Phân tích văn ‘Tương tư’ của Nguyễn Bính

   Tô Hoài đã nói đúng khi khẳng định: “Thơ và cuộc đời là hai thứ không thể tách rời. Nguyễn Bĩnh, qua các thời kỳ, vẫn là nhà thơ gắn bó với đất quê, với tâm hồn quê”. Nỗi nhớ trong bài thơ không chỉ là nỗi nhớ từ tình yêu, mà là nỗi nhớ đến một tình yêu không được đáp lại. Nỗi nhớ này được thể hiện qua việc gia tăng trong cấp độ. Ban đầu chỉ là “nhớ” (ở câu thơ đầu), sau đó trở thành “nhớ” và “mong” (ở câu tiếp theo).

   Nỗi nhớ thường liên quan đến những ký ức đã qua, thuộc về quá khứ. Còn niềm mong thì thường dành cho hiện tại hoặc tương lai, là hy vọng vào những điều có thể xảy ra, mặc dù thực tế không phải lúc nào cũng thế. Dù sao, cảm xúc của nhớ và mong đều đưa nhân vật vào một không gian của sự chờ đợi đầy khao khát. Ở đây, nỗi nhớ mong không đơn thuần là nỗi nhớ mong thông thường mà là sự mong nhớ với một cường độ cao: chín nhớ, mười mong!

   Sử dụng các số từ trong bài thơ: “Một người chín nhớ mười mong…” thể hiện một cách cường điệu, thực tế và phản ánh tính chất tăng lên không ngừng của trạng thái tâm lý đó. Một nỗi nhớ như vậy sẽ khiến chủ thể bị cuốn vào một trạng thái tâm lý không bình thường. Chúng ta chỉ có thể gọi là “bệnh tương tư”, như nhân vật cũng đã tự nhận. Bệnh tương tư, dù là bệnh gì, đều mang lại đau đớn.

Bệnh tương tư không chỉ gây đau đớn mà còn khao khát, làm cháy bỏng con tim của người mắc phải, khiến cho chàng trai trong bài thơ phải trải qua những khổ đau vì tình yêu.

Tuy nhiên, bệnh của tình yêu không giống như những bệnh thông thường. Đó là khiến người ta đau khổ, thậm chí đến mức không thể chịu đựng nổi vì nỗi nhớ nhung của tình yêu, nhưng lại muốn mãi mãi sống trong nỗi nhớ ấy mà không hề có ý định 'điều trị' bằng cách quên đi.

Có cách nào để giải quyết nỗi đau của tương tư? Không có cách nào cả. Chỉ có cách làm dịu đi bằng những lời thở dài và lời trách móc. Những lời thở dài, lời trách móc (như để cân bằng với nỗi đau tương tư) cũng trải qua các cung bậc theo hình thức tăng cấp. Ban đầu chỉ là một câu hỏi: Tại sao? Tiếp đó là tiếc nuối về thời gian trôi qua tẻ nhạt: Ngày qua ngày... Sau đó là những lời trách cứ: Đã dành, nhưng đây... Cuối cùng là thở dài trong oán trách, giận dữ: Dẫu xa xôi mấy, tình vẫn xa xôi...

Những lời thở dài, trách móc trên kia cũng vì một lý do rất quan trọng: tình yêu ấy dù mãnh liệt đến thế nhưng vẫn chưa được đền đáp.

Nhưng khi đọc và suy ngẫm kỹ, sẽ nhận thấy rằng thực chất của những lời trách móc, thở dài trên kia cũng chỉ là những biến thể của nỗi tương tư, nếu chúng ta đồng ý rằng tương tư trong tình yêu đơn phương là một chuỗi hi vọng và thất vọng. Khi đã hy vọng cùng một lý do, nhưng kết quả lại khác nhau. Khi đã mong chờ mỗi ngày trôi qua, một ngày mới đến sẽ kết thúc sự chờ đợi, nhưng từ mùa xuân đến mùa thu, mọi mong chờ vẫn lửng lơ vô cùng. Khi đã hy vọng không gian làm trở ngại, chỉ có một con dốc nhỏ thôi thì mọi thứ sẽ dễ dàng, nhưng không gian không xa, nhưng tình yêu lại vô cùng xa vời.

