Phân tích về bức tranh về thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối

Đề bài: Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối

Phân tích về bức tranh về thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối để cảm nhận tình yêu thiên nhiên và cuộc sống của Bác
 

Mẹo Cách phân tích bài thơ, đoạn thơ để đạt điểm cao

I. Bài phân tích về bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối

1. Khởi đầu

- Giới thiệu về tác giả và tác phẩm, tóm tắt nội dung chính của tác phẩm

• Tác giả Hồ Chí Minh
• Bài thơ “Chiều tối” thuộc tác phẩm “Nhật ký trong tù”
• Tình yêu đối với thiên nhiên và cuộc sống, cùng với ý chí vươn lên của những người tù cách mạng

2. Phần chính 

- Bức tranh về thiên nhiên ở vùng núi khi buổi tối bắt đầu:

• Các hình ảnh quen thuộc trong thơ cổ: chim bay, đám mây
• Không gian mở rộng, vắng lặng
• Tạo nên cảm giác cô đơn, mệt mỏi và lạc lõng

- Bức tranh về cuộc sống con người khi buổi tối xuống tối:

• Hoạt động lao động hàng ngày
• Dấu hiệu của sự sống, năng lượng sống
• Ánh sáng từ lò than mang lại hy vọng và niềm tin

3. Kết thúc

Giá trị của tác phẩm: Bài thơ “Chiều tối” là một bức tranh tuyệt vời, sự kết hợp hoàn hảo giữa ánh sáng và bóng tối, giữa thiên nhiên và con người.
 

II. Bài mẫu Phân tích về bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối

1. Phân tích về bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối, mẫu số 1 (Chuẩn)

Hồ Chí Minh, người lãnh tụ được tôn kính bậc nhất của dân tộc Việt Nam, là biểu tượng văn hóa toàn cầu. Di sản mà Người để lại không chỉ là những giá trị sống sâu sắc mà còn là những sáng tác thơ ca xuất sắc. Trong bài thơ “Chiều tối”, Người đã tạo ra một bức tranh tinh tế về sự hài hòa giữa cảnh đẹp tự nhiên và cuộc sống con người. Đồng thời, bài thơ truyền tải tư tưởng và tinh thần lạc quan, ung dung của người chiến sĩ cộng sản.

“Chiều tối” (Mộ) ra đời vào năm 1943, trong giai đoạn Bác bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam, trên đường từ nhà giam Tĩnh Tây đến nhà giam Thiên Bảo, đi qua tỉnh Quảng Tây – Trung Quốc. Bức tranh thiên nhiên hiện lên với vẻ đẹp hoàng hôn cổ điển, lấy cảm hứng từ buổi chiều di chuyển với khung cảnh tươi đẹp và cuộc sống ấm cúng:

“Những chú chim quen thuộc hòa ca tự do
Gặp mây trắng bay giữa bầu trời xanh”

(Dịch thơ: Đàn chim mỏi mệt trở về rừng nghỉ ngơi
Đám mây trắng bồng bềnh giữa bầu trời xanh)

Dưới bàn tay tài năng của Bác, cảnh chiều tối miền sơn cước trở nên huyền bí với không gian rộng lớn mênh mông nhưng đầy bí ẩn, yên bình. Bác tinh tế sử dụng bút pháp của thi ca cổ điển, với những hình ảnh như chim và mây, để mô tả cảnh chiều của một ngày dài dần chuyển sang đêm tối. Đồng thời, Bác vẽ nên tâm trạng của người tù cách mạng đang cô đơn giữa đất khách quê người.

Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối một cách ngắn gọn

Sau một ngày lao động vất vả, đàn chim mệt mỏi về rừng tìm chốn nghỉ ngơi giữa không gian rộng lớn. Chúng bay về nơi an toàn, nhưng người chiến sĩ cách mạng dẫu mệt nhọc vẫn không biết khi nào mới có thể dừng chân và nghỉ ngơi? Giữa bầu trời bao la, những đám mây trắng nhẹ nhàng trôi. Hình ảnh “Chòm mây trôi nhẹ giữa bầu trời” là biểu tượng của sự tự do và cô đơn mà người tù đang trải qua. Bài thơ kết hợp nét cổ điển với hiện đại, với hoàng hôn hiện lên êm đềm, giản dị, và thiên nhiên đồng cảm với con người mà không đồng nhất. Thơ tả cảnh mà ẩn tình, gợi vẻ đẹp hàm súc của thơ cổ điển. Thiên nhiên mang đến sự buồn bã nhưng không làm mất đi tinh thần lạc quan. Trong tâm hồn nhà thơ, niềm tin vẫn mãnh liệt, và khát vọng tự do, hướng tới ngày mai tự do và sáng tạo, không gian rộng lớn mở ra trước mắt.

Chính vì vậy, khi bóng tối bao phủ xuống, kết thúc ngày dài, tranh thiên nhiên dưới góc nhìn của nhà thơ hiện lên ánh sáng của con người, cuộc sống hàng ngày:

“Thôn quê thiếu nữ vất vả xay ngô,
Ngô đã xay xong, lò than rực hồng”

(Bên lề cánh đồng trên đỉnh núi, một cô gái nông dân nghiêm túc xay ngô tận tâm, chiều lòng bầy nhà)

Trong bức tranh hoang sơ của núi rừng, dáng vẻ của một thiếu nữ xinh đẹp bận rộn xay ngô để chờ đón bữa cơm tối. Hình ảnh này gần gũi, nhưng lại gợi lên những cảm xúc sâu sắc trong lòng người viết. Nó là biểu tượng của sức sống trẻ trung và lòng nhiệt huyết lao động. Hơi thở của con người làm sống lại bức tranh thiên nhiên, phá tan bóng tối của đêm rừng, xua đi cảm giác cô đơn, lạc lõng giữa núi rừng.

Tự nhiên và cuộc sống con người hòa quyện, tạo ra một bức tranh tuyệt vời, ấm áp. Hình ảnh của lò than rực hồng là điểm hoàn thiện cho bức tranh, đồng thời là nhãn tự của bài thơ. Ánh sáng đỏ rực không chỉ làm sáng lên không gian đang bị bóng tối mà còn truyền tải niềm tin, hy vọng, và sự lạc quan về tương lai của những chiến sĩ cách mạng.

Bài thơ thành công với thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, kết hợp một cách hài hòa giữa vẻ đẹp cổ điển và hiện đại. Ngôn ngữ thơ rất súc tích, đầy ý nghĩa với những hình ảnh tự nhiên và bất ngờ, từ bóng tối đến ánh sáng... Bút pháp mô tả thiên nhiên bằng những hình ảnh gần gũi, giàu cảm xúc. Bức tranh của thiên nhiên và cuộc sống con người trong vùng núi rừng hoang dã được tạo nên. Đặc biệt, nó giúp người đọc cảm nhận được vẻ đẹp tinh thần của Hồ Chí Minh, thể hiện tinh thần lạc quan và lòng tin bất diệt của Người vào tương lai.

Với giá trị sâu sắc, tác phẩm 'Chiều tối' đã trở thành biểu tượng của hồn thơ Hồ Chí Minh và thời kỳ lịch sử. Qua bao tháng năm, độc giả vẫn cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên và tình cảm chân thành trong tác phẩm.

2. Phân tích hình ảnh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối, mẫu số 2:

Bác Hồ - người Cha già đầy tình yêu của dân tộc, đã mở ra con đường giải phóng đất nước, giúp dân tộc thoát khỏi ách nô lệ lầm than. Ông không chỉ là một nhà lãnh đạo tài năng, thông thạo văn hóa các dân tộc, mà còn là một người hiểu biết sâu sắc về văn thơ. Nhật ký trong tù của Bác là một tác phẩm xuất sắc trong thơ ca Việt. Được viết trong những năm tháng ông bị giam giữ ở nhà tù Tưởng Giới Thạch, mỗi bài thơ là một câu chuyện về cuộc sống trong tù, là ước mơ và khát khao tự do. Trong số đó, bài thơ 'Chiều tối' là tuyệt phẩm, là bức tranh hòa quyện giữa thiên nhiên và con người.

