Phản xạ chịu đực

Phản xạ chịu đực hay còn gọi là phản xạ nhảy đực (Lordosis behavior) là một tư thế phản xạ tự nhiên, cho thấy trạng thái sẵn sàng giao phối (nhận sự xâm nhập của cơ quan sinh dục đực) khi bị kích thích hoặc tiếp xúc. Phản xạ này có mặt ở hầu hết động vật có vú như động vật gặm nhấm, voi và mèo cái. Trong một số tình huống, nó cũng được gọi là phản xạ giao phối, phản xạ đứng yên (trạng thái mê ì), phản xạ lệch đuôi, phản xạ võng lưng (bent backward). Khi đối diện với con đực, hành vi động dục của con cái được gọi là nhảy đực (nhảy chồm lên lưng con cái).

Phản xạ này là một phần trong chuỗi hành vi giao phối của động vật, biểu hiện trong giai đoạn động dục hoặc trong lúc quan hệ. Đặc điểm nổi bật của phản xạ này là chân trước hạ thấp, chân sau mở rộng, hông nâng cao, bụng cong lên, đuôi vén lên và lệch sang một bên. Trong quá trình phản xạ chịu đực, cột sống của con cái cong về phía sau sao cho đỉnh cột sống hướng về phía bụng, nhằm tối ưu hóa việc tiếp nhận tinh dịch.

Tổng quan

Phản xạ sinh dục là phản xạ nhanh chóng, đặc biệt liên quan đến quá trình phối giống. Khi có hưng phấn mạnh, các phản xạ khác bị ức chế để tập trung vào hưng phấn, làm cho con vật trở nên hứng thú. Khi đạt mức hưng phấn cao, khả năng phân tích và phân biệt thực giả giảm, dẫn đến sự ham muốn giao phối. Dù vỏ não của gia súc đã phát triển, nhưng vẫn chưa đủ để thực hiện các hành vi tinh tế. Phản xạ sinh dục là phản xạ không điều kiện, bền vững, với con đực khi có kích thích tại quy đầu dương vật sẽ gây phóng tinh, còn con cái thể hiện sự bồn chồn, thích gần con đực và phản xạ đứng yên cho con đực nhảy lên.

Đối với con cái, phản xạ chịu đực hình thành từ những thay đổi phức tạp trong não, được điều chỉnh bởi các hoocmon tại vùng dưới đồi, kích thích bởi chạm vào sườn, mông, đuôi hoặc đáy chậu, và được hỗ trợ bởi kích thích âm đạo và pheromone tình dục. Phản xạ chịu đực là hành vi phản xạ cho phép nhiều động vật có vú (ngoại trừ linh trưởng) chấp nhận tư thế cơ thể quan trọng cho sinh sản. Tư thế này làm nghiêng xương chậu về phía trước với xương chậu sau nhô lên, phía dưới nghiêng ra sau và phía trước hướng xuống, giúp nâng cao hông, vén đuôi sang một bên, tạo điều kiện cho dương vật thâm nhập và tinh trùng vào tử cung nhanh hơn mà không bị trào ra. Điều này thường thấy ở động vật có vú cái trong thời kỳ động dục.

Các loài

Ở bò

Thời kỳ động dục, hay còn gọi là thời kỳ lên giống, là lúc hệ sinh dục của bò cái sẵn sàng để tiếp nhận tinh trùng, xảy ra quá trình rụng trứng và chuẩn bị mang thai. Thời gian động dục thường kéo dài từ 24 đến 48 giờ. Khi bò cái đang động dục, nó sẽ có các biểu hiện như: bỏ ăn, kêu rống, bồn chồn, ngửi con bò khác, đuôi đôi khi phe phẩy, và cho phép bò khác nhảy lên lưng. Âm hộ sẽ sưng đỏ và có dịch nhầy. Chu kỳ động dục của bò sữa có thể chia thành ba giai đoạn:

