Đối với Nguyễn Đình Chiểu, một nhà thơ nổi tiếng của vùng Đồng Nai, ngoài những bài thơ ca ngợi tình yêu nước và lòng nhân ái trong những thời kỳ loạn lạc, còn có những truyện thơ cao quý nêu lên nhân nghĩa và đạo đức. 'Truyện Lục Vân Tiên' đã làm cho tên tuổi của Đô Chiểu trở nên bất tử. Trung, hiếu, tiết, nghĩa đã chiếu sáng những vần thơ tuyệt vời:
“Trai thời trung hiếu làm đầu,
Gái thời tiết hạnh là câu trau mình'.
Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga là hai nhân vật trung tâm trong truyện thơ sáng ngời về trung hiếu và tiết hạnh.
Đoạn thơ “Lục Vân Tiên đánh cướp” là một trong những đoạn thơ hay nhất của tác phẩm, thể hiện rõ bút pháp tự sự của Nguyễn Đình Chiểu. Nhân vật Lục Vân Tiên được mô tả như một người anh hùng, một lý tưởng tuyệt vời: lòng thương người, dũng cảm và đạo đức cao cả.
Lòng thương người là phẩm chất tốt nhất của Lục Vân Tiên. Sau khi rời bỏ thầy, chàng rời núi và về thành phố để tham gia kỳ thi. Hành trình đầy gian truân. Trên đường, Lục Vân Tiên gặp những người dân đang chạy trốn, kêu cứu lên vang vọng. Anh ấy quan tâm hỏi han tình hình và quyết định hành động để cứu dân thoát khỏi cảnh khốn khó, nguy hiểm:
'Tôi xin ra sức anh hào,
Cứu người cho khỏi lao đao buổi này”
Thương mất lòng với bọn bất nhân, Lục Vân Tiên phẫn nộ lên án hành động dã man của chúng. Anh ấy đứng về phía dân lành, quyết tâm bảo vệ họ:
'Kêu rằng: bớ đảng hung đồ,
Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân'.
Đạo lý của dân tộc ta là rất đẹp “Thương người như thể thương thân'. Lục Vân Tiên đã hành động vì tình thương đó.
Tình thương đó đã làm cho tinh thần cao quý và lòng dũng cảm của dòng họ Lục được nâng cao. Bọn cướp đông đảo và đáng sợ, vũ khí rực sáng. Tướng cướp Phong Lai 'mặt đỏ phừng phừng' tràn đầy sức mạnh. Hắn độc ác và hung ác! Trong vòng vây của bọn cướp, không vũ khí nào, chỉ với một cành cây làm gậy, một mình đối mặt với sự hung ác của chúng, Lục Vân Tiên đã dũng cảm chiến đấu. Tấn công từ phía bên trái, phòng thủ từ phía bên phải, anh ấy tự do di chuyển giữa bọn cướp. Chúng bị đánh đuổi. Chúng sợ hãi và bỏ chạy tán loạn. Tướng cướp Phong Lai bị hạ gục. Nguyễn Đình Chiểu đã so sánh việc Lục Vân Tiên đánh cướp với chiến công của hổ tướng Triệu Tử Long khi giải phóng Dương Đang trong thời kỳ Tam Quốc để ca ngợi lòng can đảm của một anh hùng, một người vị nghĩa:
Vân Tiên xông vào như hổ chiến,
Giống như Triệu Tử Long giải phóng Dương Đang.
Quanh co khắp nơi bốc hơi tan tác,
Tất cả vứt gươm giáo, chạy trốn ngay.
Phong Lai không kịp trở tay,
Bị Tiên đánh gục chỉ trong chớp mắt'.
Âm điệu thơ ca hùng tráng vang lên, miêu tả cuộc chiến đánh cướp đầy hấp dẫn.
Lục Vân Tiên, một danh nhân cao đẹp, tỏa sáng với lòng vị tha và lòng can đảm.
Chiến thắng bọn trộm sơn đài, Lục Vân Tiên đã giải thoát cho Kiều Nguyệt Nga và Kim Liên. Sự gặp gỡ giữa nàng và anh hùng đầy xúc động và đậm chất nhân văn. Kiều Nguyệt Nga muốn mời hiệp sĩ tới vùng Hà Khê, để cha nàng 'thực hiện báo ân đối đời':
'Suy tư việc báo ân đối đời,
Nhưng lòng phỉ cốt cùng người'.
Nhưng Vân Tiên 'nghe đến liền mỉm cười'. Một nụ cười tươi rạng rỡ, phản ánh tâm hồn cao thượng: hào hiệp, không gì kìa vĩ đại bằng. Chàng coi việc chống lại bọn cướp là hành động cao cả. Người anh hùng phải can đảm bảo vệ dân chúng, tiêu diệt sự xấu xa, giúp đỡ những kẻ bị bắt nạt. Nếu nhìn thấy điều đúng mà không hành động, thì còn gì đáng làm anh hùng?
'Nhớ lời kiến nghĩa bất vi,
Trở thành con người ấy cũng không phải là anh hùng''.
Nguyễn Đình Chiểu đã mô tả nhân vật Lục Vân Tiên với tính cách của một tráng sĩ thời loạn, coi cái chết như là nhẹ nhàng như lông hồng, trân trọng lòng hiếu khinh bản thân. Sống và hành động theo triết lý: 'Lo ngại không bằng, vung dao giúp đỡ'. Vân Tiên như một trong những anh hùng như Từ Hải trong 'Truyện Kiều'.
'Tiếng gọi của anh hùng đã vang lên,
Dù trên đường gặp phải bất bình cũng phải tha!'
Hình ảnh của Vân Tiên trong cuộc chiến đấu được mô tả rất sống động. Cử chỉ, hành động, ngôn ngữ và thái độ của anh ta đều phản ánh phong cách của một anh hùng, một tráng sĩ của ngày xưa. Tuy nhiên, hình ảnh này cũng rất chân thật vì lòng nhân ái, sự nhạy cảm, và lòng hiếu thảo của Vân Tiên đã thể hiện rõ trong tác phẩm, tôn vinh giá trị nhân văn của dân tộc. Trong suốt hơn một thế kỷ qua, nhân vật Lục Vân Tiên đã trở thành biểu tượng được người dân yêu quý và tôn vinh. Tinh thần chiến đấu mạnh mẽ của người dân miền Nam trong cuộc đấu tranh chống lại phong kiến và đế quốc trong hơn một thế kỷ đã làm cho chúng ta cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp lý tưởng của anh hùng Lục Vân Tiên. Tấm gương sáng chói đó mãi mãi là một minh chứng về sức mạnh thẩm mỹ của văn học, của câu chuyện về Lục Vân Tiên mà nhà văn Nguyễn Đình Chiểu đã để lại cho thế hệ sau.
Tinh thần đoàn kết và lòng hiệp nhất của Lục Vân Tiên như một viên ngọc quý sáng bóng, làm ngời sáng bản lĩnh văn chương sắc bén của Nguyễn Đình Chiểu:
'Bằng lòng chở đựng nhiều tàu thuyền,
Đâm nát mấy kẻ gian ác không sợ.'