'Đèn chiếu sáng bốn phía thị trấn
Cô đơn man mác dưới bóng trăng
Thôn nữ mặc áo dài trắng tinh
Trắng tinh giữa ánh đèn vàng'

Phiên dịch thơ:

'Chim mệt về rừng tìm bờ giấc ngủ
Đám mây trôi nhẹ giữa bản không gian
Gái xóm núi xay ngô dưới bóng đêm
Lò than rực hồng, ánh sáng sưởi ấm'

Trong toàn bộ tập thơ Nhật ký trong tù, có lẽ Chiều tối là bài thơ đặc sắc nhất với hoàn cảnh đặc biệt của nó. Bài thơ được sáng tác sau khi Bác Hồ chuyển từ trại giam Tĩnh Tây đến nhà lao Thiên Bảo. Lúc đó, Người viết Chiều tối để tôn vinh vẻ đẹp tự nhiên huyền bí cùng với hình ảnh cuộc sống con người vào buổi chiều. Sử dụng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt cổ điển, bài thơ không chỉ là tình yêu thiên nhiên và cuộc sống của Người mà còn là biểu hiện của ý chí kiên cường vượt qua mọi khó khăn của Hồ Chí Minh.

3 bài Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối được lựa chọn

Khởi đầu bài thơ, Hồ Chí Minh tô điểm hình ảnh một cảnh đẹp thiên nhiên huyền bí, nhẹ nhàng và tinh khôi:

'Quyện điều tự nhiên nơi bản đồ đêm
Cô gái hòa mình với bầu trời cao'

Phiên dịch thơ:

'Chim mệt về rừng tìm nơi nghỉ ngơi
Gòn mây trôi bình lặng trên bầu trời.'

Bắt đầu bài thơ cổ, Hồ Chí Minh mở đầu với vài nét bút tinh tế, mô tả không gian mênh mông của một bầu trời huyền bí, nơi chim quyện điệu bay về rừng và những đám mây tinh khôi 'cô vân' trôi lững lờ giữa không gian.

Cũng như Nguyễn Du đã viết:

'Chim thơ thả bay về núi xanh'

Với sự tương đồng, Hồ Chí Minh, qua hình ảnh của cánh chim chao đảo trên bầu trời chiều, đã truyền đạt không chỉ không gian mà còn thời gian. Bằng hai câu thơ giản dị, Người tạo nên bức tranh thiên nhiên yên bình, tĩnh lặng, mô tả cánh chim nhẹ nhàng lướt qua bầu trời, mệt mỏi tìm kiếm 'chốn ngủ' trong rừng. Hình ảnh cánh chim mang theo một cảm xúc sâu sắc về tâm trạng, có thể liên kết với hành trình mệt mỏi của Người, tìm kiếm 'chốn ngủ' để nghỉ ngơi và sẵn sàng bắt đầu một hành trình mới vào ngày mai.

Không gian của buổi chiều tối trong bài thơ không chỉ có cánh chim lượn vút mà còn là nơi những đám mây bồng bềnh. Trong thơ Nguyễn Khuyến, ta cũng bắt gặp những áng mây đẹp như:

'Tầng mây trắng bồng lên trời xanh'
Hoặc trong thơ cổ:

'Mây dày đặc che mặt trời toả nắng'

Nhưng trong thơ Hồ Chí Minh, hình ảnh của những đám mây lại mang một vẻ khác biệt hoàn toàn:

'Mây trôi lững lờ giữa không trung'

Khác biệt với Nguyễn Khuyến mô tả tầng mây buồn trong trời thu, hay Đỗ Phủ với 'mây đùn cửa ải' mang nỗi buồn, mây trong thơ của Hồ Chí Minh có vẻ chuyển động nhẹ nhàng, nhưng đủ để 'trôi nhẹ':

'Đám mây trôi lẻ loi giữa bầu trời'

Dù là một chủ đề phổ biến, nhưng Người đã tạo ra điều mới mẻ cho nó. Mây trong 'Chiều tối' là biểu tượng của sự cô đơn khó diễn đạt, khiến người đọc cảm nhận một không gian cô đơn, trống trải và buồn bã. Một 'đám mây' đơn lẻ 'cô vân', nhẹ nhàng trôi giữa 'tầng không'. 'Đám mây' đó có lẽ chính là con người, lạc lõng, lo lắng về tương lai và đang tìm kiếm hướng đi cho bản thân.

