiến.

Bài thơ 'Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ' của Nguyễn Khoa Điềm là một tác phẩm mang tính nhân văn sâu sắc, góp phần tôn vinh tinh thần chiến đấu của dân tộc Việt Nam.