• Giai đoạn trước khi chịu đực: Trong giai đoạn này, bò cái có thể biểu hiện bằng cách ngửi và hít ngửi các bò khác, nhảy chồm lên nhưng không cho phép bò khác nhảy lên lưng nó. Đây là dấu hiệu quan trọng để phân biệt với giai đoạn động dục thực sự, với biểu hiện bồn chồn, âm hộ hơi ướt và đỏ, đôi khi có dịch nhầy không dính. Giai đoạn này thường kéo dài từ 3 đến 8 giờ. Ngoài ra, nếu bò đứng yên thì nó đang trong thời kỳ động dục, nếu bò chạy thì con nhảy lên là con lên giống, có thể cả hai con đều đang lên giống.
• Giai đoạn chịu đực: Trong giai đoạn này, bò cái thường có biểu hiện hiếu động hơn, kêu rống, âm hộ ướt, đỏ và bớt sưng, có thể bị són đái và dịch nhầy trong suốt, đặc và dính. Biểu hiện quan trọng nhất để xác định thời điểm phối tinh là phản xạ đứng yên, tức là cho phép bò khác nhảy lên lưng nó. Giai đoạn này thường kéo dài từ 6 đến 18 giờ.
• Giai đoạn sau khi chịu đực: Trong giai đoạn này, bò cái không còn phản xạ đứng yên nữa, nhưng những con bò đực vẫn có thể nhảy lên. Dịch nhầy vẫn còn, và thường sau 1-2 ngày có thể thấy máu lẫn trong dịch. Giai đoạn này thường kéo dài khoảng 12 giờ và được coi là thời gian nghỉ ngơi sau giao phối trong chăn nuôi.

Đối với bò chăn thả, thời điểm phối giống lý tưởng là khi bò có phản xạ đứng yên (cho phép bò khác nhảy lên lưng). Theo kinh nghiệm, có thể dựa vào tình trạng dịch nhầy để chọn thời điểm phối giống. Khi dịch nhầy keo đặc lại (dài như chiếc đũa), đó là thời điểm tốt để phối tinh. Thông thường, nếu bò động dục vào sáng sớm, phối tinh vào buổi chiều cùng ngày là lý tưởng; nếu bò động dục vào buổi trưa hoặc chiều, phối tinh vào buổi sáng ngày hôm sau là tốt nhất.

Ở lợn

Lợn là loài động vật có khả năng sinh sản cao, chúng có thể động dục hàng tháng quanh năm, không theo mùa như các loài lợn hoang dã khác. Triệu chứng động dục ở lợn cái bao gồm việc đi lại nhiều, hưng phấn, thường cà khịa các con khác, có hiện tượng nhảy lên lưng con khác, ăn ít và âm hộ bắt đầu sưng. Thời gian động dục kéo dài từ 2-3 ngày và chia thành ba giai đoạn:

• Giai đoạn động dục: Thường kéo dài từ 6-16 giờ với các triệu chứng như kêu rống, đi lại nhiều, tìm kiếm con đực, thích gần con đực nhưng chưa cho con đực nhảy lên lưng. Âm hộ có màu hồng tươi, sưng đỏ và có dịch nhầy lỏng, trong. Vào ngày động dục đầu tiên, lợn nái sẽ kêu rít, đi lại nhiều và có thể phá máng, âm hộ sưng mọng và căng bóng. Nếu sờ vào, lợn sẽ né tránh hoặc bỏ chạy.
• Giai đoạn chịu đực: Kéo dài từ 12-20 giờ, thường vào cuối ngày thứ nhất và sáng sớm ngày hôm sau. Trong giai đoạn này, lợn nái sẽ ít đi lại hơn, đứng yên khi con đực nhảy lên, mắt lim dim, âm hộ chuyển từ hồng tươi sang hồng nhạt và có dấu hiệu sưng giảm. Vào ngày thứ hai của động dục, lợn nái sẽ ít kêu rít, thỉnh thoảng nhảy lên lưng con khác nhưng chưa chịu đứng yên. Đến chiều, lợn nái sẽ đứng yên khi con khác nhảy lên lưng, trạng thái mê ì rõ rệt hơn.
• Giai đoạn sau khi chịu đực: Kéo dài từ 4-8 giờ với các biểu hiện như ít đi lại, uể oải, nằm nhiều và xa lánh con khác. Vào ngày động dục thứ ba, lợn nái dần giảm trạng thái mê ì, âm hộ teo lại và gần trở về bình thường, nước nhờn chảy ít, màu trắng đục và không dính. Đuôi thường úp xuống che âm hộ.

Người chăn nuôi cần chú ý đến hiện tượng 'động dục giả ở lợn nái'. Động dục giả là khi lợn nái đã có thai nhưng vẫn có các triệu chứng lâm sàng giống như động dục thực sự, bao gồm âm hộ sưng đỏ và dịch nhờn chảy ra ít. Tuy nhiên, lợn nái động dục giả không có phản xạ chịu đực và thời gian động dục ngắn (1-2 ngày) so với động dục thực sự (3-7 ngày).