Tóm gọn, với hai câu thơ ngắn, Hồ Chí Minh đã tạo nên bức tranh thôn dã tĩnh lặng, nơi cánh chim và đám mây trôi. Cánh chim của Người không mải mê bay cao như Lý Bạch mà hòa mình trong nhịp sống bình dị: sáng đi kiếm ăn, chiều về nhà nghỉ. Đám mây cũng không buồn, đang trôi yên bình. Mặc cho Người đang giam cầm trong lao tù, Người vẫn giữ vững hồn thơ, tìm thấy sự đẹp và bình yên trong cảnh thiên nhiên chiều tối. Sự kiên cường của Người là một tinh thần thép trong cuộc đời làm cách mạng!

Ở hai câu thơ tiếp theo, Hồ Chí Minh mô tả cuộc sống nhân dân nơi thôn dã:

'Cô gái xóm núi xay ngô tối
Bức lò than đỏ rực ánh sáng'.

Vẫn là nét bút chấm phá quen thuộc, nhưng lần này, Người sử dụng biện pháp ước lệ của thơ cổ để vẽ lên hình ảnh cô gái thôn nữ. Trên bức tranh của không gian thôn dã, người thôn nữ trở thành tâm điểm. Mặc dù Người đang phải chịu đựng xiềng xích, nhưng Người vẫn cảm nhận rõ vẻ đẹp của con người lao động.

Trái ngược với hình ảnh thiên nhiên dịu dàng chiều tối, đàn chim về tổ, mây trôi nhẹ trên bầu trời, hai câu thơ sau nhấn mạnh nhịp sống nhanh chóng, bận rộn của con người lao động. Dù thiên nhiên dần nghỉ ngơi, nhưng con người vẫn kiên trì lao động, vun vút xay ngô. 'Ma bao túc' và 'bao túc ma hoàn' như một chuỗi vô tận, thể hiện cuộc sống hàng ngày. Người thi sĩ giữ cho bức tranh sống động với hành động không ngừng của con người. Khung cảnh thôn dã hiện rõ tính chân thực và sống động, khác hẳn với những hình ảnh buồn bã trong thơ cổ.

'Lom khom dưới núi tiều vài chú
Lác đác bên sông chợ mấy nhà'

Ngược lại với tĩnh lặng của thơ cổ, con người trong thơ Bác trở thành chủ thể chính, làm cho bức tranh thiên nhiên trở nên sống động và ấm áp hơn. Cô gái xay ngô được gọi là 'sơn thôn thiếu nữ', từ này gợi lên hình ảnh một cô gái trẻ tràn đầy thanh xuân và niềm vui. Sự kết hợp của cảnh thôn dã và hình ảnh người con gái tạo nên một khung cảnh tươi vui, ấm áp và tràn đầy niềm tin vào ngày mai.

Hơn nữa, 'cô em xóm núi' không đứng một mình như cánh chim ở trên, mà kèm theo là 'lò than' nóng hổi 'rực hồng'. Trong bức tranh của chiều tà dần tối, bếp lửa hồng ấm không chỉ sưởi ấm không khí mà còn tạo nên niềm tin, lạc quan. Bức tranh này đậm chất lý tưởng cộng sản, với hy vọng vào một tương lai tươi sáng như ánh sáng của bếp lửa.

Mặc dù không có đề cập trực tiếp đến thời gian, từ bức tranh thiên nhiên đến bức tranh con người, sự luân phiên của thời gian hiển hiện qua cánh chim, làn mây và những vòng quay xay ngô. Cô thôn nữ xay ngô, lò than rực hồng, tượng trưng cho tối đến. Bài thơ chuyển động liên tục từ sáng tới tối, từ tối trở lại sáng. Tình cảm cô đơn và buồn bã trong bài thơ như được làm mới bởi sự ấm áp của con người và bếp lửa, đánh thức niềm tin và sức mạnh trong người tù.