Người cùng chung cảnh bệnh với Nguyễn Bính, Xuân Diệu, tác giả của một bài thơ khá nổi tiếng có tựa đề Tương tư, đã có cách thể hiện nỗi nhớ rất khác, mới mẻ và hiện đại:

Bữa nay, khi ánh nắng buông xuống vài,
   Anh nhớ em, em ơi, anh nhớ em…

Khi nỗi nhớ đạt đến cao trào, cảm xúc được diễn tả càng mãnh liệt:

Anh nhớ tiếng, anh nhớ hình, anh nhớ em…
   Anh nhớ em, nhớ lắm, em ơi!

Nguyễn Bính, với cách thể hiện tình yêu của mình, mang đậm bản sắc của người dân quê. Đặc biệt là ở thái độ kín đáo, nhưng ẩn chứa sự mạnh mẽ, qua cách diễn đạt rất tế nhị: thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông/ Một người chín nhớ mười mong một người…

Dù tình cảm dâng trào, vẫn giữ thái độ khiêm nhường, chỉ biết lặng lẽ than thở với chính mình: Tương tư thức suốt bao đêm/ Câu hỏi cho ai, ai biết trả lời/ Khi nào bến mới gặp đò/ Hai tình nhân giữa cuộc đời hối hả gặp nhau?

Giọng điệu và ngôn ngữ thơ mộc mạc, gần gũi: Hai thôn cùng một làng; tại sao? nói rằng, đã đành, nhà em có giàn cây giàu có; nhà anh có hàng cây dừa…

So sánh, ví von mang đậm hình ảnh dân gian: chín nhớ mười mong, đối mặt với sông nước, khi nào bến mới gặp đò, hoa khuê các, bướm giang hồ, …

Một thanh niên sống trong thời đại của sự giao thoa văn hoá Đông Tây, của sự phát triển ý thức cá nhân và đặc biệt là trong bối cảnh lãng mạn đang lan tỏa mạnh mẽ, vẫn giữ nguyên những giá trị truyền thống trong tình cảm, điều đó thực sự đáng quý.

Nhà phê bình Hoài Thanh đã rất nhạy bén khi nhận xét rằng: trong thơ của Nguyễn Bính hiện hữu “hồn quê Việt”.

Trước hết, cần hiểu rõ khái niệm “hồn xưa của đất nước”. Để hiểu rõ hơn về ý nghĩa của “hồn xưa của đất nước” theo diễn đạt của Hoài Thanh, chúng ta cần đọc tiểu luận có tựa đề: “Một thời đại trong thi ca” của chính Hoài Thanh, trong đó, cần chú ý đến đoạn: “…Phương Tây đã đi sâu vào trong tâm hồn của chúng ta. Chúng ta không còn thể trải qua niềm vui như ngày xưa, cũng không còn khóc những nỗi buồn như ngày xưa, yêu thương, căm ghét, giận dữ như trước. Bởi vì chúng ta sống trên đất Việt Nam ở thế kỷ 20, những mối quan hệ của chúng ta không thể tránh khỏi mang một phong cách, một dấu ấn của thời đại…” (Thi nhân Việt Nam, NXB Văn học, 2000, tr.19).

Theo Hoài Thanh, đã có sự thay đổi hoàn toàn trong tâm trí, suy nghĩ của một thế hệ. Đến mức mà “chúng ta không còn thể trải qua niềm vui như ngày xưa, cũng không còn khóc những nỗi buồn như ngày xưa” nữa.

Nói chung về một thế hệ, thế hệ các nhà thơ mới 1932-1945. Tuy nhiên, với Nguyễn Bính thì lại khác. Ông dường như không có sự thay đổi gì trong tâm trí và suy nghĩ. Trong cách thể hiện tình cảm, lối ví von và sử dụng hình ảnh, ông vẫn giữ nguyên phong cách dân quê đã được hình thành qua hàng trăm năm trong thơ ca dân gian. Trong nỗi nhớ của một chàng trai ở thế kỷ 20, Nguyễn Bính không ngần ngại sử dụng cách diễn đạt của dân gian: thôn Đoài ngồi nhớ thôn Đông/ Một người chín nhớ mười mong…ông còn sử dụng nhiều thành ngữ của người quê mùa: Hai thôn chung lại một làng, nói rằng cách trở đò ngang, nhà em có một giàn giàu/ nhà anh có một hàng cây dừa liên phòng…

Hoài Thanh ngạc nhiên và cho rằng: thơ của Nguyễn Bính đã đánh thức “tâm hồn quê hương” ẩn sâu trong chúng ta. Tuy nhiên, chính xác hơn, ông còn nói rằng: đằng sau những câu thơ giản dị ấy chứa đựng “hồn của đất nước”. Và ông đã nói đúng.

Mytour