Chu kỳ động dục của lợn mán kéo dài 21 ngày, vì vậy mỗi năm chúng có thể sinh sản được hai lần. Sau khi ngừng cho con bú khoảng một tuần, lợn nái sẽ động dục lại và sẵn sàng cho lứa phối giống tiếp theo. Mỗi giai đoạn động dục của lợn mán cái kéo dài khoảng 3 ngày. Lợn mán cái khi động dục thường có biểu hiện ít rõ ràng hơn so với lợn nhà. Các dấu hiệu chính bao gồm bỏ ăn, thích nhảy lên lưng con khác, đi lại nhiều và có vẻ mong chờ. Khi bị con khác nhảy lên lưng, lợn mán không kêu la và đứng yên.

Trong thời kỳ động dục, lợn sẽ thể hiện dấu hiệu nhảy lên lưng con khác và có phản xạ giao phối giống con đực. Lợn mán chỉ động dục trong vòng 3 ngày; trong ngày đầu, âm hộ lợn sẽ sưng đỏ với dịch nhờn loãng. Đối với những lợn mán đã sinh con trước đó, âm hộ chỉ hơi ửng hồng, không sưng nhưng vẫn có dịch nhờn chảy ra. Vào ngày thứ hai, âm hộ bớt sưng, chuyển từ màu đỏ sang tím tái, dịch nhầy trở nên keo đặc hơn. Lợn sẽ có dấu hiệu bồn chồn, đi lại không yên. Khi lợn nằm, ấn vào mông lợn sẽ đứng lên, vểnh tai và đuôi. Đây là thời điểm lý tưởng để phối giống cho lợn mán cái.

Ở lợn rừng, lợn cái hậu bị thường chỉ động dục trong 2-3 ngày, thường là 3 ngày. Trong ngày đầu của động dục, âm hộ lợn sưng đỏ, có dịch nhờn loãng và có hành vi nhảy lên lưng lợn khác, với phản xạ giao phối như con đực. Khi lợn đực hoặc mùi lợn đực xuất hiện, lợn cái sẽ kêu rên. Vào ngày tiếp theo, âm hộ giảm sưng, chuyển từ đỏ hồng sang tím tái, dịch nhờn trở nên keo đặc hơn. Lợn sẽ đi đứng không yên và có dấu hiệu bồn chồn cao độ. Khi lợn nằm hoặc đứng, ấn vào mông sẽ khiến lợn đứng yên và vểnh đuôi. Đây là thời điểm tốt nhất để phối giống cho lợn nái. Sau ngày thứ hai, mặc dù lợn cái vẫn có biểu hiện động dục nhưng cường độ yếu hơn và có thể không cho lợn đực phối.

Ở chó

Kỳ động dục ở chó cái có thể được nhận diện qua những dấu hiệu như âm hộ sưng to và có dịch nhờn chảy ra, lông trở nên dày và óng ả (sau khi đã thay lông, nếu chó đang trong quá trình thay lông thì sắp tới sẽ động dục), thường xuyên quấn quýt với người và các con chó khác. Trong thời gian này, chó cũng thay lông để có bộ lông mượt mà hơn. Chó sẽ hoạt bát, nhanh nhẹn với đôi mắt sáng, thích gần gũi và quấn quýt với người và đồng loại, đặc biệt là với nam giới do hóc môn sinh dục giữa người và động vật có sự tương đồng.

Để xác định phản xạ chịu đực của chó cái, hãy thử bằng cách ấn nhẹ vào phần giữa đuôi và âm hộ. Nếu chó đứng yên và có vẻ kích thích, điều này cho thấy nó đang sẵn sàng phối giống. Phản xạ chịu đực rõ rệt khi chó đứng im, cong đuôi hoặc lệch đuôi về một phía khi bị kích thích. Bạn cũng có thể kiểm tra độ chịu đực bằng cách tiếp xúc với chó đực khác. Trong quá trình phối giống, cần theo dõi ngày hành kinh, màu máu, độ mềm của âm hộ và phản xạ chịu đực.