Chiều tối kết hợp bức tranh thiên nhiên tĩnh lặng và bức tranh con người sống động, chân thực và ấm áp. Bức tranh tổng thể là tâm hồn yêu thiên nhiên, lạc quan và tin tưởng vào cuộc sống, vượt qua khó khăn.

Bằng thể thơ cổ thất ngôn tứ tuyệt và những biện pháp chấm phá, ước lệ cổ điển, Hồ Chí Minh hài hòa thiên nhiên và con người trong Chiều tối. Đây là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Chủ tịch, thể hiện tình yêu thiên nhiên, niềm tin cuộc sống và ý chí sắt đá trong tâm hồn thi sĩ.

3. Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối, mẫu số 3:

Bài thơ “Chiều tối” là một trong những tác phẩm đặc sắc trong tập “Nhật ký trong tù” của Hồ Chí Minh. Nó ra đời trong bối cảnh Chủ tịch đang trải qua chuyển lao từ nhà lao Tĩnh Tây đến nhà lao Thiên Bảo. Bức tranh hài hòa giữa thiên nhiên và cuộc sống con người, là sự kết hợp tinh tế giữa hiện thực đời sống và tinh thần thép của người tù cộng sản.

Có ai giống Bác, có tinh thần nào lạc quan và yêu đời hơn? Dù trên con đường chuyển lao khó khăn, Bác vẫn mang tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống để ghi lại hình ảnh thiên nhiên và con người, truyền đạt nỗi niềm, tâm sự và cảm xúc tận sâu của mình. Bài thơ bắt đầu bằng cảm xúc của thi sĩ trước cảnh thiên nhiên rừng núi khi chiều tà buông xuống:

“Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ
Cô vân mạn mạn độ thiên không”

(Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không)

Cảnh chiều tối ở vùng sơn cước trải dài rộng lớn, mênh mông nhưng hoang vắng, tĩnh lặng, được người thi sĩ mô tả bằng bút pháp chấm phá của thơ cổ điển. Bằng hình ảnh cánh chim và chòm mây quen thuộc, tác giả khắc họa không gian cuối ngày, khi mọi hoạt động ban ngày dần tan biến vào đêm tối. Bức tranh này làm nổi bật sự trống trải, hoang vắng của cảnh núi rừng, đồng thời tôn lên cô đơn của người tù cách mạng trong đất khách quê người. Cánh chim mệt mỏi, về rừng tìm chốn ngủ, làm nhấn mạnh thời điểm kết thúc ngày, khi chúng cần tìm nơi dừng chân. Người tù cách mạng, mặc dù mệt mỏi, nhưng không biết khi nào mới được dừng chân và không biết sẽ dừng chân ở đâu. Hình ảnh “Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không” gợi lên sự lững lờ, tự do, nhưng cũng đơn độc, lẻ loi của người tù cách mạng đang lưu lạc. Mây trôi nhẹ giữa không gian rộng lớn còn thể hiện sự chậm chạp, khắc khoải trong mơ hồ, giống như tâm trạng của Người, trên đường chuyển lao Người băn khoăn trăn trở không biết tương lai sẽ đi về đâu, cũng như sự nghiệp cách mạng phía trước sẽ ra sao.

Hướng dẫn Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong bài thơ Chiều tối

Bất ngờ, trong không gian thiên nhiên, bóng dáng con người hiện lên, cuộc sống đã làm hồi sinh bức tranh, trở thành tâm điểm của nó. Sự xuất hiện của cuộc sống con người xua tan nỗi cô đơn, lẻ loi của người tù cách mạng:

“Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc,
Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng”

Bài thơ Chiều tối là một tác phẩm xuất sắc trong chương trình ngữ văn lớp 11. Bài viết về Phân tích bức tranh thiên nhiên và con người trong Chiều tối không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về tác phẩm mà còn mang lại cái nhìn đa chiều về đời sống con người trong bài thơ. Ngoài ra, thầy cô và học sinh cũng có thể tham khảo thêm nhiều bài làm văn mẫu khác như Phân tích bức tranh đời sống con người trong tác phẩm Chiều tối, Chỉ ra nét cổ điển và hiện đại trong bài thơ, Cảm nhận về bài thơ Chiều tối, hay cả phần tài liệu Soạn văn bài Chiều tối.