Ở mèo

Mèo cái chưa được triệt sản sẽ trải qua thời kỳ động dục, tức là sẵn sàng giao phối, diễn ra mỗi 3-4 tuần một lần. Cơ quan sinh dục có thể xuất hiện hiện tượng chảy máu. Chúng thường chà xát cơ thể vào chủ hoặc các đồ vật. Dấu hiệu rõ ràng cho thấy mèo cái sẵn sàng giao phối là phản xạ lệch đuôi. Khi xoa lưng mèo, đặc biệt là vùng xương chậu và mông, mèo cái sẽ nâng mông lên và đuôi sang một bên. Phản xạ này giúp mèo đực dễ dàng đưa bộ phận sinh dục vào âm hộ của mèo cái để giao phối. Mèo cái còn có thể bò trườn trên sàn nhà bằng cách hạ thấp hai chân trước xuống đất và nâng mông lên.

Khi chạm vào lưng hoặc gần khu vực bộ phận sinh dục của mèo con (gốc đuôi), chúng sẽ nâng mông lên, đuôi nghiêng sang một bên, nằm xuống sàn và hai chân sau cử động thay nhau. Đây là dấu hiệu cho thấy mèo đã sẵn sàng để giao phối. Nếu chủ nhân vuốt ve hoặc tiếp xúc với mèo ở phần lưng hoặc gần đuôi, mèo sẽ nâng mông lên, đuôi nghiêng sang một bên và nằm ngay xuống vị trí. Hai chân sau của mèo sẽ chuyển động lên xuống, cho thấy chúng đã chuẩn bị để con đực thực hiện giao phối.

Ở thỏ

Để xác định thỏ cái có đang động dục hay không, kiểm tra niêm mạc âm hộ của chúng. Thường thì niêm mạc âm hộ có màu hồng nhạt, nhưng khi động dục, màu sắc chuyển sang đỏ tươi và sưng lên. Nếu thỏ cái có dấu hiệu động dục, nó sẽ đứng chờ thỏ đực để giao phối, với mông và đuôi cong lên. Khi niêm mạc âm hộ chuyển sang màu đỏ thẫm hoặc tím bầm, kỳ động dục đã kết thúc và thỏ không còn chịu đực. Có thể kiểm tra bằng cách đưa thỏ cái vào chuồng thỏ đực; nếu thỏ đực lạ, thỏ cái sẽ khó làm quen và có thể phản kháng.

Trong quá trình giao phối, nếu thỏ đực phù hợp, nó sẽ tiếp cận thỏ cái, ngửi và làm quen một chút trước khi nhảy. Nếu thỏ cái động dục, nó sẽ chạy quanh chuồng một vài vòng rồi dừng lại để nâng mông cho thỏ đực nhảy. Sau khi giao phối, thỏ đực sẽ nằm cạnh thỏ cái và kêu lên, lông quanh âm hộ bị ướt tinh dịch. Ngược lại, nếu thỏ cái không chịu đực, nó sẽ chạy trốn hoặc nằm xuống với mông cụp và đuôi xuống. Nếu thỏ cái sợ hãi và không cho giao phối, cần nhẹ nhàng kéo thỏ cái ra giữa chuồng, nâng mông nó lên để thỏ đực có thể thực hiện giao phối.

• Flanagan-Cato L.M. (2011). 'Sự khác biệt giới tính trong mạch thần kinh điều khiển sự tiếp nhận tình dục của nữ giới'. Frontiers in Neuroendocrinology. 32 (2): 124–136. doi:10.1016/j.yfrne.2011.02.008. PMC 3085563. PMID 21338620.
• Pfaff D. W., Schwartz-Giblin S., Maccarthy M. M., Kow L-M (1994). 'Cơ chế tế bào và phân tử của hành vi sinh sản ở nữ', trong Knobil E., Neill J. D. Sinh lý học của sinh sản, Raven Press, ấn bản lần thứ 2.
• Gonzalez-Flores O., Beyer C., Lima-Hernandez F.J., Gomora-Arrati P., Gomez-Camarillo M.A., Hoffman K., Etgen A.M. (2007). 'Sự kích thích hành vi động dục qua sự kích thích cổ tử cung âm đạo ở chuột cái liên quan đến sự kích hoạt thụ thể alpha1-adrenergic của con đường nitric oxide'. Behavioural Brain Research. 176 (2): 237–243. doi:10.1016/j.bbr.2006.10.007. PMC 1810388. PMID 17095102.
• Haga S., Hattori T., Sato T., Sato K., Matsuda S., Kobayakawa R., Sakano H., Yoshihara Y., Kikusui T., Touhara K. (2010). 'Pheromone nam ESP1 của chuột tăng cường hành vi tiếp nhận tình dục ở nữ thông qua một thụ thể vomeronasal đặc biệt' (PDF). Nature. 466 (7302): 118–122. doi:10.1038/nature09142. PMID 20596023.
• Stowers L., Holy T. E., Meister M., Dulac C., Koentges G. (2002). 'Mất khả năng phân biệt giới tính và hành vi hung dữ giữa các con đực ở chuột thiếu TRP2' (PDF). Science. 295 (5559): 1493–1500. doi:10.1126/science.1069259. PMID 11823606.
• Moncho-Bogani J., Lanuza E., Hernandez A., Novejarque A., Martinez-Garcia F. (2002). 'Những đặc tính hấp dẫn của pheromone tình dục ở chuột: bẩm sinh hay học được?'. Physiology & Behavior. 77 (1): 167–176. doi:10.1016/s0031-9384(02)00842-9.
• (bằng tiếng Pháp) Wunsch S. (2014). Hiểu về nguồn gốc của tình dục con người. Khoa học thần kinh, hành vi, nhân học. Comprendre les origines de la sexualité humaine. Neurosciences, éthologie, anthropologie. L'Esprit du Temps.
• Keller M., Bakker J. (2009). 'Giao tiếp bằng pheromone ở động vật có xương sống cao hơn và những ảnh hưởng của nó đến chức năng sinh sản. Biên tập'. Behavioural Brain Research. 200 (2): 237–238. doi:10.1016/j.bbr.2009.02.003. PMID 19374009.
• Dulac C., Torello A. T. (2003). 'Phát hiện phân tử của tín hiệu pheromone ở động vật có vú: từ gen đến hành vi' (PDF). Nat. Rev. Neurosci. 4 (7): 551–562. doi:10.1038/nrn1140.
• Yoon H., Enquist L. (2005). 'Những đầu vào khứu giác đến các nơron vùng dưới đồi điều khiển sinh sản và khả năng sinh sản'. Cell. 123 (4): 669–682. doi:10.1016/j.cell.2005.08.039.
• Kow L.M., Florea C., Schwanzel-Fukuda M., Devidze N., Kami K.H., Lee A., Zhou J., Maclaughlin D., Donahoe P., Pfaff D. (2007). 'Phát triển hành vi phân biệt giới tính [lordosis] và các chức năng kích thích CNS cơ bản của nó'. Curr. Top. Dev. Biol. Current Topics in Developmental Biology. 79: 37–59. doi:10.1016/S0070-2153(06)79002-0. ISBN 9780123739131. PMID 17498546.
• Allard J., Truitt W. A., Mckenna K. E., Coolen L. M. (2005). 'Kiểm soát sự xuất tinh từ tủy sống'. World J. Urol. 23 (2): 119–126. doi:10.1007/s00345-004-0494-9.
• Coolen L. M. (2005). 'Kiểm soát thần kinh của sự xuất tinh'. J Comp Neurol. 493 (1): 39–45. doi:10.1002/cne.20784.
• Matsumoto J., Urakawa S., Hori E., de Araujo M.F., Sakuma Y., Ono T., Nishijo H. (2012). 'Phản ứng thần kinh ở vùng hạt nhân accumbens trong hành vi tình dục của chuột đực'. The Journal of Neuroscience. 32 (5): 1672–1686. doi:10.1523/jneurosci.5140-11.2012.
• Cibrian-Llanderal T., Tecamachaltzi-Silvaran M., Triana-Del R.R., Pfaus J.G., Manzo J., Coria-Avila G.A. (2010). 'Kích thích âm vật điều chỉnh hành vi tình dục hấp dẫn và thúc đẩy sinh sản ở chuột' (PDF). Physiology & Behavior. 100 (2): 148–153. doi:10.1016/j.physbeh.2010.02.015.
• Pfaus J.G., Kippin T.E., Coria-Avila G.A., Gelez H., Afonso V.M., Ismail N., Parada M. (2012). 'Ai, cái gì, ở đâu, khi nào (và có thể cả tại sao)? Làm thế nào kinh nghiệm về phần thưởng tình dục kết nối với mong muốn, sở thích và hiệu suất tình dục' (PDF). Archives of Sexual Behavior. 41 (1): 31–62. doi:10.1007/s10508-012-9935-5.
• Plant T., Zeleznik A. (Eds). Knobil and Neill's Physiology of Reproduction. Academic Press, ấn bản lần thứ 4, 2015
• Kow LM, Pfaff DW (Tháng 5 năm 1998). 'Định vị các con đường truyền tín hiệu thần kinh và hành vi cho lordosis trong việc tìm kiếm tác động của estrogen lên hệ thần kinh trung ương'. Behav. Brain Res. 92 (2): 169–180. doi:10.1016/S0166-4328(97)00189-7. PMID 9638959.
• Olster, D.H.; Blaustein, J.D. (1989). 'Phát triển lordosis do steroid ở chuột cái: ảnh hưởng của các điều trị estradiol và progesterone khác nhau, clonidine và cai sữa sớm'. Hormones and Behavior. 23 (1): 118–129. doi:10.1016/0018-506x(89)90079-2.
  PMID 2538389.
• Jasmina Kercmar; Stuart Tobet; Gregor Majdic (2014). 'Cô lập xã hội trong thời kỳ dậy thì ảnh hưởng đến hành vi tình dục của nữ giới ở chuột'. Frontiers in Behavioral Neuroscience. 8: 337. doi:10.3389/fnbeh.2014.00337. PMC 4179611. PMID 25324747.
• D. Daniels; LM. Flanagan-Cato (2000). 'Cô lập xã hội trong thời kỳ dậy thì ảnh hưởng đến hành vi tình dục của nữ giới ở chuột'. Journal of Neurobiology. 45 (1): 1–13. doi:10.1002/1097-4695(200010)45:1<1::AID-NEU1>3.0.CO;2-W. PMID 10992252.
• Pfaff, D.W.; Sakuma, Y. (1979). 'Kích thích phản xạ lordosis của chuột cái từ hạch vỏ não bên trong của vùng dưới đồi' (PDF). Journal of Physiology. 288 (1): 189–202.
• Wunsch S. Phylogenesis của tình dục động vật có vú. Phân tích sự tiến hóa của các yếu tố gần gũi. Sexologies 26(1):e1-e10, 2017
• Nei M., Niimura Y., Nozawa M. (2008). 'Sự tiến hóa của các bộ gen thụ thể cảm biến hóa học ở động vật: vai trò của cơ hội và nhu cầu' (PDF). Nat. Rev. Genet. 9 (12): 951–963. doi:10.1038/nrg2480. PMID 19002141.
• Zhang J., Webb D. M. (2003). 'Sự suy giảm tiến hóa của con đường truyền tín hiệu pheromone vomeronasal ở linh trưởng catarrhine'. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 100 (14): 8337–8341. doi:10.1073/pnas.1331721100. PMC 166230. PMID 12826614.
• Dixson A.F. Sinh lý tình dục ở linh trưởng: Nghiên cứu so sánh các loài Prosimians, Khỉ, Đười ươi và Con người. Oxford University Press, ấn bản lần thứ 2, 2012
• Hanby J.P. 'Sự phát triển xã hội-tình dục ở linh trưởng.' trong Bateson P.P. (Ed). Góc nhìn về Hành vi, tập 2. Plenum Press, (1):1–67, 1976
• Pfaus, J. G.; Flanagan-Cato, L. M.; Blaustein, J. D. 'Hành vi tình dục của nữ giới'. trong Plant T., Zeleznik A. (Eds). Sinh lý học của Sinh sản Knobil và Neill. Academic Press, ấn bản lần thứ 4, 2015
• Wunsch, S. (2007). Vai trò và tầm quan trọng của các quá trình củng cố trong học tập hành vi sinh sản ở con người. Luận án tiến sĩ, Sorbonne, Paris.
• Georgiadis J.R., Kringelbach M.L., Pfaus J.G. (2012). 'Tình dục vì vui vẻ: sự tổng hợp giữa thần kinh học con người và động vật' (PDF). Nat. Rev. Urol. 9 (9): 486–498. doi:10.1038/nrurol.2012.151. PMID 22926422.
• Pazhoohi, F.; Doyle, J.F.; Macedo, A.F.; Arantes, J. (2017). 'Cong lưng (Độ cong thắt lưng) như một dấu hiệu tiếp nhận tình dục của nữ giới: nghiên cứu theo dõi mắt'. Evolutionary Psychological Science. 4 (2): 1–8. doi:10.1007/s40806-017-0123-7.